راه‌اندازی کارخانه دخانیات

پنجم مهر ماه سال ۱۳۱۶ مجموعه کارخانه‌های تولید دخانیات راه‌اندازی شد. تا دهه ۱۲۹۰ تولید این محصول در کارگاه‌های کوچک و به‌طور دستی انجام می‌گرفت. در این دوره، بازرگانان توتون را از زارعان خریداری و آن را در بسته‌بندی‌های سیگارت، توتون چپق، ساقه تنباکو (خرچوب) و گلبرگ توتون (میخکی) با علامت‌های تجاری خاص به فروش می‌رساندند. دولت با وضع قانون " انحصار دخانیات ایران" در سال ۱۲۹۴ شمسی، اقدام به دخالت و کنترل بازار دخانیات کرد. این قانون در سال‌های ۱۳۰۲ و ۱۳۰۷ تغییراتی جدّی یافت و درنهایت، حق واردات و صادرات، خرید و فروش، ساخت، نگهداری و حمل ونقل محصولات دخانی در سراسر کشور در انحصار دولت قرار گرفت. مالیات‌هایی هم به‌عنوان "حق انحصار" وضع شدند. در سال ۱۳۱۰، انحصار دخانیات شدت بیشتری یافت و موسسه "انحصار دولتی دخانیات" تاسیس شد. بر اساس قوانین جدید، حق نگهداری و راه‌اندازی ابزار و ماشین‌های توتون‌بری، کاغذبری، صحافی کاغذ سیگار و سیگارپیچی به موسسه انحصار دخانیات اختصاص یافت. دولت نیز موظف شد تا امر خرید و فروش سیگارت را در نرخی پایه که با در نظر گرفتن وضعیت محصول هر سال و باتوجه به نرخ‌های بازار تعیین می‌شد در دست گیرد. همچنین بنا بر قوانین جدید، کالاهای دخانی به هنگام صدور به خارج، از حقوق گمرکی معاف شدند و کسانی که دست به قاچاق محصولات دخانی می‌زدند طبق قانون محاکمه می‌شدند.

در سال ۱۳۱۷ اولین مجتمع صنعتی تولید سیگارت در زمینی به مساحت ۱۰ هکتار در خیابان قزوین تهران به بهره‌برداری رسید که هم اکنون نیز فعال است. دو سال قبل از شروع به کار کارخانجات سیگارت‌سازی تهران نیز مزرعه آزمایشی توتون در سال ۱۳۱۵ به منظور پشتیبانی از کشت این گیاه، در منطقه تالش گیلان ایجاد شده بود؛ البته چند سال بعد، این مزرعه که اولین مرکز تحقیقات توتون تلقی می‌شود، به منطقه تیرتاش شهرستان بهشهر منتقل شد. پس از افتتاح کارخانه‌های تولید سیگارت در سال ۱۳۱۷، صنایع مرکزی دخانیات به سرپرستی گروهی از کارشناسان آلمانی، انگلیسی و یونانی شروع به کار کرد. نخستین فرآورده‌هایی که با اقبال عامه مردم مواجه شدند، شامل سیگارهای اِشنو، فومن، گرگان، افسر، تارج، اردیبهشت، انواع سیگار برگ و جیگاره (نوعی سیگار دست پیچ با نیمکوب توتون چپق) و انواع تنباکو، توتون چپق و توتون پیپ بودند. پس از آن، کارخانجات عمل‌آوری در شهرهای ساری، رشت، گرگان، ارومیه و خوی راه‌اندازی شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انحصار دخانیات در دست دولت باقی ماند که البته تا امروز نیز ادامه دارد. در سال ۱۳۷۴ تلاش شد که شرکت دخانیات در ۱۴ استان کشور به بخش خصوصی واگذار شود، اما به‌دلیل کاستی‌ها و مشکلات متعدد، پس از یک سال مجددا انحصار آن در اختیار دولت گذاشته شد. در سال‌های اخیر نیز تلاش‌هایی برای خصوصی‌سازی شرکت دخانیات انجام شده که هنوز به نتیجه نرسیده‌اند.