شرح نابودی نیشابور
در توصیف مورخان دوره اسلامی، نیشابور و اهالی آن از جایگاه علمی و فرهنگی بسزایی برخوردار بوده‌‌اند. در دوره خلافت عباسی و حتی پس از هجوم مغولان توصیف‌های بسیاری از اهمیت و بزرگی این شهر شده و با شهرهای بزرگ آن زمان؛ بغداد، قاهره، دمشق، قیروان و شیراز نیز مقایسه شده است. ویژگی‌های شهر نیشابور را همزمان با تهاجم مغولان میتوان در چند توصیف خلاصه کرد: وفور نعمت، جمعیت فراوان، عمارت‌‌های بسیار و باشکوه، معادن فیروزه، تعداد زیاد کاروان‌ها و کاروانسرا‌ها، رونق تجارت، کثرت مدارس و خانقاه‌ها، مساجد و کلیساها. پس به‌عبارت دیگر میتوان گفت که این شهر از تنوع فرهنگی، جمعیتی و دینی برخوردار بوده است.
بر اساس کاوش‌‌های باستان‌شناسی که در سال ۱۳۹۷ در شادیاخ نیشابور صورت گرفته است، شماری از بناهای صنعتی مانند شراب‌سازی، آهنگری، سفال‌گری و شیشه‌‌گری در آن منطقه به پیدایش آمده است. افزون بر بناها، از یافته‌‌های آن کاوش میتوان به ظرف‌ها و لوازم فرهنگی مانند سازه‌های سفالی، شیشه‌ای و گچ‌بری‌ها، اشاره کرد که همه این‌ها بیانگر جایگاه صنعتی نیشابور پیش از حمله مغولان است. نیشابور مانند تعدادی از شهرهای قدیمی دیگر چون ری و دامغان در شاهراه خراسان و جاده ابریشم قرار گرفته و این گذرگاه به غیر از اینکه پیوسته در خدمت تجارت و مسافرت بوده، در مسیر جنگ‌ها، هجوم‌ها و تهاجم بیگانگان نیز قرار داشته است. پس یکی دیگر از امتیازات این شهر جایگاه ژئوپلیتیک، ارتباطی و تجاری آن بوده است.
علی‌اکبر شهابادی، دانش‌آموخته دکترای تاریخ
