راگنار فریش، برنده نخستین نوبل اقتصاد

محمود قنادان

راگنار فریش، اقتصاددان نروژی در سوم مارس سال ۱۸۹۵ به دنیا آمد. او به همراه یان تینبرگن به‌خاطر «طرح مدل‌های پویا و کاربرد آن در مطالعات اقتصادی»، نخستین جایزه نوبل اقتصاد را در سال ۱۹۶۹ دریافت کرد. فریش در سال ۱۸۹۵ در اوسلوی نروژ به دنیا آمد. به‌عنوان کارآموز در مشهورترین مؤسسه تجاری اوسلو- دیوید اندرسن- شروع به کار کرد و در سال ۱۹۲۰ در انتهای دوره کارآموزی، تبحر خود را به‌عنوان یک طلاساز آشکار کرد؛ هنگام شروع کارآموزی طبق درخواست مادرش که معتقد بود وی باید تحصیلات دانشگاهی نیز داشته باشد، رشته اقتصاد دانشگاه کاتولیکی اوسلو را به‌عنوان کوتاه‌ترین و آسان‌ترین رشته انتخاب کرد و در سال ۱۹۱۹ از دانشگاه اوسلو فارغ‌التحصیل شد. در سال ۱۹۲۵ استادیار، ۱۹۲۸ دانشیار و در سال ۱۹۳۱ به‌عنوان استاد دانشگاه اوسلو به تدریس پرداخت. وی همچنین مدیریت بخش تحقیقات انستیتوی تازه تاسیس یافته دانشگاه اوسلو را نیز برعهده داشت.

فریش یک‌بار در سال ۱۹۲۸ با کمک مالی بنیاد راکفلر به آمریکا رفت اما مجددا به دانشگاه اوسلو برگشت و در سال ۱۹۳۱ در دانشگاه ییل به تدریس پرداخت. فریش طی دهه ۱۹۳۰ و نیز نخستین سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم مشاور حزب کارگر نروژ بود و توصیه‌هایی شبیه توصیه‌های اقتصاددانان هوادار کینز در انگلستان و آمریکا ارائه داد، با این تفاوت که تاکید زیادی روی برنامه‌ریزی مرکزی برای صنایع اصلی در اقتصاد داشت. به نظر فریش کاربرد آمار و ریاضیات در بررسی‌های اقتصادی، اقتصاد را به‌عنوان یک علم تثبیت می‌کند. راگنار فریش از اقتصاددانان پیشگام در زمینه اقتصادسنجی است، حتی نام اقتصادسنجی نیز به انتخاب وی بوده است. فریش واژه اقتصادسنجی را با معنی استفاده از فنون ریاضی و آماری برای سنجش فرضیه‌های اقتصادی ابداع کرده وی علاوه بر به‌کارگرفتن واژه اقتصاد کلان، واژه اقتصاد خرد را نیز به‌کار برد. او معتقد است اقتصادسنجی به روند علمی شدن اقتصاد کمک می‌کند. فریش در اواخر عمر در مورد چگونگی استفاده از اقتصادسنجی نیز شک داشته و گفته بود: «من تاکید می‌کنم که اقتصادسنجی باید به ساخت حقیقت کمک کند، در غیر این صورت ارزش نام اقتصادسنجی دچار فساد می‌شود اما نه تا حدی که یک بازی اندازه‌گیری نامیده شود.»علاوه بر موارد فوق راگنار فریش بنیانگذار بسیاری از لغات و اصطلاحاتی است که در حال حاضر برای ما شناخته شده هستند نظیر: جریان داده‌ها، نقطه بازده، جنبش و توسعه و غیره.فریش نظیر افلاطون تاثیر بسیاری بر روی افکار دیگران گذاشته و بیش از ۳۰ سال، سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کشور نروژ متاثر از افکار اقتصادی و اندیشه‌های وی بوده است.

مدل‌های اقتصاد کلانی که فریش تنظیم کرد و مایل بود آنها را مدل‌های تصمیم‌گیری بنامد، مدل‌های بزرگی هستند شامل داده‌ها- ستانده‌ها و نیز معادلات رفتاری که هیچ‌وقت در عمل از آنها استفاده نکرده است. فریش خدمات مشاوره ای بسیاری برای کشورهای در حال توسعه نظیر مصر و هلند انجام داد. در دهه ۱۹۴۰ به بسط مدل‌های تصمیم‌گیری و سایر مدل‌های برنامه‌ریزی دولتی پرداخت که در سطح وسیعی مورد استفاده قرار گرفت. مباحث مربوط به رفتار مصرف‌کننده، نظیر تولید، مسائل اقتصاد کلان و امثالهم از دیگر موضوعات مورد مطالعه وی بود. فریش برای اولین‌بار مفهوم منحنی‌های بی‌تفاوتی تولید یا منحنی‌های محصول یکسان را ارائه کرد. وی اولین کسی بود که در مقاله‌ای در رابطه با «دورهای تجاری»، کلمه اقتصاد خرد را با معنی مطالعه یک کارخانه یا یک صنعت به تنهایی و کلمه اقتصاد کلان را به معنای مطالعه کل اقتصاد به‌کار برد.فریش با همکاری فردریک واف، اصل مشهور فریش- واف را معرفی کرد؛ این اصل گاهی به نام اصل «فریش- واف- لاول» نیز نامیده شده است. اثر وی در سال ۱۹۹۳ در مورد تغییرات ناگهانی «دوره‌های تجاری» یکی از عوامل به‌وجود آورنده نظریه دوره‌های تجاری کلاسیک جدید بود. وی در معرفی مدل اقتصادسنجی برای حسابرسی و برنامه‌ریزی اقتصادی دولت نیز نقش داشت.فریش در سال ۱۹۳۰، انجمن اقتصادسنجی را تاسیس کرد و در طول سال‌های ۱۹۳۲ تا ۱۹۵۵ سردبیر مجله معروف اکونومتریکا بود. وی از برجسته‌ترین پیشگامان اقتصادسنجی است. فریش مدیریت چندین پژوهش نظری را در زمینه‌های تولید، برنامه‌ریزی اقتصادی و حسابداری ملی را برعهده گرفت. مشارکت او در پایه‌گذاری مفاهیم اساسی الگوهای کلی در باب اقتصاد، تولید، رفتار مصرف‌کنندگان، شماره‌های شاخص و برنامه‌ریزی اهمیت خاص دارد. روش‌های آماری و ریاضی او در حوزه‌هایی فراتر از اقتصاد نیز کاربرد داشته است.