معلولان در بن‌بست شورای عالی اطلا‌ع رسانی

سونیتا سراب‌پور

همان طور که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در محل کار، منزل یا در هر جایی از زندگی نوآوری‌ها و مزایایی را برای افراد به دنبال دارد، این مزایا و امکانات نیز باید بیشتر از همه برای معلولان هر جامعه باشد، چراکه برای حضور در عصر دیجیتال همه باید از فرصت‌ها به صورت مساوی برخوردار باشند و کسی نباید از مزایای فناوری‌های جدید در حوزه آی‌تی محروم شود.

شاید به همین علت هم امسال سازمان جهانی مخابرات (ITU) شعار پیوند با افراد کم‌توان، فرصت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای همه را برای توجه بیشتر به این قشر و همچنین توجه به روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعات برگزیده است.

طرحی مسکوت شده

مصوبه اجلاس جهانی سران جامعه اطلاعات، موجب شد دولت‌های عضو در سیاست‌ها و برنامه‌های الکترونیکی کشور خود به نیازهای ویژه ارتباطی معلولان و سایر افراد آسیب‌پذیر و محروم توجه بیشتری داشته باشند.

بر همین اساس دسترسی هرچه بیشتر به فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات برای همه به خصوص معلولان، بسیار اهمیت پیدا کرده است. افراد معلول به دلیل ناتوانی یا کم‌توانی، از بسیاری پیشرفت‌های جامعه عقب مانده‌اند، از این رو فناوری اطلاعات می‌تواند همانند پلی این شکاف را بپوشاند و به صورت معجزه‌آسایی به افراد ناتوان کمک کند تا با روشی مناسب و دقیق گامی بزرگ در جهت پیشرفت کشور بردارند.

از نظر کارشناسان بهترین حرکت، فراهم کردن فضایی برای دسترسی بهینه این افراد به منابع فناوری اطلاعات است.

با توجه به اینکه ۸۰درصد معلولان در کشورهای در حال توسعه هستند، چنین می‌توان برآورد کرد که ایران در میان کشورهای در حال توسعه در زمینه پرداختن به مشکلات خود به خصوص در زمینه دسترسی برابر آنها به فناوری اطلاعات تلاش بیشتری انجام دهد.

داوود زارعیان، مدیر روابط عمومی مخابرات ایران با بیان این اظهارات در مورد وضعیت معلولان کشور در زمینه استفاده از خدمات IT می‌افزاید: «با توجه به اینکه کشور ما در فراهم کردن شرایط دسترسی معلولان به استفاده از امکانات رفاهی جامعه تلاش می‌کند، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید شرایط دسترسی این دسته از افراد را در استفاده از فناوری‌های جدید ارتباطی فراهم کند تا آنها نیز همچون افراد سالم از این خدمات بهره‌مند شوند.

در همین راستا دبیرخانه شورای‌عالی اطلاع‌رسانی کارگروه توانبخشی فناوری اطلاعات و ارتباطات را به همین منظور تشکیل داده است.»

وی در ادامه می‌گوید: «تدوین چارچوب کلان بکارگیری ICT برای گروه مخاطب، کمک به ایجاد توسعه آموزش کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای معلولان، تدوین چگونگی تجهیز و مناسب‌سازی مراکز علمی و فرهنگی، آموزش اقتصادی و اطلاع‌رسانی به منظور ارائه خدمات الکترونیکی و رایانه‌ای از جمله اهداف و وظایف این کارگروه است.»

همچنین تدوین دستورالعمل برای ساختار محتوای وب‌گاه‌ها و بسته‌های نرم‌افزارهای عمومی برای گروه‌های مختلف معلولان، تهیه فهرست موضوعات و عناوین برای طرح‌های مطالعاتی و پژوهشی و... از دیگر اهداف این گروه بوده است.»

گفته‌های زارعیان در مورد وظایف این کارگروه در حالی است که این کارگروه و به گفته یکی از کارشناسان شورای عالی اطلاع‌رسانی در حال حاضر هیچ‌گونه فعالیتی را برای این قشر از جامعه انجام نمی‌دهد. به گفته این کارشناس کارگروه توان‌بخشی ICT قبلا وجود داشته، اما در حال حاضر مسکوت مانده است، چرا که این طرح در چارچوب پروژه تکفا اجرا می‌شد. این کارشناس در مورد وضعیت استفاده معلولان از فناوری اطلاعات می‌گوید: در کشورهای پیشرفته به دنبال این هستند که مدام اقتصادشان شکوفا شود تا به اهداف اصلی خودشان برسند. به خاطر همین از آن ۱۰ الی ۱۵درصد افراد کم توان جامعه هم برای این شکوفایی استفاده می‌کنند.

این کشورها در زمینه استفاده از ابزارآلات و وسایل در هر حوزه‌ای مخصوصا IT قوانین خاصی را برای این افراد وضع کرده‌اند.

به عنوان مثال شرکتی که بخواهد نرم‌افزار یا ابزاری را تولید کند باید در کنار امکاناتی که در اختیار افراد عادی قرار می‌دهند، امکانات مخصوصی را هم برای افراد ناتوان جامعه در نظر بگیرند.

وجود این شرط را ما به وضوح در WINDOWS XP می‌بینیم.

وی در ادامه می‌افزاید: اما این در حالی است که در جامعه جهان سوم و مخصوصا کشور ما به این افراد نگاهی ترحم‌آمیز دارند و کاملا به دلیل بعضی از ناتوانی‌ها از آنها قطع امید می‌شود.

بنابر اظهارات این کارشناس قانون خاص برای استفاده از خدمات IT برای معلولان وجود ندارد.

اما در زمینه ابزارآلات حاضر برای این قشر از جامعه می‌توان این ادعا را داشت که از سایر کشورها حتی جلوتر هم هستیم، هر چند که در این حوزه هم اشکالاتی دیده می‌شود.

این کارشناس در مورد شعار اتحادیه مخابرات به مناسبت روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی نیز می‌گوید: این سازمان تازه از سال ۲۰۰۸ به فکر معلولان و استفاده آنها از خدمات IT افتاده است.

این در حالی است که شورای‌عالی اطلاع‌رسانی از سال ۲۰۰۵ و با تدوین برنامه‌های جامع مثل تدوین چارچوب کلان به کارگیری ICT کمک به ایجاد توسعه آموزش کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای معلولان برگزاری سمینارهای آموزشی و ... به فکر افراد کم توان جامعه بوده است تا قبل از لغو طرح تکفا هم کارهایی را انجام داده بود، اما باید بگویم با تغییر دولت به نوعی این فعالیت‌ها متوقف شد و با تلاش‌هایی که شورا داشت نتوانست وضعیت این کار گروه را به حالت اول خودش بازگرداند.

به گفته این کارشناس، شورای‌عالی اطلاع‌رسانی تنها نهادی بود که از ابتدا به معلولان و استفاده آنها از امکانات ICT کشور توجه داشته است. بنابر اظهارات این کارشناس شورای اطلاع‌رسانی در تلاش است با مطالعه، اطلاع‌رسانی و تبلیغات گسترده در این حوزه دوباره فعالیت کار گروه را از سر بگیرد.

راه رفتن با چشمان بسته

در حال حاضر شرکت‌های زیادی در زمینه تولید ابزارآلات برای استفاده معلولان از کامپیوتر، اینترنت و .... ساخته‌اند که عده‌ای از این شرکت‌ها به دلیل عدم حمایت دولتی ورشکست و بسته شده‌اند. یکی از این شرکت‌ها که با تمام توان در این حوزه فعالیت می‌کند شرکت پکتوس ‌است. این شرکت که بیشتر ابزارآلات تولیدیش مخصوص نابینایان است تاکنون نرم‌افزارهای متعددی را که درواقع جایگزین ابزارآلاتی مثل صفحه نمایشگر است.

به گفته آرمان بحری مدیرفنی این شرکت، این نرم‌افزار کمک شایانی به استفاده افراد نابینا از صفحات وب، فایل‌های متنی وب می‌کند. بحری در مورد افراد کم توان جامعه در استفاده از خدمات IT می‌گوید: «از نظر دسترسی این افراد به خدمات ICT فاصله چندانی با کشورهای دیگر نداریم و حداقل در قسمت دسترسی افراد نابینا به این خدمات که به این شکل است، چرا که این افراد در حال حاضر از دو طریق می‌توانند به اطلاعات صفحه نمایش، فایل‌های متنی، مطالب داخل سایت و... از طریق تبدیل متن آنها به خط بریل یا صوت دسترسی داشته باشند».

از جمله خدمات و ابزارآلاتی که توسط این شرکت در اختیار افرادنابینا قرار گرفته است مجموعه برجسته‌نگار است که دارای مشخصات نرم‌افزاری، ویرایشگر بریل و گویا، دیکشنری انگلیسی به فارسی، نرم‌افزار دفتر تلفن و آدرس (خروجی صوتی و بریل فارسی) و... است.

از دیگر نرم‌افزارهای تولید شده توسط این شرکت نیز نرم‌افزار کتابخانه است که شامل ارائه خروجی صوتی (از طریق TTS) و خروجی بریل (از طریق دستگاه برجسته‌نگار) است که گامی بزرگ است که توسط این شرکت برای برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی افراد نابینا به منابع و کتب کتابخانه‌ای ساخته شده است.

دستگاه تایپ هوشمند را چاپگر بریل یادداشت الکترونیک بریل گویا، سیستم کمک‌آموزشی لمسی گویا و... نیز از دیگر محصولات این شرکت است.

بحری در مورد مشکلاتی که در این حوزه برای معلولان وجود دارد نیز می‌گوید:

«در حال حاضر مشکل اصلی عدم حمایت دولت از این نوع شرکت‌ها است، چرا که ما برای تولید هر نوع ابزار و وسایلی برای استفاده معلولان نه کمکی از دولت می‌گیریم و نه حتی بعد از تولید آنها تبلیغاتی برای آشنایی معلولان از این وسیله‌ها می‌شود.

در واقع تمام پروسه‌های تولید را از ابتدا تا پایان راه، ما خودمان طی می‌کنیم. یکی دیگر از مشکلات دیگر ما نیز عدم برنامه‌ریزی دولت است.

یعنی دولت هیچ وقت برنامه‌‌ای را در فعالیت‌هایش مبنی بر خرید ابزارآلاتی از ما و کار گذاشتن آنها در مراکز عمومی دولتی و ... نکرده است. به عنوان مثال از ما هیچ گاه درخواست نکرده‌اند که این تعداد نرم‌افزار یا سخت‌افزار تولید کنیم تا آنها از ما خریداری و آن را در اختیار کاربران بگذارند.

به اعتقاد بحری این نوع برخورد دولت در حال حاضر باعث ورشکسته شدن سرمایه‌گذاران شده که این امر در نهایت به ضرر افراد معلول و در نهایت خود جامعه تمام خواهد شد.

ترس از گزارش

بر اساس مصوبه‌ای که اتحادیه مخابرات ITU به تصویب رسانده است تمام کشورها وظیفه دارند پیرو شعار این سازمان تا سال آینده تمام برنامه‌ریزی‌های خود برای معلولان و همچنین تمامی امکانات و خدمات پیشرفته را برای این قشر از جامعه فراهم کنند.

معصومه جلالی کارشناس مخابرات در مورد فعالیت‌هایی که مخابرات تاکنون برای این افراد انجام داده است می‌گوید: «از جمله فعالیت‌های که مخابرات در این حوزه برای معلولان انجام داده است، طراحی و نصب کیوسک تلفن ویژه افراد کم توان، ارجحیت بخشیدن به استخدام افراد معلول در مخابرات، طراحی رمپ در دفاتر خدمات ارتباطی برای افراد معلول و... است.

وی همچنین به پیشنهادات این شرکت برای آینده نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید:

«ما بسته‌های پیشنهادی را هم مدنظر داریم مثل گسترش فن‌آوری وای مکس تا معلولان از هر نقطه و بدون جابه‌جایی به شبکه اینترنت متصل شوند، برخورداری از سرویس آموزش از راه دور، گسترش امکان خرید و فروش اینترنتی، ارائه خدمات دولتی و بانکی از طریق اینترنت، تهیه کتب و منابع از طریق فایل صوتی، ایجاد پایگاه اطلاع‌رسانی مخصوص برای معرفی مشاغلی که معلولان می‌توانند در آن زمینه فعالیت کنند، طراحی روبات‌های هوشمند برای جایگزینی اعضای بدن و ... از جمله آنها است.

کارهای انجام شده توسط مخابرات در حالی است که در حال حاضر هیچ کدام از این امکانات مثل کیوسک تلفن در سطح شهر دیده نمی‌شود.

به گفته، جلالی شرکت مخابرات در تلاش است به دلیل گزارشی که باید تا سال آینده به اتحادیه جهانی مخابرات بدهد تمام پیشنهادات خود را عملی کند.

هر چند به اعتقاد اکثر کارشناسان حوزه ICT صنعت آی‌تی‌ و خدمات آن برای افراد عادی غیرقابل دسترس است و هنوز به این صنعت بهای لازم داده نمی‌شود، اما امید می‌رود حداقل به خاطر گزارشی که مخابرات تا سال آینده باید تقدیم سازمان ITU خدمات IT در بین معلولان رشد یافته و حداقل آنها بتوانند از این خدمات پیشرفته استفاده کنند.