نوید افزایش جذب سرمایه‌ در ایران

گروه اقتصاد بین‌الملل: تنها یک روز پس از آنکه نشریه فایننشال تایمز بر اساس داده‌های بانک اطلاعاتی «اف‌دی‌آی‌مارکتز» در گزارشی خبر داد که جایگاه ایران در منطقه به لحاظ جذب سرمایه‌های خارجی برای پروژه‌های نو (پروژه‌هایی که سابقه سرمایه‌گذاری در آنها وجود نداشته است) از رتبه دوازدهم در سال ۲۰۰۳ و سال‌های پس از آن به رتبه سوم در سال ۲۰۱۵ ارتقا یافته است، کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در گزارش جدید خود با عنوان «گزارش سرمایه‌گذاری در جهان» ضمن تایید گزارش فایننشال تایمز، از چشم‌انداز مثبت جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران بر اثر رفع تحریم‌ها خبر داد اما در عین حال اعلام کرد که جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در کل (پروژه‌های نو و پروژه‌های قدیمی) در سال ۲۰۱۵ برای سومین سال متوالی کاهش یافته و به ۲ میلیارد دلار رسیده است.

در گزارش جدید آنکتاد امضای برجام و رفع تحریم‌‌ها به‌عنوان عاملی مثبت در افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای ایران خوانده شده و آمده است که این موقعیت این امکان را فراهم می‌آورد که شرکت‌ها و اشخاص در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کنند. همچنین در این گزارش آمده است که سرمایه‌گذاری‌های ایران در سایر کشورها از رقم ۸۹ میلیون دلار در سال ۲۰۱۴ به رقم ۱۳۹ میلیون دلار در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. آنکتاد درباره دلایل این افزایش با اشاره به لغو تحریم‌ها افزود که ایران در دوران پساتحریم به دارایی‌های بلوکه شده خود که بیش از ۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود، دسترسی می‌یابد و علاوه بر آن، افزایش درآمدهای نفتی ایران به این کشور کمک می‌کند که سرمایه‌گذاری‌های خود را در خارج از مرزها افزایش دهد.

جذب سرمایه در پروژه‌های نو؛ معیاری بهتر

بخشی دیگر از این گزارش، موید همان نکته‌ای است که مرکز «اف‌دی‌آی مارکتز» یک روز پیش منتشر کرده بود. آنکتاد نوشته است که اگر جذب سرمایه‌های خارجی در پروژه‌های نو موسوم به «پروژه‌های سبز» را که به معنای حوزه‌های جدید و بی‌سابقه در سرمایه‌گذاری است ملاک قرار دهیم، برخی از کشورها همچون ایران، پاکستان و بوتان عملکرد خوبی در آن نشان داده‌اند. این در حالی است که در کل جهان آمار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نو روندی کاهشی داشته است. در ضمن رقم جذب سرمایه در پروژه‌های نو نسبت به پروژه‌های قدیمی (موسوم به پروژه‌های قهوه‌ای) معیار بهتری برای درک وضعیت کشورهای در حال توسعه است، چون این نوع از پروژه‌ها سرمایه‌ها را جذب بخش‌های زیرساختی همچون راه‌آهن، هواپیمایی، کشتیرانی و... می‌کنند که نوید آینده‌ای بهتر را برای اقتصاد این کشورها می‌دهد. بر این اساس، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (در مجموع پروژه‌های نو و کهنه) در ایران در سال ۲۰۱۲ افزایش یافته و از رقم ۴ میلیارد و ۲۷۷ میلیون دلار در ۲۰۱۱، به رقم ۴ میلیارد و ۶۶۲ میلیون دلار رسیده بود اما از آن سال به بعد برای سه سال متوالی روندی کاهشی داشته به‌طوری که در سال ۲۰۱۳، ۳ میلیارد و ۵۰ میلیون دلار سرمایه خارجی به ایران جذب شده و این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۲ میلیارد و ۱۰۵ میلیون دلار رسیده است. آنکتاد برآورد می‌کند در سال ۲۰۱۵، مبلغ ۲ میلیارد و ۵۰ میلیون دلار سرمایه جذب ایران شده است. آنکتاد همچنین اعلام کرده است در سال ۲۰۱۵ مبلغ ۲ میلیارد و ۴۷۳ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های نو ایران انجام شده و این در حالی است که این رقم در سال پیش از آن تنها یک‌میلیارد و ۶۷۱ میلیون دلار بوده است. بر این اساس، تعداد پروژه‌های نو که ایران در سال ۲۰۱۵ در سایر کشورها سرمایه‌گذاری کرده به ۱۰ پروژه رسید که این تعداد در سال پیش از آن تنها ۴ مورد بوده است. از سوی دیگر تعداد پروژه‌های نو در ایران که توانسته‌اند سرمایه‌های خارجی را جذب کنند در سال ۲۰۱۵ به ۹ مورد رسید که این تعداد در سال پیش از آن ۸ و در سال ۲۰۱۳ تنها ۳ مورد بوده است. تعداد این پروژه‌ها در سال ۲۰۱۲ نیز صفر بوده است.

وضعیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان

آنکتاد در گزارش سرمایه‌گذاری جهانی خود پیش‌بینی کرده است که سرمایه‌گذاری‌های فرامرزی بلندمدت در کارخانه‌ها و دیگر پروژه‌ها در سراسر جهان طی سال جاری ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش خواهد یافت، زیرا به دلیل نااطمینانی‌های سیاسی شرکت‌ها تصمیم‌گیری درمورد سرمایه‌گذاری را به تعویق می‌اندازند.

براساس این گزارش، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در سال گذشته میلادی به رکورد ۸/ ۱ تریلیون دلار رسیده که بالاترین سطح از زمان بحران مالی ۲۰۰۸ به شمار می‌رود. این خبر خوشی برای اقتصاد جهانی است که دچار کندی رشد شده است و این کندی رشد موجب نگرانی سیاست‌گذاران شده است. اما اقتصاددانان آنکتاد هشدار می‌دهند چشم‌انداز سال جاری تیره و تار است. آنها کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را پیش‌بینی می‌کنند که منعکس‌کننده شکنندگی اقتصاد جهانی است. ارزش ادغام‌ها و خرید‌های فرامرزی در چهار ماه نخست امسال ۲۱ درصد کاهش یافته و ارزش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نو ۵/ ۳ درصد افت کرده است.

این تغییر به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته شدید بوده است. در سال ۲۰۱۵ کشورهای توسعه یافته سال خوبی را پشت‌سر گذاشتند به‌طوری که دو برابر شدن جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریکا، اروپا و دیگر اقتصادهای پیشرفته موجب شد این کشورها ۵۵ درصد از جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را به خود اختصاص دهند. اما براساس آمار آنکتاد در چهار ماه نخست امسال ارزش پروژه‌های نو در اقتصادهای پیشرفته ۴/ ۲۳ درصد کاهش یافته و فعالیت ادغام‌ها و خریدهای فرامرزی این اقتصادها با کاهش ۶/ ۱۸ درصدی رو به رو شده است. براساس گزارش آنکتاد این ارقام نشان‌دهنده احساس نااطمینانی در مورد اقتصاد جهانی است و این احساس از تردیدهای سیاسی در مورد مسائلی از همه‌پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا گرفته تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و انتخابات سراسری سال آینده در فرانسه و آلمان ناشی می‌شود. جیمز ژان، رئیس بخش سرمایه‌گذاری آنکتاد، می‌گوید: «احیای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان ناهموار خواهد بود. سطح نااطمینانی‌ها بسیار بالا است. به‌جز نیمه دوم امسال که برخی قراردادهای بزرگ منعقد خواهند شد، رشد چندانی را برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۱۶ پیش‌بینی نمی‌کنیم.»

آنکتاد در گزارش خود پیش‌بینی می‌کند جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۱۷ دوباره به‌طور ملایم رشد خواهد کرد، اما تا سال ۲۰۱۸ از سطح رکورد ۸/ ۱ تریلیون دلاری ثبت شده در سال گذشته عبور نخواهد کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند حتی آمار فصلی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ممکن است ناپایدار باشند. جدیدترین آمار نشان می‌دهد بسیاری از الگوهایی که موجب رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شدند، به بوته آزمایش گذاشته می‌شوند یا حتی درحال معکوس شدن هستند. برای مثال، جذب سرمایه مستقیم خارجی در آمریکا طی سال گذشته رکورد شکست و به رقم ۳۴۸ میلیارد دلار رسید. اما در فصل نخست سال ۲۰۱۶، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آمریکا نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۲ درصد کاهش یافته و به ۷۶ میلیارد دلار رسیده است. جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین طی پنج ماه نخست امسال ۴ درصد افزایش یافته و به ۲/ ۵۴ میلیارد دلار رسیده است. اما جریان سرمایه‌گذاری خارجی توسط چین که یکی از منابع حیاتی برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان محسوب می‌شود، از ۲ میلیارد دلار در فصل نخست ۲۰۱۵ به منفی ۳۵۵ میلیون دلار رسیده است. گزارش آنکتاد نشان می‌دهد در چهار ماه نخست ۲۰۱۶ ارزش قراردادهای منعقد شده ادغام‌ها و خریدهای فرامرزی ۲۵۴ میلیارد دلار بود که نسبت به ۳۲۱ میلیارد در همین دوره در سال ۲۰۱۵، ۲۱ درصد کاهش یافته است. این کاهش در همه مناطق و گروه‌بندی‌های اقتصادی دیده می‌شود به‌طوری که برای اقتصادهای درحال توسعه ۴۳ درصد تنزل داشته است. همچنین، ارزش پروژه‌های نو در سراسر جهان طی فصل نخست امسال تا ۴ درصد افت کرده و به ۱۸۳ میلیارد دلار رسیده است. این رقم جهانی از دو روند کاملا متفاوت در اقتصادهای درحال توسعه و توسعه‌یافته حاصل شده است. ارزش سرمایه‌گذاری‌های نو در اقتصادهای درحال توسعه حدود ۱۲ درصد افزایش یافته و به ۱۲۵ میلیارد دلار در فصل نخست امسال رسیده است، اما در اقتصادهای توسعه‌یافته ارزش پروژه‌های نو با کاهش ۲۳ درصدی روبه‌رو شده و به ۷/ ۵۲ میلیارد دلار رسیده است.

براساس گزارش آنکتاد عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵، ۸ میلیارد و ۱۴۱ میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده است که نسبت به سال قبل از آن رشد داشته است. سرمایه‌گذاری خارجی توسط عربستان در سال گذشته ۵ میلیارد و ۵۲۰ میلیون دلار بوده است. ترکیه در سال ۲۰۱۵ توانست مبلغ ۱۶ میلیارد و ۵۰۸ میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند و در این سال ۴ میلیارد و ۷۷۸ میلیون دلار در دیگر کشورها سرمایه‌گذاری کرد. ترکیه در سال ۲۰۱۴ مبلغ ۱۲ میلیارد و ۱۳۴ میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده بود. آمار آنکتاد نشان می‌دهد امارات در سال ۲۰۱۵ مبلغ ۱۰ میلیارد و ۹۷۶ میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده است که نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است. این کشور در سال ۲۰۱۵ مبلغ ۹ میلیارد و ۲۶۴ میلیون دلار در دیگر کشورها سرمایه‌گذاری کرده است. پاکستان نیز در سال ۲۰۱۵ توانسته است مبلغ ۸۶۵ میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند، این در شرایطی است که این کشور در سال ۲۰۱۴ مبلغ یک میلیارد و ۸۶۵ میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده بود. میزان سرمایه‌گذاری خارجی توسط پاکستان در سال ۲۰۱۵، ۲۳ میلیون دلار بود که نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۱۴ این کشور در سایر کشورها مبلغ ۱۲۱ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده بود.