مهرپرستی و کریسمس

در روزگاران باستان مردم به خدایی معتقد بودند که Janus خوانده می‌شد. جانوس صاحب دو چهره بود. یک چهره او آینده را می‌نگریست و چهره دیگرش نظاره‌گر گذشته بود؛ جانوس نگهبان.ژانویه از نام خدایی گرفته شد که چشمی به گذشته و چشمی دیگر به آینده داشت.مسیحیان جشن کریسمس را با آیین‌های ویژه برگزار می‌کنند. درخت کریسمس را می‌آرایند و شخصیتی به نام بابانوئل در این روز پیشکش‌هایی به مردم می‌دهد. بسیاری از تاریخدانان سرچشمه این جشن را در مهرپرستی، که کیش رومیان پیش از گرویدن به مسیحیت بود، می‌دانند. کریسمس، جشنی که هر ساله نوید آغاز سال نو میلادی را به جهانیان می‌دهد، یک جشن مذهبی برای مسیحیان است که در طول تاریخ خود، دگرگونی‌های بسیاری را تجربه کرده است. آن‌گونه که از تاریخ برمی‌آید، کریسمس در قرن چهارم میلادی که امپراتوری روم (بیزانس) به‌طور رسمی آیین مسیحیت را پذیرفت، در دنیای غرب رایج شد و به مرور زمان، نشو و نما گرفت. مورخان می‌گویند این جشن گرچه متعلق به مسیحیان است اما در اصل از ایران باستان و آیین «مهر» (میترائیسم) گرفته شده و به همین دلیل، با دی و شب یلدای ایرانی همزادی و اشتراکات فراوان دارد.

زمان «کریسمس» اکنون نیز میان شاخه‌های مختلف مسیحیت اعم از ارتدوکس، کاتولیک و پروتستان‌ها، متفاوت است و هریک مبنایی را برای آن تعیین کرده‌اند؛ گرچه همگی به سالروز تولد «مهر»، (میترا) در ایران باستان نزدیکند.

آداب و رسوم کریسمس نیز در طول زمان دچار دگرگونی‌های بسیار شده است و برگزاری کریسمس در کشورهای مختلف مسیحی بنابه سنت و رسم و رسوم آنان، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارد. ظاهرا هدیه‌دادن در شب کریسمس و خوردن شیرینی‌های متنوع و رنگارنگ، در قرن نوزدهم میلادی توسط تاجران یهودی در اروپا رایج شد.عده بسیاری نیز معتقدند «بابانوئل»، شخصیت افسانه‌ای که مسیحیان را در ایام کریسمس با هدایای خود، خوشحال می‌سازد، در واقع از «عمو نوروز» ایرانی الهام گرفته و در ابتدا، لباسی سبز بر تن داشته است. یکی از ویژگی‌های جشن نوئل (کریسمس) این است که فرصتی ویژه و مناسب را برای جمع شدن تمامی اعضای خانواده فراهم می‌کند.

این جشن موجب می‌شود تا اعضای خانواده خاطره‌های مشترکی را از این شب داشته باشند و عواطف خانوادگی میان آنها عمیق‌تر شود. این جشن به‌ویژه مورد علاقه کودکان است و آنها در این ایام کانون توجه بزرگ‌ترهای خانواده هستند.

همان‌طور که گفته شد، هر کشور و هر قومی شیوه‌های خود را برای برگزاری هرچه شادتر جشن نوئل دارد. البته برخی از سنت‌ها مانند نصب درخت نوئل در داخل خانه که با هدایای کوچک، لامپ‌های رنگی و دیگر وسایل تزئین شده است، صرف شام دسته جمعی خانوادگی و حکایت داستان‌های بابانوئل و افسانه‌های دیگر در شب جشن نوئل در اغلب کشورها مشابه است؛ اما چند روز بعد از جشن کریسمس، سال نو میلادی آغاز می‌شود. نام نخستین ماه سال میلادی، ژانویه است.

قرن‌ها پیش، ملل مغرب زمین حساب ماه‌های سال را به ۱۰ رسانده بودند. یکی از امپراتوران روم تصمیم گرفت که دو ماه دیگر به ماه‌های ده‌گانه سال بیفزاید.

در آن زمان مردم به خدایی معتقد بودند که Janus خوانده می‌شد. جانوس صاحب دو چهره بود. یک چهره او آینده را می‌نگریست و چهره دیگرش بر گذشته نظاره می‌کرد. جانوس نگهبان منازل به شمار می‌رفت. تصویر وی را روی در خانه‌ها نمایش می‌دادند که رویی به درون خانه و رویی دیگر به بیرون داشت.چنین تصویری از چنان خدایی به نظر مناسب آمد که با اسم‌ ماهی‌ از ماه‌های سال منطبق شود. ماهی که از یکسو بر آنچه رفته است بنگرد و حساب ایام گذشته و فهرست بروز وقایع در ماه‌های قبل را داشته باشد و از جانب دیگر به آینده نگاه کند که چه روی خواهد داد و حساب حوادث آتی را نگه دارد. این ماهJanuaries خوانده شد که به انگلیسی January نامیده شد.

پس از نام‌گذاری یازدهمین ماه سال، امپراتور مذکور و مردم سرزمین روم اندیشیدند که نامی بر ماه دیگری بیابند که ۱۲ماه سال تکمیل شود. در آن روزگار تقویم رومی‌ها آغاز سال را به March اختصاص داده بود. دو ماه جدید (ژانویه و فوریه) به انتهای سال افزوده شد. رومی‌ها همواره از پلیدی پرهیز داشتند و همیشه به فکر پاک کردن خویشتن و گردگیری منازل خود می‌افتادند. به‌خصوص قبل از ماه March که در آن زمان نخستین ماه سال و میمون و فرخنده بود در فکر نظافت و پاکیزگی اتراقگاه‌های خود بودند. پاکیزگی و پاک ساختن در زبان لاتینFebruum خوانده می‌شد.

بنابراین ماه قبل از March را Februarius گفتند که در انگلیسی به February موسوم شد.

Julius Caesar (ژولیوس سزار، امپراتور روم) بعدها دو اسم ژانویه و فوریه را از آخر سال به ابتدای سال غربی انتقال داد و حساب ماه‌ها در تقویم مغرب زمین بر این اساس استوار شد. به این ترتیب سال مغرب با ژانویه آغاز شد.

مولف: پروانه گودرزی

پژوهشگر تاریخ