انقلاب خرید در ایران

جوانان امروز به جای آنکه در بازارهای تنگ و شلوغ و پرسر و صدای مملو از دستفروش‌ها مشغول خرید باشند، به مراکز خرید بزرگی که در چند طبقه وسیع، مغازه‌های خرده‌فروشی بسیاری را در خود جای داده‌اند می‌روند. مراکز خریدی که پارکینگ‌های بزرگی را در طبقات زیر همکف دارند و جایی را مخصوص بازی بچه‌ها تدارک دیده‌اند.

طی سال‌های اخیر، فعالان عرصه ساخت‌وساز حدود ۴۰۰ بازار مدرن را در سراسر ایران بنا کرده‌اند که از این تعداد، ۶۵ بازار در تهران واقع شده است. این بازارهای مدرن باعث شده‌اند که عادت‌های خرید بسیاری از ایرانی‌ها تغییر کند و حالا با دستیابی به توافق هسته‌ای ایران به‌نظر می‌رسد تغییری بزرگ‌تر در راه است. کارشناسان بر این باورند که رفع تحریم‌ها درها را به درآمدهای بالقوه خرده‌فروشی می‌گشاید به‌ویژه که انتظار می‌رود کالاهای غربی نیز به ایران راه پیدا کنند.

بزرگ‌ترین موسسه حسابرسی و خدمات مالی جهان به نام «پرایس واترهاوس کوپرز»، در گزارشی که اوایل سال میلادی جاری منتشر کرد، اعلام کرده بود جمعیت جوان ایران پتانسیل بالایی در خرید دارد. محمدقلی یوسفی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران نیز در این باره گفته است: «این روزها مردم به دنبال تنوع هستند و می‌خواهند گزینه‌های بیشتری در اختیار داشته باشند. وقتی تحریم‌ها برداشته شوند و سرمایه‌گذاران وارد بازار ایران شوند، انتظار می‌رود ایران به مرکز تجاری منطقه تبدیل شود.» نشریه «مالزین اینسایدر» در گزارشی نوشته است: «حتی پیش از لغو تحریم‌ها هم ایرانی‌ها از این مراکز خرید مدرن و بزرگ استقبال کرده بودند. این مراکز خرید گاه تا 11 طبقه را به فروشگاه‌های خرده‌فروشی اختصاص داده‌اند و 1000 پارکینگ خودرو را در طبقه زیرین خود جای داده‌اند. علاوه بر این معمولا یک طبقه به فروشگاه‌های غذا و رستوران‌ها اختصاص می‌یابد که در تهران از پنجره آنها می‌توان کوه‌های البرز پوشیده از برف را به تماشا نشست.»

پریا گودرزی ۱۹ ساله که در محوطه بیرونی یکی از این بازارها ایستاده بود در مصاحبه خود با این نشریه مالزیایی گفت: «به دلیل اینکه تعداد فروشگاه‌ها در این بازار‌ها زیاد است، مشتری‌ها انتخاب‌های بیشتری دارند و کالاها هم جدیدتر و به روزتر هستند. در این بازارها می‌توان خودرو را به راحتی پارک کرد و غذای خوبی هم خورد. امیدواریم بعد از رفع تحریم‌ها این امکانات افزایش یابد.»

سام کمالوند یک مهندس عمران که مشغول خرید در یکی از این بازارهای بزرگ و مدرن بود ضمن ابراز امیدواری نسبت به اینکه با رفع تحریم‌ها مشتریان ایرانی انتخاب‌های متنوع‌تری پییش رو داشته باشند، گفت: « اگر تحریم‌ها رفع و برندهای بیشتری وارد ایران شوند، بی‌تردید خرید در ایران وارد سطح بالاتری خواهد شد.»

گرچه هنوز آمار رسمی از هزینه مصرف‌کنندگان ایرانی منتشر نشده است، اما بسیاری از ایرانی‌ها هم‌اکنون درآمد قابل تصرف (درآمد شخصی پس از مالیات و بیمه) لازم برای خرید را در اختیار دارند و این بازارهای بزرگ و مدرن سودآور هستند.

یوسفی می‌گوید: در شرایطی که تحریم‌ها موجب شد سرمایه‌گذاری در سایر حوزه‌ها با دشواری مواجه شود، بسیاری از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران از جمله بانک‌ها به سرمایه‌گذاری در مراکز خرید بزرگ روی آورده‌اند. وی افزود: «پیش از این بانک‌ها سرمایه‌گذاری‌های مردم را صرف پروژه‌های مسکن می‌کردند اما با بروز رکود در این بخش، آنها به بازارها که هنوز هم سودآور هستند، روی آوردند.»

دو مرکز خرید مدرن ایرانی، یکی در ناحیه مرکز ایران، شهر اصفهان و دیگری در جنوب ایران، شیراز، به لحاظ مساحت اختصاص یافته به فروشگاه‌ها، جزو ۱۰ مرکز خرید بزرگ جهان محسوب می‌شوند.

مراکز خرید عظیم کشور چین در این رده بندی از این بازارهای ایرانی پیش هستند اما این دو مرکز خرید ایرانی، مراکز خرید دوبی که یک مهد خرده‌فروشی در منطقه محسوب می‌شود را پشت سر گذاشته‌اند. این رده‌بندی در ماه اوت توسط مجله «بیزینس بنچمارک میدل‌ایست» به چاپ رسیده است. تنها چیزی که در این مراکز خرید ایرانی وجود ندارد، حضور فراوان برندهای غربی است.

در کشوری ۷۸ میلیون نفری همچون ایران با توجه به تنش‌های تاریخی ایران با غرب، این یک فرصت‌ از دست رفته برای برندهای غربی محسوب می‌شود. البته چنین کالاهایی در فروشگاه‌های این مراکز بزرگ خرید وجود دارند اما اغلب از طریق واسطه‌هایی در کشورهایی همچون امارات یا ترکیه با قیمت‌هایی بالا عرضه می‌شوند.

تجار ایرانی با رفع موانع تجاری فرصت‌های بزرگی را برای ایران پیش‌بینی می‌کنند. یکی از آنها می‌گوید: ‌«به‌خاطر تحریم‌ها بسیاری از شرکت های مد و لباس جهان که یا خودشان آمریکایی هستند یا بازار بزرگی در آمریکا دارند، با ما کار نمی‌کنند. ما می‌خواهیم با جهان در ارتباط باشیم.»

یک فروشنده ۲۴ ساله لوازم الکترونیک در یکی از این بازارهای مدرن ایرانی که امسال افتتاح شد، بر این باور است که رفع تحریم‌ها تاثیری به مراتب گسترده‌تر از کاهش قیمت لوازم الکترونیک بر جا خواهد گذاشت. او می‌گوید: «ما کالاهایمان را از طریق شبکه‌هایی که طی سال‌های اخیر شناسایی کرده‌ایم، تهیه می‌کنیم. برخی از این شبکه‌های تامین کالا رسمی هستند و برخی غیررسمی.» وی می‌افزاید: «ما واقعا با مشکلاتی روبه‌رو هستیم. قطعات لوازم الکترونیک با مشکلات زیاد و با قیمت‌های بالا در دسترس ما قرار می‌گیرند.» مشتری‌های این فروشندگان هم می‌گویند منتظر هستند شرایطی فراهم شود تا خدمات پس از فروش بهتری برای لوازمی که می‌خرند ارائه شود. یکی از این مشتری‌ها می‌گوید: «من از این بازار بزرگ خرید می‌کنم چون تنوع کالا در اینجا بیشتر است و خدمات پس از فروش این فروشگاه‌های بزرگ هم بهتر است. تردیدی نیست که وضعیت خرید در ایران رو به بهبود است به‌ویژه آنکه برندهای اصلی و قابل اعتماد با قیمت‌هایی مناسب‌تر در اختیار مشتریان قرار می‌گیرند و این اعتماد خریداران را جلب می‌کند.»

به‌نظر می‌رسد جوانان ایرانی این روزها برای خرید خود سلیقه خاص خود را دنبال می‌کنند و جست‌وجو در طیف وسیعی از اجناس موجود در مراکز خرید بزرگ را ترجیح می‌دهند، امکاناتی که پدران و پدربزرگ‌هایشان از آن محروم بوده‌اند.