محسن ایلچی

توجه صرف سیاستگذاران به کنترل آثار قیمتی «طرح‌هدفمندی» باعث شده است که نسبت به ابعاد اجرایی و مکمل مهم طرح هدفمندی یارانه‌ها غفلت شود. به طور طبیعی اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، تاثیر فزاینده‌ای بر محیط بیرونی و درونی بنگاه‌های خرد،کوچک،متوسط و بزرگ داشته و دارد. اولین پیام اصلاح ساختار قیمت‌گذاری انرژی، افزایش هزینه تولید بنگاه‌ها و تلاش مدیران برای کاهش هزینه تولید عملیاتی بنگاه‌ها است. تا پیش ازاجرای طرح هدفمندی ، قیمت‌های پایین انرژی، حمل و نقل ارزان،دستمزد پایین نیروی انسانی، وجود بازارهای مصرف و بکارگیری تکنولوژی فرسوده از جمله مهمترین مزیت‌های تاسیس و توسعه فعالیت بنگاه بوده است، اماحال با افزایش قیمت انرژی، مدیران برای تعدیل هزینه‌ها و حفظ حاشیه سود منطقی(متناسب با افزایش نرخ تورم) در جست‌وجوی راهکارهایی هستند که بقای بنگاه را تضمین کنند. یکی از راهکارهای موجود خرید بسته‌های تکنولوژی نوین است که بتواند فعالیت تولیدی را همچنان سودآور کند.

جدای از آموزش نیروی انسانی، تغییرات سخت ابزاری تکنولوژیکی در بنگاه‌ها به واسطه تغییر کامل استقرار خطوط تولید، خرید قطعه برای رفع گلوگاه، بازسازی و نوسازی صورت می‌گیرد. حال با وجود الزاماتی که برای تغییرات فناوری در محیط بنگاه پدید آمده است، به نظر می‌رسد که سیاستگذار صنعتی توجه جدی به حجم تقاضایی که از ناحیه تحولات صنعتی در آینده نزدیک برای شکل‌گیری بازار وسیع تکنولوژی پدید می‌آِید، نداشته است.

با وجود اینکه سیاستگذار در بسته حمایت از صنایع و معادن، منابعی را برای ترغیب بنگاه‌ها برای خرید فناوری نوین تخصیص داده است ،اما این «شکل صوری اقدام» نشان می‌دهد که تدابیر هدفمند و منسجمی‌ برای شکل‌گیری یک «بازار فناوری» که از پس تحولات بعد از اجرای «طرح» پدید می‌آید ،وجود نداشته یا اگر وجود دارد تاکنون اعلام نشده است.

توسعه بازار تکنولوژهای نوین به عنوان یک واقعیت، از جمله فرصت‌های کسب و کار است که بعد از «هدفمندی» به وجود می‌آید واعطای منابع با سود بانکی اندک، باعث تحریک تقاضای خرید بسته‌های کاربردی در بازار تکنولوژی می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که سیاستگذار صنعتی باید مدیریت و ساماندهی بازار تکنولوژی را به عنوان یکی از حلقه‌های مهم در گام‌های تکمیلی اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در بخش صنعت جدی بگیرد.یعنی به همان اندازه که سیاستگذار به دنبال راه‌اندازی سایت «تامین» برای کنترل قیمت لوازم خانگی است تا مصرف‌کننده و تولیدکننده زیان نکند، به مساله بازار تکنولوژی نیز توجه جدی داشته باشد.

اما الزام ساماندهی بازار فناوری به عنوان یک حلقه از برنامه واقعی توسعه صنعتی چیست؟ شکل‌گیری بازار تکنولوژی به صنعتگرانی که شناختی دقیق از عارضه‌های صنعتی واحدهای تولیدی دارند یا ندارند،کمک می‌کند که با صرف حداقل هزینه اقتصادی و اجتماعی اقدام به خرید تکنولوژی نوین بومی‌یا خارجی با چرخه عمر مطمئن کنند و از اتلاف منابع مدیریت شده برای خرید مجدد تکنولوژی جلوگیری شود.

هم اکنون بسیاری از واحدهای تولیدی متوسط و بزرگ در حال خرید و انتقال فناوری جدید به واحدهای تولید هستند، اما به دلیل اینکه شناخت دقیق و دسترسی آسانی به فناوری کارآ ندارند، با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند.

از یک سو، برقراری محدودیت‌های تجاری خارجی و مبادلات مالی، مانع از انتقال تکنولوژی برتر به داخل کشور شده است.از سوی دیگر، شرکت‌های خارجی شرقی نظیر شرکت‌های چینی و کره ای که طی سال‌های اخیر توانسته به سطوح مختلف فناوری بنگاه‌ها روی آورند، نتوانسته به طور شایسته خدمات پس از فروش را ارائه کنند؛ به طوری که در برخی موارد، شرکت‌ها ایرانی برای خرید و تعویض یک قطعه ازشرکت فروشنده تکنولوژی باخلف وعده‌های مکرر شرکت فروشنده رو به رو شده و خطوط تولید بنگاه ایرانی برای مدت مدیدی متوقف بوده است یا مراحل نصب و راه‌اندازی یک خط تولید، بیش از زمان مورد انتظار به درازا کشیده است.

افزون براین، واحدهای تحقیق و توسعه درواحدهای تولیدی نیز نتوانسته است در سطح گسترده نقش چندانی درخلق تکنولوژی نوین ومورد نیاز بنگاه‌ها بازی کند یا مراکز تولید تکنولوژی دانشگاه‌های صنعتی هم به دلایل متعدد نتوانسته است نقش موثری در این حوزه ایفا کند یا اگر هم فناوری به بازار معرفی و عرضه شده است، کمتر به نقطه تولید انبوه یا تجاری‌سازی می‌رسد.

به بیان ساده‌تر، بسیاری از شرکت‌ها خواهان استفاده از تکنولوژی نوین برای تعدیل هزینه انرژی‌شان هستند؛ اما نمی‌دانند که کدام تکنولوژی روز را خریداری کنند؟کدام تکنولوژی از کیفیت مطلوب برخورداراست؟ آیا فناوری عرضه شده، تازه‌ترین نسل تکنولوژی است؟ آیا تکنولوژی عرضه شده از خدمات پس از فروش برخوردار است؟

آیا مشاورانی برای خرید ، انتقال و نصب تکنولوژی برتر وجود دارد؟اگر هستند، چگونه باید به آنها دسترسی پیدا کرد؟کدام تکنولوژی با محیط تولید سازگار است؟آیا قیمت خرید تکنولوژی به صورت رقابتی تعیین شده است؟ کدام قطعات بومی‌سازی شده است؟کدام یک از قطعات بومی‌سازی شده و به مرحله واقعی تولید تجاری رسیده و از مرحله پایلوت گذشته است؟نمونه کدام تکنولوژی خارجی در داخل با قیمت و کیفیت یکسان تولید شده است؟ و ده‌ها پرسش دیگر..

به نظر می‌رسد در این شرایط وزارت صنایع و معادن باید با رویکردهای بنیادی‌تری نسبت به تحولات صنعتی پیش‌رو داشته باشد. شکل گیری یک بازار مجازی وبرگزاری رویداد‌های تکنولوژیکی محور نظیر توجه به اخبار فناوری، سازماندهی ارتباط دانشگاه با صنعت،تقویت پارک‌های فناوری، برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌ها با زمینه معرفی تکنولوژی‌های برتر می‌تواند برای واحدهای صنعتی به ویژه صنایع کوچک و متوسط که سرمایه‌گذاری کمتری برای تحقیق و شناخت تکنولوژی برتر می‌کنند، مفید باشد.