واگذاری تنظیم بازار به بازار، سراب است

شبنم آذر

حسن عابدی جعفری، وزیر بازرگانی دولت میرحسین موسوی طی یک نشست خبری سیاست‌های وزارت بازرگانی در دولت پیشین و دولت فعلی را نقد کرد. این استاد دانشگاه که خود در سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷ در بحرانی‌ترین شرایط سیاسی و اقتصادی کشور در راس وزارت بازرگانی قرار داشت، در این نشست خبری علاوه بر ارائه راهکارهایی برای برون‌رفت از بحران‌های اقتصاد فعلی، روش‌های مقابله با تحریم در زمان جنگ را خاطرنشان کرد.

سیاست‌های تنظیم بازار، حذف یارانه، تاکید بر تقویت و حمایت از تولید و جایگاه مهم اصناف در کنار وزارت بازرگانی از جمله مباحثی بود که در این نشست به آن پرداخته شد.

در ابتدا، عابدی جعفری سیاست وزارت بازرگانی در آن زمان را عدم تشدید تقاضا در مردم دانست و گفت: در شرایط تحریم و جنگ دولت هرگز آتش زیر دیگ تقاضای مردم را تشدید نمی‌کرد، چرا که وقتی نمی‌توانست عرضه را تامین کند نباید تقاضا بالا می‌رفت.

وی یکی از موثرترین سیاست‌های وزارت بازرگانی در آن زمان را همکاری نزدیک با اصناف اعلام کرده و گفت: در آن زمان اصناف به ویژه اصناف تولیدی در کنار وزارت بازرگانی و دولت قرار می‌گرفتند و در محل‌های بحران به سرعت ظاهر می‌شدند. علاوه بر این، راهکار دیگر در شکل برنامه‌ریزی و محاسبات بود. به شکلی که چندین سناریوی ارزی نوشته می‌شد تا بر حسب موقعیت و ضرورت از سناریوهای از پیش نوشته شده استفاده شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درآمد ارزی کشور در سال‌های ۶۲ تا ۶۷ را ۷/۵میلیارد دلار در سال اعلام کرد که از این میزان ۳/۴میلیارد دلار صرف نیازهای جنگ می‌شد و باقی مانده درآمد ارزی کشور برای تامین بقیه کالاها اختصاص می‌یافت. وی گفت: به عنوان مثال ما به ناچار در میان مواد لبنی باید تنها یکی را برای مصرف مردم انتخاب می‌کردیم.

عابدی جعفری در زمینه سیاست‌های تنظیم بازار در دولت فعلی نیز به اظهارنظر پرداخت. وی واگذاری تنظیم بازار به بازار را در شرایط فعلی غیرممکن دانست و تصریح کرد: مادامی که نسبت عرضه و تقاضا متناسب‌نشده واگذاری با این شکل و مشخصات سراب است. واگذاری تنها در شرایطی ممکن است که فاصله میان عرضه و تقاضا به تدریج کم شود.

وی افزود: این سیاست تنها در مورد کالاهایی که نسبت عرضه و تقاضا در آن رعایت شده است، امکان‌پذیر خواهد بود.

عابدی جعفری گفت: باید توجه داشت که ما در دوران گذار سیر می‌کنیم و اگر به این نکته بی‌توجه باشیم ممکن است سیاست‌هایی را که اعمال آن به سال‌ها وقت نیاز دارد، در زمان حال و به شکل عجولانه پیاده کنیم و اثربخشی آن را خنثی کنیم.

وی گفت: در شرایط فعلی اگر واردات راهگشا باشد، اعمال هر سیاستی ممکن است؛ ولی اگر قرار است تولید و خودکفایی پدید آید، ایجاب می‌کند که تفاضل میان عرضه و تقاضا ایجاد شود و این ممکن نیست، مگر با حمایت از تولید کالاهایی که دارای مزیت رقابتی هستند.

وی خاطرنشان کرد: برای این کار کشورهای طرح آمایش سرزمین را پیاده می‌کنند تا مفیدترین مناطق برای کار تولید مشخص شود.

وی گفت: این اقدام مانع از گرایش‌های سیاسی در تولید نسبت به مناطق می‌شود و همچنین از هدر رفتن مزیت‌ها جلوگیری می‌کند.

وزیر بازرگانی اسبق کشورمان تاکید کرد: وقتی مزیتی در کشور وجود دارد، باید بتوانیم کارآیی لازم را ایجاد کنیم تا به این وسیله بهره‌وری و اثربخشی مشخص شود.

وی افزود: متاسفانه در حال حاضر در بعضی بخش‌ها مدیریت‌ها از کارآیی و بهره‌وری برخوردار نیستند و در بعضی مواقع می‌خواهیم این مشکلات را با پول مرتفع کنیم.

عابدی جعفری در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی‌بر اینکه در صورت اعمال تحریم سوم بر کشورمان در چه شرایطی قرار خواهیم گرفت، گفت: امکانات و ظرفیت کشور به گونه‌ای است که به دلیل پشت سر گذاشتن جنگ و تحریم‌های مختلف دغدغه‌ای برای تامین کشور وجود ندارد و وزارت بازرگانی نیز پیش‌بینی‌های لازم را برای به وجود نیامدن خللی در کار تامین نیاز کشور انجام داده است. البته بی‌شک تحریم هزینه‌ها را در تامین کالا افزایش می‌دهد.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار دیگری مبنی‌بر تلفیق اصناف توزیعی و تولیدی تحت یک واحد، تشریح کرد: اصناف دو دسته تخصصی توزیعی و تولیدی دارند و به دلیل تفاوت ماهیتی قابل‌تجمع زیر یک پوشش نیستند؛ چراکه سازوکار این دو با هم متفاوت است، صنف تولیدی دغدغه اولیه و اصلی تولید را دارد و صنف توزیعی رغبت اولیه بر درآمد حاصل از فروش دارد که در نهایت بر تولید غلبه خواهد کرد.

عابدی جعفری با بیان اینکه اصناف تولیدی در واقع تولیدکنندگان خرد هستند که در صورت حمایت به کارخانه‌داران بزرگ آینده تبدیل می‌شوند، حمایت از این تولیدکنندگان را هم سو با ماهیت خودکفایی دانست.

وی گفت: متاسفانه در مقطعی به دلیل سیاست‌های نادرست کارگاه‌های تولیدی کشور ما رو به افول رفت و فروشنده‌ها جای تولیدکنندگان را گرفتند و این به یک بیماری جدی اقتصادی تبدیل شد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر نتوانیم نسبت تولید و واردات را رعایت کنیم، اقتصاد ما از بیماری وابستگی و مصرف‌زدگی نجات نخواهد یافت.

وی گفت: در زمینه حمایت جدی از اصناف تولیدی، وزارت بازرگانی می‌تواند با ایجاد شرایط مناسب برای حضور اصناف تولیدی کشورمان در نمایشگاه‌های خارجی کالا اصناف را در بیرون از مرزها توسعه دهد. به این ترتیب کشور تولیدکنندگان خرد را به شکل طبیعی در سطح تراز جهان مطرح می‌کند. وی همچنین حذف یارانه را سیاستی مثبت برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر دانست. وزیر اسبق بازرگانی کشورمان در ادامه سخنان خود به تشریح سیاست‌های وزیر بازرگانی پیشین و وزیر بازرگانی فعلی پرداخت.

وی دوره وزارت محمد شریعت‌مداری را دوره‌ای طولانی با فرصت‌های بیشتر برای اجرای سیاست‌ها دانست و به نسبت دوره وزارت میرکاظمی وزیر فعلی را کوتاه برای ارزیابی خواند.

عابدی جعفری گفت: هیچ یک از این دوره‌ها سیاه و سفید نیست. آقای شریعت‌مداری سعی داشت تغییر شرایط در اقتصاد کشور همگام باشد و شرایط اضطراری را ساماندهی کند. تلاش وی در جهت واگذاری امور به مردم بود.

عابدی جعفری استفاده از تجربیات وزرای گذشته توسط شریعت‌مداری را اتفاق مثبت در جهت هدایت بازرگانی کشور دانست و گفت: وی بدون ملحوظ کردن خط و خطوط‌‌های سیاسی از مجموع تجارب طی جلسات ماهانه استفاده کرد و این کار می‌تواند هنوز هم ادامه داشته باشد. این استاد دانشگاه در ادامه گفت: وزیر فعلی بازرگانی کشورمان هنوز فرصت گردهم آوردن وزرای پیشین را نداشتند و من نمی‌دانم که مجموعه این تجربه‌ها کجا کنار یکدیگر گرد آمده‌اند تا بتوانند در جهت هدایت بازرگانی کشور به خدمت گرفته شوند؟

وی عملکرد وزیر بازرگانی فعلی کشورمان را در مدیریت اطلاع‌رسانی و مانیتور کردن کالاها در سیستم توزیع مثبت ارزیابی کرد و افزود: میرکاظمی در بحث مبارزه با فساد در وزارت بازرگانی با جدیت عمل می‌کند. ولی متاسفانه از افراد مجرب گذشته در کادر مدیریتی خود بهره نمی‌برد.

وزیر بازرگانی اسبق کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی بر اینکه آیا حاضر به در اختیار گذاشتن تجربیات خود به وزارت بازرگانی هستید، گفت: در طول سال‌ها فعالیت در دانشگاه همواره در کار مشاوره دادن به مدیران دولتی بوده‌ام و این کار را از وظایف خود می‌دانم.