استقلال بانک مرکزی - ۳۰ آبان ۹۴

احمد حاتمی یزد

رئیس اسبق بانک صادرات

مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل تورم و حفظ ارزش پولی است. شکل‌گیری تورم در سال‌های گذشته به دلیل رشد بیش از حد نقدینگی بوده و این درحالی است که رشد نقدینگی در هر مرحله‌ای باید توسط کارشناسان بانک مرکزی تعیین شود؛ بنابراین در صورتی که با ملاحظات سیاسی و متناسب با نیازهای بودجه دولت، مشخص شود رفتارهای اقتصادی دولت تورم‌زا بوده و برای اقتصاد فاجعه‌بار است، بانک مرکزی از سیاست‌های پولی مورد نظر دولت جلوگیری می‌کند. از این‌رو زمانی که دولت از درآمد خود خرج نکرده و کم می‌آورد و به بانک مرکزی دیکته می‌کند که پول چاپ کند، بر بی‌انضباطی مالی دامن زده و تورم را افزایش می‌دهد. اما اگر در این موارد رئیس کل بتواند در مقابل خواسته دولت بایستد، این آثار در اقتصاد ظاهر نمی‌شود.

وظایف بانک مرکزی

تحقق کنترل تورم و حفظ ارزش پول ملی بدون استقلال بانک مرکزی دست‌یافتنی نیست. یکی از مهم‌ترین فاکتورها در استقلال بانک مرکزی به نحوه انتصاب رئیس بانک بازمی‌گردد. در دولت قبل این مشکل بود که رئیس بانک مرکزی به شدت از سوی دولت تحت فشار قرار داشت و اغلب به دلیل ناهمخوانی تفکر، سیاست و پنهان‌کاری خواسته شده از سوی دولت به راحتی تغییر می‌کرد. البته تنها نحوه انتصاب رئیس بانک مرکزی تنها شرط استقلال بانک نیست بلکه از آن مهم‌تر خارج شدن اختیار عزل رئیس بانک از حوزه رئیس‌جمهور است. باید توجه کرد که سیاست‌های رئیس کل بانک مرکزی باید مستقل از دولت باشد یعنی رئیس‌جمهوری نظر خود را ارائه کند اما تصمیم نهایی و طراحی اصلی در سیاست‌های پولی و بانکی از طریق کارشناسان بانک مرکزی انجام شود، به عبارتی دیگر استقلال بانک مرکزی از استقلال در طراحی سیاست‌های پولی کشور به‌دست می‌آید.

انتصاب رئیس بانک مرکزی در آمریکا

تعیین رئیس کل بانک مرکزی در سایر نقاط دنیا، مانند آمریکا به این صورت است که در این کشور بنابر قانون، حکم رئیس کل بانک مرکزی از سوی رئیس‌جمهوری صادر می‌شود اما قادر به عزل وی نیست؛ بنابراین رئیس کل بانک مرکزی به دلیل اجرای سیاست‌هایی که ممکن است خوشایند دولت نباشد، برکنار نمی‌شود که البته این مورد با ارتکاب وی به جرم یا اختلاس متفاوت است. قبل از صدور حکم رئیس‌جمهوری برای رئیس کل بانک مرکزی، کمیته‌ای هفت نفره که برای ۱۴ سال و از سوی مجلس سنا منصوب می‌شوند، کاندیدای ریاست بانک مرکزی را از بین خود به رئیس‌جمهوری پیشنهاد می‌دهند که این افراد همگی به تایید مجلس رسیده‌اند. این در حالی است که در ادامه رئیس کل بانک مرکزی باید در دوره‌های مشخص گزارش عملکردی را به دولت و مجلس سنا ارائه کرده و در مورد تصمیمات اتخاذ شده توضیح دهد. براین اساس ضمن داشتن مسوولیت در مقابل دولت از آن مستقل نیز هست چرا که دولت قادر به اعمال فشار بر بانک مرکزی برای اجرای سیاستی نیست.

بانک مرکزی و بسته خروج از رکود

در بسته پیشنهادی دولت برای خروج از رکود، بانک مرکزی باید اهداف خود را پیگیری کند و باید بررسی کند با اجرای این بسته هدف‌گذاری تورمی که مدنظر داشته است قابل دسترسی است؟ در سایر نقاط دنیا در صورتی که دولتی بخواهد سیاست انبساطی یا انقباضی اجرا کند، بانک مرکزی بررسی می‌کند که آیا این سیاست‌ها به هدف‌گذاری تورمی بانک مرکزی لطمه خواهد زد یا خیر. در صورتی که تورم حاصل از اقدامات اقتصادی که دولت قصد اجرای آن را داشته باشد، مانع دستیابی بانک مرکزی به اهداف خود باشد مطمئنا با آن مقابله خواهد کرد و در اجرای آن با دولت همکاری نخواهد کرد. البته به نظر می‌رسد در حال حاضر مجموعه اقتصادی دولت با بانک مرکزی برای اجرای این بسته خروج از رکود به توافق رسیده‌اند. این بسته باید در کوتاه‌مدت اجرایی شود تا بانک مرکزی توانایی جلوگیری از تورم حاصل از نقدینگی ایجاد شده حاصل از این بسته خروج از رکود را داشته باشد.