ویکی پدیا بدون ویکی

حسین محتسبی

عکس: جیمی والس، رییس بنیاد ویکی مدیا

هفته پیش اعلام شد که سایت ویکی پیدیا قصد دارد دسترسی کاربران برای اعمال تغییر در مقالات مربوط به برخی از افراد سرشناس را محدود کند. ویکی پیدیا یک دایره‌المعارف رایگان اینترنتی است که محتوای آن را همه کاربران می‌توانند ویرایش کنند. نام این سایت از ترکیب دو کلمه ویکی [که در زبان هاوایی به‌معنای سریع است] و پیدیا که خود برگرفته از کلمه Encyclopedia به‌معنای دایره‌المعارف است، به وجود آمده است. امروزه ویکی‌ها اما به مجموعه محتواهایی روی اینترنت گفته می‌شود که قابلیت تغییر آنها توسط مخاطبان وجود دارد. فلسفه این گروه از سایت‌ها ایجاد محتوای کد‌بازگونه توسط کاربران است که از قضا ویکی‌پدیا شاخص‌ترین و مهم‌ترین آنها است.

فعالیت این سایت از اوایل سال ۲۰۰۱ توسط جیمی ویلز و لری سنگر بر پایه یک پروژه با عنوان Nupedia آغاز شد. این پروژه یک سال قبل از آن توسط همین دو شخص تعریف شده بود. این سایت از همان ابتدای فعالیتش به کاربران اجازه ویرایش مقالات و حتی اضافه کردن مقالات جدید را داد. تعداد مقالات این دانشنامه آزاد در انتهای سال ۲۰۰۱ به ۲۰ هزار عنوان و تعداد زبان‌هایی که ویکی پیدیا از آن پشتیبانی می‌کرد، به ۱۸ رسید. این روند رشد در سال‌های بعد هم ادامه یافت به نحوی که در اواخر سال‌های ۲۰۰۲، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ تعداد زبان‌های استفاده شده از آن به ترتیب به ۲۶، ۴۱ و ۱۶۱ افزایش یافت. در سپتامبر ۲۰۰۷ تعداد مقالات این سایت از مرز ۲میلیون عنوان گذشت و بدین ترتیب ویکی پیدیا به بزرگترین دایره‌المعارف جهان تبدیل شد.

ویکی‌پدیا به‌‌رغم آنکه رقبای قدرتمندی چون بریتانیکا را پیش‌رو داشت، اما به بهره‌گیری از این مثل که «همه چیزی را همگان دانند» خیلی زود بر بلندای قله دایره‌‌العمارف‌ها ایستاد.

بر اساس آمار اعلام شده، در حال حاضر سایت انگلیسی ویکی پیدیا دارای بیش از ۳میلیون مقاله است. این سایت که ماهانه پذیرای بیش از ۶۰میلیون کاربر است، جزو ده سایت برتر اینترنتی است. اکنون پس از گذشت ۸ سال از زمان پیدایش آن، نام Wikipedia.org در نتایج اکثر جست‌وجوها به چشم می‌خورد و بسیاری برای به‌دست آوردن اطلاعات در مورد موضوعات مختلف اول از همه به سراغ این سایت می‌آیند.

مهمترین عاملی که سبب شد ویکی پیدیا به چنین جایگاهی برسد، همان آزاد بودن کاربران در ویرایش مقالات موجود و اضافه کردن مقالات جدید بوده است. اما واقعیت آن است که این آزادی بی حد و حصر هم می‌تواند بسیار مشکل‌ساز باشد. برخی معتقدند در صورتی که مدیران ویکی پیدیا تدابیری پیشگیرانه در خصوص حفاظت از اطلاعات منتشر شده‌اش بر روی اینترنت اتخاذ نکنند، ممکن است اعتبار فعلی‌اش را از دست بدهد. در طی این ۸ سال، بارها از مدیران ویکی پیدیا در خصوص کنترل نشدن صحت اطلاعات انتقاد شد. انتشار خبرهای جعلی در مورد برخی از افراد معروف مانند مرگ دو تن از نمایندگان سنای آمریکا و یا مرتبط دانستن ترور جان اف کندی با جان سیگنثلر روزنامه‌نگار معروف آمریکایی که در زمان انتشار خبر در سال ۲۰۰۵، ۷۸ ساله بود، تنها برخی از نمونه‌هایی هستند که افراد ناشناس با سوءاستفاده از آزادی ویکی پیدیا و با درج اخبار دروغ در این سایت، بسیاری را دچار مشکل کردند. شاید به همین خاطر است که مسوولان این سایت ترجیح می‌دهند اول از همه از اطلاعات مربوط به افراد معروفی که در قید حیات هستند، محافظت کنند. بر این اساس تغییرات مورد نظر کاربری که بخواهد مقاله‌ای در مورد یکی از شخصیت‌های نامدار را که در قید حیات است ویرایش کند، تنها در صورتی اعمال خواهد شد که ویراستار ویکی پیدیا آن تغییرات را تایید کرده باشد. این طرح در ابتدا برای برخی از اشخاص اجرا و در صورت موفقیت‌آمیز بودن به‌تدریج فراگیر خواهد شد. این ایده در سایت آلمانی ویکی پیدیا نیز امتحان شده است و بیش از یک سال است که در آن هر گونه اعمال تغییری تنها پس از بررسی ویراستار امکان‌پذیر می‌شود که نتایح مطلوبی هم در بر داشته است. هر چند که در طی این سال‌ها مطالب غیرموثق در مقالات این سایت بسیار سریع توسط کاربران کشف و اصلاح می‌شد، اما اینک با حجیم شدن اطلاعات آن به‌نظر می‌رسد مدیران ویکی پیدیا چاره‌ای جز اعمال کنترل‌هایی بر آنچه که در این سایت انجام می‌شود، ندارند.

ویلز در این خصوص می‌گوید: سال‌ها صفحه اول این سایت دروازه‌ای برای ورود همگان بود تا بیایند و آنچه را که می‌دانند، در اختیار دیگران قرار دهند؛ حال زمان آن فرا رسیده تا از این محتوای غنی در برابر خرابکارن محافظت کنیم.