وداع خاموشی با اتاق بازرگانی

خاموشی پس از ۲۷ سال از اتاق بازرگانی رفت

محمد نهاوندیان رییس شد

تاریخچه اتاق بازرگانی

فعالیت بخش‌خصوصی در ایران از اواسط قرن سیزدهم هجرى شمسى آغاز شد. نماینده فعال هیات تجار تهران، حاج محمد حسن امین‌الضرب توانست با حمایت جمعى از بازرگانان، نظر موافق ناصر‌الدین شاه را براى تشکیل مجلس وکلاى تجار ایران جلب کند و در ۱۲ شوال ۱۳۰۱ هجرى قمرى اساسنامه این مجلس تایید شد. مجلس وکلاى تجار ایران که به اختصار آن را «مجلس تجارت» نیز می‌گفتند.

در ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۵ اولین اتاق تجارت ایران در تهران تشکیل شد و در سال ۱۳۱۰دولت با وضع قانون خاص، انحصار تجارت خارجى کشور را در دست گرفت، این امر خشم تجار را برانگیخت و براى لغو این قانون به تلاش پرداختند. دولت هم به تلافى اتاق‌هاى بازرگانى موجود را به حالت تعلیق در آورد. از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۸ همواره اتاق‌هاى بازرگانى مختلف در شهرهاى ایران تشکیل شد، اما به دلیل عدم هماهنگى تجار و سوق دادن فعالیتشان به سمت مسائل سیاسى موجود در آن زمان، دولت‌ها ترجیح می‌دادند که فعالیت‌ها را محدود کرده و یا اتاق‌ها را به صورت تعلیق درآورند تا اینکه اتاق بازرگانى و صنایع و معادن ایران در اسفند سال ۱۳۴۸ از ادغام دو اتاق بازرگانى و اتاق صنایع ومعادن ایران به وجود آمد.

تا مدتى پس از انقلاب، گروه‌هاى انبوهى از سرمایه‌داران، بهره‌برداران معادن، صاحبان صنایع، کارخانه‌داران ایران را ترک کردند. تعدادى از کارخانه‌ها و واحدهاى تولیدى مصادره شد و آنها که به بانک‌ها مقروض بودند، تحت پوشش بانک‌ها و دولت قرار گرفتند و تعدادى از نمایندگان آنها به عضویت هیات نمایندگان اتاق درآمدند. در سال، ۱۳۵۷ بلافاصله پس از پیروزى انقلاب، هیاتى به فرمان حضرت امام (ره) اداره امور اتاق را در دست گرفتند.

این هیات عبارت بودند از حاج‌آقا طرخانى، علینقى خاموشى، اسد‌ا... عسگراولادى، علاء میرمحمد صادقى، میرفندرسکى، محمد على نوید و ابوالفضل احمدى در اولین انتخاباتى که پس از ماموریت کمیته منتخب امام در اتاق صورت گرفت خاموشى به ریاست اتاق ایران انتخاب شد که تا دیروز این سمت را عهده‌دار بود.

گروه بازرگانی- سرانجام دوران پر‌فراز و نشیب ریاست مهندس خاموشی در اتاق ایران پایان گرفت و این مهم‌ترین نهاد بخش‌خصوصی کشور عصر تازه‌ای را آغاز کرد. عصر دیروز ۳۰۵ عضو هیات نمایندگان اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور و تشکل‌های وابسته به این اتاق در ساختمان بلند‌مرتبه خیابان طالقانی تهران گرد هم آمدند تا سرنوشت هیات رییسه دور ششم این اتاق را مشخص کنند. از ۳۱۱ عضو واجد شرایط برای رای دادن ۳۰۵ نفر حاضر بودند که پس از شمارش آرا، نام دکتر محمد نهاوندیان به عنوان رییس جدید این اتاق از صندوق‌ها در آمد و به این ترتیب پرونده ۲۷ سال ریاست مقتدرانه بسته شد و خاموشی از اتاق ایران رفت. از مجموع ۳۰۵ رای دکتر نهاوندیان ۱۶۶ رای را به دست آورد و سهم خاموشی هم ۱۳۸ رای بود. یک رای سفید هم البته دیده شد‌.

پس از کناره‌گیری مهر‌علیزاده از جریان رقابت‌، ‌هادوی، سخنگوی گروه خواستاران تحول در اتاق‌های بازرگانی گفت‌: کاندید گروه خواستاران تحول به نفع تحول و بخش‌خصوصی و نیز اتاق بازرگانی و در جهت حمایت از دکتر محمد نهاوندیان کناره‌گیری کرد که به این ترتیب آرای گروه خواستاران تحول به نفع نهاوندیان به صندوق‌ها ریخته شد.

وی افزود:‌ با توجه به اقبال دکتر نهاوندیان در جمع بخش‌خصوصی و با توجه به اینکه گروه خواستاران تحول پیش از این نیز حمایت خود را از وی برای کاندیدا شدن اعلام کرده بود کاندیدای گروه خواستاران تحول به نفع اعضای بخش‌خصوصی کناره‌گیری کرد.

انتخابات نفس‌گیر اتاق ایران، عصر روز گذشته در حالی برگزار شد که ساعاتی پیش از آن بازی دیگری آغاز شده بود و محسن مهرعلیزاده به عنوان نامزد خواستاران تحول در اتاق‌های بازرگانی به نفع دکتر محمد نهاوندیان انصراف داده بود. درواقع نقطه اوج داستان این انتخابات روز دوشنبه بود، هنگامی که دکتر نهاوندیان ناگهان پا به میدان رقابت گذشت و ضلع سوم این مثلث شکل گرفت. در آغاز گمان می‌رفت که آمدن نهاوندیان تاثیر ناخوشایندی در آرای گروه تحول‌خواهان دارد و این انکسار رای‌ها به سود مهندس خاموشی است. اما بررسی وضعیت نامزدها از نظر مقبولیت در میان نمایندگان بخش‌خصوصی نشان می‌داد که چنین نیست و حضور نهاوندیان از آرای مهندسی خاموشی نیز خواهد کاست. به هر تقدیر، کناره‌گیری مهرعلیزاده، آخرین تیر ترکش تحول‌طلبان بود که از یکسو مانع تفریق و پراکندگی آرا می‌شد و از سوی دیگر دکتر نهاوندیان را در کانون توجه قرار می‌داد و کفه ترازو را به سود او سنگین می‌کرد.

علی‌نقی خاموشی‌، مردی برای تمام فصول

از علی نقی خاموشی‌، همواره به عنوان پدیده‌ای در عالم تجارت و اقتصاد ایران یاد شده است. بدون تردید نیک و بد روند تجارت کشور بعد از انقلاب را باید به حساب مردانی نوشت که در این زمینه نقش‌آفرین اصلی بوده‌اند و رفتار مدیریتی آنان کلید حرکت و یا ابزار توقف بوده است. نزدیکی تمام عیار خاموشی به یکی از احزاب کلیدی کشور یعنی جمعیت موتلفه‌، حریم امن ریاست اتاق ایران را برای او زمینه سازی کرده بود و از این نظر خاموشی حتی در میان مدیرانی که در دوران جمهوری اسلامی بیشترین در دور‌ه ریاست را تجربه کرده‌اند یک استثنا است. او که تحصیلات مهندسی نساجی را در کشور انگلیس سپری کرده است‌، مورد اعتمادترین فرد برای تکیه بر کرسی اتاق ایران در ۲۶ سال گذشته بوده و از منظر رییس بزرگ‌ترین نهاد بخش‌خصوصی کشور ذی‌نفوذ در مهم‌ترین نهادهای تجاری و اقتصادی از جمله شورای عالی صادرات و شورای پول و اعتبار و‌... بوده است. خاموشی در این مدت‌، دولت‌های مختلفی را تجربه کرده از دولت میر‌حسین موسوی تا دولت‌ هاشمی رفسنجانی‌. پس از دوم خرداد ۷۶ و تحول در ساختار مدیریت دولتی کشور گمان می‌رفت که عمر ریاست خاموشی رو به پایان گذارد اما چنین نشد و حتی تشکیل مجدد اتاق تهران (‌که پس از انقلاب عملا منحل شده بود) و انتخابات این اتاق در سال ۸۱ که منجر به پیروزی تحول طلبان شد کم‌ترین تاثیری در جایگاه مقتدر خاموشی نداشت. به گفته محمد‌رضا بهزادیان که در انتخابات اتاق تهران در سال ۸۱ پیروز میدان رقابت بود و رییس این اتاق نیز شد‌، قرار بوده او نامزد ریاست اتاق ایران (‌دور‌ه پنجم) نیز باشد اما از دفتر ریاست جمهوری وقت (‌محمد خاتمی) با او تماس گرفته و خواستار انصراف او شده بودند. همین نقل قول نشان می‌دهد که قدرت خاموشی حتی در دوران دولت اصلاح‌طلبان نیز همچنان بلامنازع بوده است. به هر روی در انتخابات اسفند ماه گذشته نیز خاموشی و همفکران او بار دیگر به عرصه آمدند و مرد ثابت قدم اتاق بازرگانی به عنوان نفر اول بخش صنعت نیز برگزیده شد. چالش او با دو گروه اصلی رقیب‌اش در این انتخابات تا آن جا پیش رفت که عملا به حذف «رقبا» انجامید و شماری از شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها از جمله محسن مهر علیزاده و محمد نهاوندیان نیز در فهرست حذف‌شدگان از جریان رقابت قرار گرفتند تا هیچ خطری موقعیت سنت‌گرایان اتاق را تهدید نکند. اگر چه آمدن دکتر نهاوندیان به اتاق تهران از آغاز با برنامه‌ریزی خاموشی و همفکران او اتفاق افتاده بود. این استراتژی ناکارآمد که از مردان سنتی و مجرب اتاق بعید بود کار را به آن جا رساند که وزیر بازرگانی مجبور به نقش‌آفرینی شد و بر‌اساس اختیارات قانونی خود‌، تصمیم به مداخله گرفت که ماحصل آن‌، بازگشت همه چهره‌های معروف و محذوف به انتخابات اتاق تهران بود. خاموشی که همواره مورد انتقاد فعالان نوگرای اتاق‌های بازرگانی بوده چنین استدلال می‌کرد که این «چهره»‌ها سابقه دولتی دارند و نمی‌توانند سکان‌دار مدیریت بخش‌خصوصی باشند و آنها نیز پاسخ می‌دادند که اتاق صرفا عنوان نهاد بخش‌خصوصی را یدک می‌کشد و عملا از مدیریت و راهبردهای ساختاری این بخش فاصله دارد. به هرحال در چند‌ماه گذشته، خاموشی همچنان بر آمدن به عرصه انتخابات هیات‌رییسه اتاق ایران پای فشرد و هیچ قصد نداشت دژ قدیمی خود را ترک کند. او تا یک روز مانده به انتخابات همچنان خاطر جمع بود که از سد رقیب خود یعنی محسن مهر‌علیزاده خواهد گذشت. و حتی زعمای گروه تحول خواه نیز گمان نمی‌کردند که در دقیقه نود با اعلام حضور دکتر نهاوندیان رو‌به‌رو شوند. ساعات سختی در پیش بود و چنین به نظر می‌رسید که رای‌ها شکسته خواهد شد و شیراز‌ه انتخابات از هم گسسته است چرا که تا قبل از اعلام حضور نهاوندیان‌، آنها که می‌خواستند کرسی اتاق ایران را در دست مدیر دیگری ببینند تقریبا با خیال راحت‌، چشم به روز سه‌شنبه دوخته بودند.

دکتر محمد نهاوندیان‌، نوآفرینی در بستر سنت

محمد نهاوندیان، فرزند حاج جعفر نهاوندیان، است که از او به عنوان بنیانگذار حسینیه زنجانی‌ها در خیابان شیخ‌ هادی تهران نام برده می‌شود. او دوره دبستان را تا سال پنجم در مدرسه جعفری در گذر وزیر دفتر گذرانده که در آن ایام، مدرسه شمار‌ه یک جامعه تعلیمات اسلامی بود. کلاس ششم دبستان به دبستان علوی رفت و دبیرستان را هم در دبیرستان علوی گذراند. او همچنان هر ساله، در ایام محرم به یاد پدر، حسینیه را در شب‌های عزاداری و ایام مولودی‌ها برپا می‌کند و به سوگواری و جشن می‌پردازد و عمدتا چهره‌های سرشناس نیز در مراسم آن حسینیه شرکت می‌یابند که آخرین آن مراسم نیمه شعبان سالروز ولادت حضرت مهدی(عج) بود که در آن آیت‌ا... مهدوی کنی، چهره شاخص و دبیر‌کل جامعه روحانیت مبارز در آن به سخنرانی پرداخت‌. در سال ۵۱ که به دانشگاه پا گذاشت، رشته اقتصاد را برای خود انتخاب کرد و بعد از پایان دوره لیسانس، به تحصیل همزمان برای فوق لیسانس در دو رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و اقتصاد پرداخت. با اوج‌گیری انقلاب و مبارزات علیه نظام پهلوی بود که دانشگاه را رها کرد و در کنار نیروهای چپ مذهبی مبارزات را پی گرفت و در گروه‌های مسلح صف و القارعه به مبارزه مسلحانه پرداخت این گروه‌های مسلح بعدها همگی در اتحاد با هم سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی را تشکیل دادند‌. در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از یک وقفه زمانی، در سال ۶۴ به همراه همسر و چهار فرزند خود به آمریکا رفت و در دانشگاه جورج واشینگتن در رشته اقتصاد فوق‌لیسانس گرفت و تحصیلات در این رشته را تا مقطع دکترا در آمریکا ادامه داد و نهایتا در سال ۷۲ به ایران بازگشت. محمد نهاوندیان البته علاوه بر تحصیلات آکادمیک، دروس حوزوی را نیز گذرانده است. وی پس از پایان دوره دبیرستان، به اصرار پدر‌، شروع به مطالعات دروس حوزوی کرده و مقدمات را نزد برخی علما همچون علامه نوری، شهید مطهری و شوشتری گذراند. شرح ابن‌عقیل را با آقای شوشتری گذراند، علم ‌الحدیث را با علامه نوری و برخی دروس فقه را با شهید مطهری گذراند. همین تقارب موجب شد که ارتباطش با آیت الله مرتضی مطهری تنگاتنگ شود و این ارتباط تا فوت آیت‌ا... مطهری ادامه داشت. در همین جلسات درسی و آموزشی بود که فلسفه تاریخ را در جلسات خصوصی با او دنبال می‌کرد و چندی بعد به این نتیجه رسید که بهتر است با اقتصاد اسلامی بیشتر آشنا شود. همین موضوع مبنای تشکیل شورای اقتصاد اسلامی شد که توسط او و تعدادی دیگر از بازاریان تهران پایه‌گذاری گردید. اواخر سال ۵٣ با دکتر مشکات رییس وقت دانشکده اقتصاد تهران صحبت‌هایی بنا به پیشنهاد آیت‌ا... مطهری انجام می‌دهد تا درس اقتصاد اسلامی در دانشکده برقرار شود. با این حال، جلسات بین دکتر شهید‌بهشتی، باهنر و استاد جعفری ابتدائا در مسجد هدایت تهران برگزار شد تا اینکه مدتی بعد دکتر نمازی و صالح خو که آنها نیز تحصیل کرده خارج بودند، به جمع این افراد اضافه شدند. به این ترتیب، بود که حضور وی در میان فعالان و پایه‌گذاران انقلاب اسلامی تثبیت و ارتباطات وی با شهید مطهری بیش از گذشته شد. بعد از انقلاب اسلامی بنا به پیشنهاد شهید مطهری جلسات اقتصاد اسلامی را دوباره راه‌اندازی می‌کند. پس از آن وی بلافاصله در شورای خبر صدا و سیما مشغول به کار شد. اما اختلافات وی با صادق قطب‌زاده، رییس وقت سازمان صدا و سیما بر سر مدیریت اسلامی در صدا و سیما نهایتا منجر به آن شد که وی خیلی زود، این سازمان را ترک کند. در همان ایام دکتر صدر که وزیر بازرگانی در دولت موقت بود، او را به این وزارتخانه دعوت کرد و وی مسوولیت روابط عمومی را در آن وزارتخانه بر عهده گرفت. بعد از واقعه هفتم تیر، ۲۶‌ساله بود که به معاونت هماهنگی وزارت بازرگانی رسید و پس از آن هم معاونت طرح و برنامه این وزارتخانه را برعهده گرفت. اما نوع نگاه وی به اقتصاد انقلابی تر از آن بود که بتواند حتی در آن جو انقلابی حاکم بر وزارتخانه دوام بیاورد و همانند گذشته اختلافات بالا گرفت و آنجا نیز نماند‌. این آخرین سمت اجرایی وی بود و مسوولیت را رها نمود و به قم رفت تا تحصیلات اسلامی خود را تکمیل کند. دو سال بعد از این هجرت بود که در سال ۶۱ حوزه نیز ظاهرا نتوانست وی را اقناع کند‌. در همان زمان به آمریکا رفت و در واشینگتن موسسه‌ای تاسیس کرد به نام تحقیقات اسلامی که توانست با چهل مرکز اسلامی آمریکا ارتباط برقرار و زمینه همکاری بین آنها را فراهم کند. حاصل این همکاری شورایی بود به نام شورای همکاری اسلامی. این شورا یک دبیرکل انتخاب کرد و یک هیات اجرایی. این هیات‌اجرایی هر‌ماه در یکی از ایالت‌ها تشکیل جلسه می داد. در یکی دو سال آخری که او در آمریکا به سر می برد، تلاش کرد فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی را فعال‌تر کند نهایتا وی در حدود ٨‌سال در آمریکا زندگی و فعالیت و تحصیل کرد، در این مدت توانست جایزه‌ دانشگاه جورج واشینگتن را نیز به خود اختصاص دهد. پس از بازگشت به ایران در سال۷۲، وی مجددا به وزارت بازرگانی که در آن زمان برعهد‌ه یحیی‌آل‌اسحاق، عضو شورای مرکزی جمعیت موتلفه و رییس فعلی اتاق تهران‌، بود، رفت و در پست معاونت وزارتخانه به خدمت مشغول شد. از سال۷۶ نیز با شکل‌گیری دولت اصلاحات و به وزارت رسیدن محمد شریعتمداری در این وزارتخانه در پست معاونت ماند‌. در سال ۱۳۸۰ از این سمت کناره‌گیری کرد. و پس از آن به عنوان مشاور اقتصادی سیدمحمد خاتمی و همچنین رییس مرکز ملی جهانی شدن کار خود را آغاز کرد. از دیگر سمت‌های او در آن زمان می‌توان به ریاست شورای اقتصادی سازمان صدا و سیما تا سال ۱۳۸۴ اشاره کرد. تا اینکه در جریان رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری در سال ٨۴، مدیریت اقتصادی برنامه‌های انتخاباتی علی لاریجانی را برعهده گرفت. با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد و تشکیل دولت نهم یک‌باره نام او برای دبیرکلی بورس مطرح شد اما وی نپذیرفت و علنا طی نامه‌ای به دولت اشاره کرد که مایل است همکاری خود را با علی لاریجانی که به سمت دبیر شورای‌عالی امنیت ملی انتخاب شده بود، ادامه دهد و در معاونت اقتصادی شورای عالی امنیت ملی به ایفای نقش پرداخت. در همان سال با تغییر و تحول در هیات‌رییسه اتاق تهران به این اتاق آمد و به عنوان رییس انتخاب شد. در این دو سال اگر چه با اتاق ایران و مجموعه مدیران آن هماهنگی نسبی برقرار کرد اما چالش‌های درونی که از آغاز پیش‌بینی نمی‌شد دامن او را هم گرفت. چنین بود که حتی از طرف انجمن نظارت اتاق ایران از انتخابات هیات‌نمایندگان اتاق تهران حذف شد که داستان آن را پیش تر باز گفتیم. در این دو سال از دکتر نهاوندیان که در زمینه اقتصاد و تجارت جهانی و دانش‌های مدیریتی جدید صاحبنظر است همواره به عنوان یک چهره تاثیرگذار یاد شده و همگرایی او با دولت نهم که در قالب دعوت از وزرا و مدیران دولت برای نشست‌های صبحانه اتاق تهران تجلی یافت‌، نشانگر نگاه مثبت دولت به شخصیت و رفتار مدیریتی او است.

میرمحمد صادقی نایب‌رییس اتاق بازرگانی شد

در انتخابات هیات‌رییسه اتاق بازرگانی تهران علاء‌الدین میرمحمد صادقی با ۱۳۲رای به عنوان نایب‌رییس اول اتاق انتخاب شد.

همچنین غلامرضا شافعی با ۱۲۷رای، هوشنگ فاخر با ۱۱۶رای و شجاع‌الدین بازرگانی با ۹۳رای به عنوان نواب رییس دوم تا چهارم انتخاب شدند.