گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه می‌خوانید بخش دوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز شنبه، ۲۰ اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی. محور گفت‌وگو تعیین بودجه قشون و ساماندهی آن و تصویب مواد جدید قانون انجمن تجارتی است: رئیس: پریروز گفته شد که موضوع مذاکره روز شنبه قرائت دفعه سیم تتمه قانون انجمن‌های تجارتی است حالا قرائت می‌شود.

(در این وقت شروع به قرائت و مذاکره تتمه قانون مزبور کرد.)

در باب مدت اجرای قانون انجمن‌های تجارتی و سایر قوانین، مذاکرات زیادی به عمل آمد. بعضی قائل بودند که تعیین مدت در این قانون لازم نیست و باید از همان ساعت که به صحه همایونی رسیده اجرا شود. بعضی را عقیده بر این بود که باید از وزیر مسوول توضیحات خواست که تا چه مدت می‌تواند این قانون را اجرا کند بعد در قانون نوشته شود. بعضی می‌گفتند که مدت اجرای قانون را وکلا باید معین کنند و ذیل هر قانون باید نوشته شود. بعد از مباحثات زیاد جناب رئیس اظهار داشتند که فعلا برای تمام قانون که خوانده شد رای گرفته می‌شود و در این ماده به‌خصوص هم آن ترتیبی که باید نوشته شود مذاکره شده و رای گرفته می‌شود و بعد به قانون ملحق می‌نماییم.

(در این موقع ورقه رای منتشر شده به اینکه هرکس ۳۷ ماده قانون انجمن تجارتی را که قرائت شده تصویب می‌نماید ورقه سفید بیندازد و هرکس تصویب نمی‌نماید ورقه آبی، رای گرفته شد و با ۱۰۱ رای تصویب شد و مجلس رسمی به جهت تنفس تعطیل و پس از ۱۰ دقیقه مجددا منعقد و شروع به مذاکرات گردید.)

رئیس: جناب رئیس‌الوزراء با بعضی از وزرا تشریف آورده‌اند و می‌خواهند در مجلس رسمی حاضر شده و آقای مستوفی‌الممالک را به سمت وزارت جنگ معرفی نمایند.

رئیس‌الوزراء: جناب آقای مستوفی‌الممالک به سمت وزارت جنگ انتخاب شده‌اند. خواستم که ایشان را به این سمت به مجلس محترم معرفی کرده باشم‏.

(تمام اهل مجلس تبریک گفتند.)

رئیس: تمام آحاد و افراد ملت و تمامی وکلای محترم از جناب آقای مستوفی‌الممالک نهایت اطمینان را دارند و امیدواریم که ان‌شاءالله به همت ایشان به زودی ترتیبات قشون ما کمال انتظام را حاصل نماید.

حسینقلی خان نواب: می‌خواستم عرض کنم که باید خیلی اظهار امتنان و تشکر از جناب آقای رئیس‌الوزراء نمود که یکی از وکلای محترم مجلس را -جناب مستوفی‌الممالک- انتخاب نموده‌اند و گمان می‌کنم که جناب ایشان باید از وکالت هم استعفا ندهند و با این سمت مشغول خدمت باشند.

سیدالحکما: هر وکیلی که به وزارت انتخاب شده قهرا از وکالت منفصل شده است.

آقا شیخ حسین: حالا که جناب ایشان به وزارت جنگ انتخاب شده‌اند خوب است دولت و ملت اختیارنامه به ایشان بدهند که این تعریفاتی که شده برقرار بماند و الا اگر اختیارنامه نداشته باشند به واسطه عدم پیشرفت کار این خوبی‌ها برقرار نمانده، بلکه تبدیل به بدی خواهد شد.

آقا حاج امام جمعه: به جناب آقای مستوفی‌الممالک خیلی تبریک می‌گوییم و تشکر می‌نماییم که این دومین وزیر است که از مجلس انتخاب شده است. ولی یک عرضی دارم حضور ایشان و سایر آقایان وزرا که ما ایرانی‌ها فقط در امورات به صورت قانع هستیم، اما فعلا کار طوری پیش آمده است که دیگر نمی‌باید به صورت قناعت کرد بلکه باید باطنا خود را مسوول دانسته و اعتقاد داشته باشند و کار بکنند، نه اینکه از شرایط مسوولیت خود را خارج بدانند.

آقا میرزا محمود: اول اظهار تشکر از حسن انتخاب جناب رئیس‌الوزرا می‌کنم و ثانیا عرض می‌کنم که جناب مستوفی‌الممالک اول باید استعفا از وکالت بدهند، بعد قبول وزارت کنند.

امان‌الله میرزا: معلوم است که هر امری از امور به اتحاد و اتفاق با همدیگر پیشرفت خواهد کرد و به تنهایی هیچ امری صورت نمی‌گیرد، چنانچه در جنگ اخیر چین که ۴۰۰ میلیون جمعیت از ۲۰ هزار قشون اروپایی شکست خوردند. جمیع عقلا آنچه در تمهید این امر لازم بود جد و جهد نموده تا اینکه هیات نظامی را تشکیل دادند و هیات نظامی هم مرتب نمی‌شود مگر به اداره کردن وزارت جنگ و اداره کردن وزارت جنگ نمی‌شود مگر به داشتن بودجه صحیح قشون و امیدواریم که از حسن اهتمامات و اقدامات این وزیر جنگ اداره وزارت جنگ مرتب و منظم بشود و قشون ماهم مثل قشون اروپایی هیات نظامیش تشکیل بشود.

آقا سیدحسین: از قرار تقریر آقایان چنین معلوم می‌شود که این هیات کابینه جدیدی است و حال آن که اینطور نبوده و بنا بود که همان هیات کابینه سابق باشد.

رئیس: این هیات، کابینه جدیدی نیست و به موجب دستخط همایونی که پریروز در اینجا قرائت شد استعفای این هیات قبول نشد فقط چون شاهزاده ظفرالسلطنه خیلی اصرار داشتند، استعفای ایشان قبول و به جای ایشان جناب مستوفی‌الممالک انتخاب شدند و حالا هم آقای رئیس‌الوزرا فقط به جهت معرفی شخص وزیر جنگ آمده‌اند.