زمان سنج - ۶ مهر ۹۳

گروه تاریخ و اقتصاد: نخستین مدرسه ابتدایی جدید ایرانی در سال ۱۲۶۷ ش(۱۸۸۸م)، یعنی حدود ۶۰ سال پس از تاسیس اولین مدرسه هیات‌‌های میسیونری خارجی، با همت یک ایرانی اصلاح طلب به نام میرزا حسن رشدیه در تبریز تاسیس شد. میرزا حسن که در سفرهای خارجی خود به بیروت و استانبول از نقش نظام آموزشی جدید در پیشرفت و ترقی اجتماعی آگاه شده بود، درصدد برآمد تا خود این کار مهم را در ایران آغاز کند. او در سال ۱۲۶۱ ش (۱۸۸۳م) مدرسه‌ای با عنوان رشدیه (این نام را از مدارس جدید عثمانی اقتباس کرده بود) در ایروان تاسیس کرد که بیشتر دانش‌آموزان آن را ایرانیان مقیم آن شهر تشکیل می‌دادند. هنگامی که ناصرالدین شاه که از سفر دوم فرنگستان به ایران بازمی‌گشت در ایروان از مدرسه رشدیه دیدار کرد او از میرزا حسن خواست تا برای تاسیس مدرسه ابتدایی به ایران بازگردد.نخستین مدرسه‌ای که رشدیه در ایران ساخت به دلیل برخی اعمال نظرها تخریب شد و او به مشهد مقدس گریخت. او اما از پا ننشست و تسلیم نشد. در تبریز و تهران مدارس جدیدی تاسیس کرد. اگر دارالفنون، خاستگاه علم‌آموزی فرزندان طبقات بالادست بود مدارس رشدیه به محل آموزش فرزندان خانواده‌های تهیدست تبدیل شد. از این رو حتی می‌توان گفت مدارس رشدیه در پدید آمدن انقلاب مشروطه نقشی مهم داشته است. او خود هنگامی که نخستین مدرسه‌اش در تبریز تخریب شد، طی یادداشتی نوشت: «این جاهلان نمی‌دانند که با این اعمال نمی‌توانند جلو سیل بنیاد کن علم را بگیرند. یقین دارم که از هر آجر این مدرسه، خود مدرسه دیگری بنا خواهد شد. من آن روز را اگر زنده باشم، حتما خواهم دید.»