پارلمان بخش‌خصوصی چگونه درباره مسائل خود تحقیق می‌کند؟
مصائب پژوهش در اتاق
اتاق پایتخت و اتاق ایران به کنار، هرچند برای اتاق‌های شهرستان نیز در قانون اتاق بازرگانی شیوهنامه و جایگاه تعیین‌شده‌است و این اتاق‌ها دارای «شورای پژوهش» هستند، اما بنا بر شواهد، جز ۳، ۴ شهرستان که گردش مالی قابل‌‌‌‌‌‌توجهی دارند، در مابقی شهرستان‌ها کار پژوهشی درخوری انجام نمی‌گیرد. نخست شورای پژوهش تشکیل میشود، تیم جدید هیات‌رئیسه قول و قرار انجام کارهای پژوهشی را می‌گذارند اما در برخورد با مسائل اجرایی این کار فراموش میشود. هرچند می‌توان دید که فعالان اتاق‌های شهرستان، بعضا پژوهش‌هایی عملگرایانه انجام داده‌اند و برخی نمونه‌‌‌‌‌‌های آن را برای استفاده در صنعت نیز ارائه کرده‌‌‌‌‌‌اند. همکاری با دانشگاه برای انجام طرح‌های پژوهشی نیز درمیان سخنان فعالان به چشم می‌خورد. همچنین پایش‌های فصلی محیط کسب‌وکار اتاق‌ها، ذیل عنوان پژوهش از هر اتاق شهرستان به اتاق ایران ارائه میشود، با این‌وجود یکی از متخصصان فعالیت اتاق‌های بازرگانی می‌گوید این کار نیز در عمل به سفارش اتاق ایران و توسط پرسش‌نامه‌‌‌‌‌‌هایی انجام می‌گیرد که برای ۵هزار گروه هدف آن طراحی شده‌است. به گفته این متخصص اتاق‌های بازرگانی، تنها راه فائق آمدن بر این مشکل نخست افزایش بودجه و پس از آن تغییر جهت امور پژوهشی اتاق به سمت‌‌‌‌‌‌وسوی درست است.
شورای پژوهش کجاست؟
«اتاق بازرگانی، صنایع، معادن وکشاورزی ایران به‌عنوان پارلمان بخش‌خصوصی در جهت توسعه زیرساخت‌های پژوهشی اقدام به دایرکردن مراکز مطالعات وپژوهش‌های اقتصادی در اتاق‌های شهرستان‌های منتخب کرده وشیوه‌نامه این مراکز را نیز تدوین کرده‌است.» این اولین بندی است که در قانون اتاق، شیوهنامه تشکیل شورای پژوهش تعبیه شده‌است. اتاق پژوهش یا مرکز مطالعات اقتصادی باید: «مطابق مستندات ومواد شیوهنامه ایجاد وتوانمند‌سازی مرکز مطالعات وپژوهش‌های اقتصادی اتاق‌های شهرستان‌ها، این مرکز واحد سازمانی است که در اتاق‌ها با هدف انجام مطالعات تحلیلی، گزارش‌های کارشناسی، مطالعات تطبیقی و میدانی و نیز تهیه، بررسی و تحلیل آمار فعالیت می‌کند.» مطابق ماده۴ این شیوهنامه، جایگاه سازمانی و چگونگی تعیین رئیس مرکز به این‌صورت تبیین شده‌است که مرکز مطالعات به دلیل اهمیت و ضرورت رشد و توسعه و فراگیری دستاورد‌های آن در راستای تمامی ابعاد ماموریت اتاق، ترجیحا با بهره‌جویی از دانش اساتید مجرب دانشگاه با اولویت بومی، به‌طور مستقیم تحت‌نظر ریاست اتاق قرار خواهد داشت.
رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌ها به پیشنهاد اتاق شهرستان و تایید شورای پژوهشی اتاق ایران، انتخاب و تعیین میشود. مطابق ماده۵ شیوهنامه، ترکیب اعضای شورای پژوهشی اتاق شهرستان بر حسب اندازه اتاق عبارتند از: ریاست اتاق، دبیرکل یا دبیر، رئیس مرکز مطالعات، رئیس کمیسیون آموزش وپژوهش اتاق و دو نفر ازاساتید اقتصاد دانشگاهی استان. اتاق ایران مطابق با ماده۶ حمایت‌های خود از اتاق شهرستان را از طریق ارسال گزارش یا نتایج پژوهش‌های موردی و ارائه نشریه‌های ادواری به اتاق‌ها، اعلام دعوت بر حسب مورد از روسای مراکز پژوهشی اتاق‌ها وهمچنین از اساتید دانشگاهی عضو شورای پژوهشی اتاق شهرستان جهت حضور در همایش‌ها و کنفرانس‌های پژوهشی اتاق ایران، کمک به ایجاد سایت تخصصی پژوهشی و مطالعاتی پیرامون موضوعات مرتبط با اتاق‌ها و حمایت از عضویت مراکز مزبور در کتابخانه‌‌‌‌‌‌های الکترونیکی نشریه‌های پژوهشی، حمایت‌های مالی از طرح‌های پژوهشی اتاق شهرستان در چارچوب آیین‌نامه شورای پژوهشی اتاق ایران انجام می‌دهد. اهداف و کارکرد مرکز مطالعات اولویتبندی پژوهش‌های کاربردی درحوزه‌های بازرگانی، صنعتی، معدنی و کشاورزی استان با شناسایی پتانسیل‌های استان، استفاده از سرمایه‌های فکری متخصص استان بابهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های نخبگان، صاحب‌نظران و کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها و لحاظ کردن خروجی نظرات برای تدوین پژوهش‌های مرکز مطالعات، حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا با نظارت مرکز مطالعات اتاق با اولویت پژوهش‌های کاربردی، به‌کارگیری نیروهای آشنا به انجام امورات پژوهشی، خصوصا دانش‌آموخته‌ها یا دانشجویان مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا، برون‌سپاری پروژه‌های پژوهشی به صاحب‌نظران و پژوهشگران با نظارت مستمر ریاست محترم ومدیریت مرکز اتاق ذکر شده‌است.
بودجه اندک، اهداف نادرست
هادی حدادی که خود به‌کار پژوهش با موضوع اتاق اشتغال دارد درباره ماده‌قانونی که فعالیت پژوهشی اتاق ذیل آن تعریف شده‌است، می‌گوید: واقعیت این است که این بخش پژوهشی اتاق‌های شهرستان خیلی عملی نشده‌است؛ به این معنی که در هر دوره هیات‌رئیسه جدید تشکیل میشود و در ابتدا سخنانی گفته میشود و اهدافی مشخص میشود، اما در عمل می‌بینیم که پس از درگیر‌شدن با مسائل اجرایی و دیگر ملاحظات، دچار ناکارآمدی میشود و کارهای آن در همان هیات‌رئیسه انجام میشود. او در ادامه توجه را به کلیت موضوع پژوهش در اتاق، سیاست‌ها و جهت‌گیری‌‌‌‌‌‌های آن معطوف می‌کند و می‌گوید: درباره جهت‌گیری پژوهشی اتاق بحث جدی وجود دارد که در مجالی دیگر به آن پرداخته خواهد شد، اما فعلا اجمالا باید گفت که مساله این است که بودجه قابل‌توجه اتاق از محل یک در هزار و ۳ در هزار باید صرف چه چیزی شود؟ مگر نباید صرف بهبود محیط کسب‌وکار شود؟
او ادامه می‌دهد: رسیدن به این مقصود دو بخش دارد: یکی تولید سیاست خوب است و دیگر آنکه این سیاست را با لابی‌گری و کار رسانه‌‌‌‌‌‌ای، از حاکمیت مطالبه کنیم و به مرحله عمل برسانیم. حدادی در توضیح این دو بخش بیان می‌کند: بخش دوم به کنار که خود مطلب مفصلی است. بخش اول، یعنی تولید سیاست‌های مناسب که برای اتاق ناممکن نیست؟ او در پاسخ به این پرسش که آیا برای نمونه پایش محیط کسب‌وکار در اتاق‌های شهرستان در همین جهت نیست، می‌گوید: واقعیت این است که این پایش‌‌‌‌‌‌ها را در عمل اتاق ایران انجام می‌دهد و کاری که در اتاق شهرستان انجام می‌گیرد چندان قابل‌توجه نیست؛ اتاق ایران ۵هزار گروه هدف دارد که حدود هزارتای آن در تهران قرار دارند و بقیه در شهرستان‌ها پراکنده هستند. این پژوهشگر اضافه می‌کند: اتاق ایران پرسش‌نامه‌‌‌‌‌‌هایی را تهیه می‌کند و در اختیار شهرستان‌ها می‌گذارد تا آنها را به انجام برسانند، اما جز چند شهرستان؛ یعنی تهران، اصفهان، شیراز و مشهد که گاهی کارهایی در زمینه‌‌‌‌‌‌های پژوهشی انجام می‌دهند در بقیه استان‌ها چندان پژوهشی به چشم نمی‌خورد. او تاکید می‌کند: همین پژوهش‌ها نیز عمدتا گرفتار موازی‌‌‌‌‌‌کاری و مهم‌تر تمرکز بر مسائل غلط است و مثال می‌زند: مثلا آیا اتاق قرار است درباره تورم پژوهش کند؟ موضوعاتی کلان در این مقیاس واقعا برای اتاق بازرگانی کارآمد است؟ اتاق به‌عنوان نماینده بخش‌خصوصی باید بتواند درباره زنجیره‌‌‌‌‌‌های ارزش متنوعی که در کشور وجود دارد بحث کند. او در نهایت نتیجه می‌گیرد: مهم‌ترین عارضه اتاق این است که هزینه پژوهشی اتاق بسیار محدود است و همان میزان نیز در راه‌‌‌‌‌‌های صحیح استفاده نمی‌شود.
پژوهش فصلی، عمقی و دیتابیس
با این وجود برخی از مراکز پژوهشی شهرستان حرف‌‌‌‌‌‌هایی برای گفتن دارند؛ از جمله محمدجواد رستمی، رئیس مرکز مطالعات و بررسی‌‌‌‌‌‌های اتاق کرمان درباره امور پژوهشی این اتاق می‌گوید: در مرکز پژوهش‌ها، بخشی از کار مربوط به سفارش‌هایی است که از سوی انجمن‌ها و کمیسیونهای تخصصی درخواست میشود. این پروژه‌ها اگر در حد میکروپروژه باشد، در خود مرکز پژوهش‌های اتاق کرمان پروپوزالی تصویب و توسط اعضا انجام میشود. او به توضیحات خود می‌افزاید: در مورد پروژه‌های بزرگ‌تر با کمک استادان و مراکز دانشگاهی پروپوزال تنظیم میشود و کار انجام می‌گیرد. مواردی هم وجود دارد که پژوهش‌های زیرساختی است؛ این پژوهش‌ها برنامهریزی و زمان‌‌‌‌‌‌بندی دارد و بر همین اساس نرم‌‌‌‌‌‌افزارهایی طراحی شده‌است و اکنون درحال‌توسعه آنها هستیم. او در پاسخ به این پرسش که عمده این پژوهش‌ها معمولا چه موضوعی دارند می‌گوید: بخش مهمی از کار به پایش محیط کسب‌وکار اختصاص دارد. این پایش به شکل فصلی انجام می‌گیرد و با همکاری مرکز پژوهش‌های اتاق ایران انجام میشود، اما در مواردی، مانند دو سال‌پیش که وضعیت استان از نظر شاخص‌های محیط کسب‌وکار در وضعیت مناسبی قرار نداشت این کار را به شکل عمیق‌تر و جدی‌‌‌‌‌‌تر پیگیری کردیم. او درباره چگونگی انتشار پایش‌‌‌‌‌‌ها، انتشار آنها را عمومی عنوان می‌کند که در وب‌سایت اتاق کرمان در دسترس است.
رستمی ادامه می‌دهد: اما روند انتشار پژوهش‌ها مجزا است و قالبی است که در اتاق ایران طراحی شده‌است (آر. دی. ام) انجام میشود و مثل پروژه‌های دانشگاهی نیست و برای اعضا نتیجه دربر دارد. او مثالی نیز عنوان می‌کند: امسال برای نمونه درخواستی از طرف فعالان بازار سنگ داشتیم که نیازمند که یک دیتابیس بودند و انجام گرفت. درمابقی موارد نیز بر اساس اولویتبندی که در مرکز پژوهش‌ها انجام می‌گیرد پروژه‌ها طراحی میشود.
پایان پژوهش
توضیحات ناصر بیگی، رئیس اتاق بازرگانی اراک، شاید یکی از نمونه‌‌‌‌‌‌هایی باشد که مورد اشاره قرار گرفت. اتاق‌هایی که به دلیل مسائل اجرایی و بودجه‌‌‌‌‌‌ای برای امر پژوهش دچار مشکل شده‌اند. او خبر از تعطیلی شورای پژوهش این اتاق برای بازسازی دوباره و گسترش آن می‌دهد و می‌گوید: شورای پژوهشی اتاق بازرگانی اراک، به دلیل آنکه مطابق با ساختاری که در اتاق ایران، ذیل شیوهنامه تشکیل و اداره شورای پژوهش تعریف‌شده فعالیت نمی‌کرد و خروجی مناسبی نداشت تعطیل شد؛ از همین‌رو با تیمی که در آن فعالیت می‌کرد پایان قرارداد اعلام شد. او می‌افزاید: کارشناسان شورای پژوهش اتاق بازرگانی، باید دکتر اقتصاد زبده و صاحب‌نظر باشند و بتوانند پژوهش‌های کیفی قابل‌قبول ارائه کنند. او از قصد احیای اتاق بر اساس این شیوهنامه به‌گونه‌ای که عملگرا باشد سخن می‌گوید و معتقد است: پژوهش باید خروجی مشخص داشته باشد و در خدمت فعالان اقتصادی و در جهت پایش و ارتقای محیط کسب‌وکار آن منطقه جغرافیایی مشخص باشد و قصد ما در اتاق کرمان تشکیل چنین پژوهشگاهی است.
شیراز عملگرا
محمدصادق حمیدیان‌جهرمی، رئیس اتاق شیراز، درباره فعالیت شورای پژوهش این استان می‌گوید: در شیراز یک شورای پژوهش وجود دارد که از دوره ششم فعال بوده‌است و کارهای تحقیقاتی و امور پژوهشی اتاق بازرگانی برعهده آن قرار داشته‌است. او در ادامه توضیح می‌دهد: شوراها متناسب و متناظر با کمیسیون‌ها در هر دوره برنامهریزی می‌شوند. هم‌اکنون و در این دوره چون هنوز کمیسیونهای اتاق شیراز تشکیل نشده‌است، شوراهای پژوهشی آن نیز آغاز به فعالیت نکرده‌‌‌‌‌‌اند. او در توضیح فعالیت‌های پیشین شورای پژوهشی اتاق شیراز بیان می‌کند: بخشی از پژوهش‌های اتاق شهرستان تکلیفی است و باید از هر شهرستان به اتاق ایران یا مراجع دیگر ارائه شود. برای نمونه پایش فضای کسب‌وکار استان که به اتاق ایران ارائه میشود؛ بخش دیگری از این پژوهش‌ها به درخواست کمیسیونهای اتاق یا هیات‌رئیسه انجام می‌گیرد. او درباره این بخش از پژوهش‌ها می‌گوید: پس از انتخاب موضوع و تهیه پروپوزال پژوهشی، این پروپوزال چکش‌‌‌‌‌‌کاری میشود و در صورت تایید به هیات‌رئیسه رفته و تامین‌اعتبار میشود، سپس بر اساس برنامه زمان‌‌‌‌‌‌بندی پیش می‌رود. در نهایت محقق از نتایج آن دفاع می‌کند و برای چاپ ارسال میشود. او نمونه‌‌‌‌‌‌ای از این پژوهش‌ها را که کاملا ناظر به‌عمل و قابل استفاده در صنایع غذایی است ذکر می‌کند که در آن «بررسی قابلیت آلودگی میکروبی لبنیات سنتی و لبنیات کارخانه‌‌‌‌‌‌ای در سطح شهر شیراز» که نتایج آن برای استفاده در صنایع لبنی در اختیار صنایع لبنی استان قرار گرفته‌است.
پژوهش مشارکتی در بوشهر
به گفته عبدالرسول غلامی، دبیرکل اتاق بازرگانی بوشهر کار پژوهشی در اتاق این استان برقرار است. او توضیح می‌دهد: در بوشهر فعالیت پژوهشی و مرکز پژوهش‌ها وجود دارد و بودجه‌آن نیز به شکل سالانه تصویب میشود. او درباره چگونگی عملکرد این مرکز می‌گوید: ما رئوس و فهرست پژوهش‌های اتاق بازرگانی بوشهر را از چند منبع دریافت می‌کنیم. نخست صلاحدید رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات است؛ دیگر منبع ما برای تعیین سرفصل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهشی کمیسیونهای تخصصی اتاق بوشهر هستند. او بخش مهم دیگر را مربوط به شورای گفت‌وگو می‌داند و بیان می‌کند: نیازمندی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شورای گفت‌وگو بخش مهم دیگری است که سرفصل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهشی اتاق را تعیین می‌کند و میشود به‌گونه‌ای گفت ارتباط از طریق این شورا با نیازمندی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تمامی فعالان اقتصادی برقرار میشود. او علاوه‌بر این جلسات سطح کلان استان، از جمله جلسات بودجه آن را محلی برای فعالیت پژوهشی اتاق توصیف می‌کند و از انجام برخی طرح‌های پژوهشی به شکل مشارکت میان بخش‌خصوصی و دولتی خبر می‌دهد.
