نقش مهم CNG در کاهش آلایندگی

شهریار خاشع

دبیر انجمن و عضو هیات مدیره انجمن صنفی سازندگان تجهیزات مصرف و سایرسوخت‌های جایگزین CNG

توسعه صنعت CNG از ابتدای دهه ۱۳۸۰ آغاز شد و باوجود تغییر شدید سیاست‌ها، نهادهای مسوول و مدیریت‌ها به دستاوردهای ارزنده‌ای دست یافته است و اکنون مصرف روزانه CNG حدود بیست میلیون مترمکعب و سهم آن ۲۳درصد سبد سوخت ناوگان سبک کشور است. جایگزینی این فرآورده نقش کلیدی در تامین سوخت خودرو به سبب کمبود و محدودیت واردات بنزین طی دوره ۹۲-۱۳۸۵ داشته و صرفه‌جویی ارزی بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار ایجاد کرده است.

تاکنون ۲۲۹۵ جایگاه CNG با ظرفیت نصب شده بیش از ۶۰ میلیون مترمکعب در روز احداث شده است. ۳/ ۳ میلیون خودرو گازسوز تولید یا تبدیل شده است. کارخانه‌های خودروسازی ظرفیت تولید سالانه ۴۰۰ هزار خودرو گازسوز را ایجاد نموده‌اند. موتور پایه گازسوز در کشور تولید می‌شود. ظرفیت تولید داخلی مخازن CNG بالغ بر ۸۵۰ هزار مخزن در سال است. ورق فولاد آلیاژی این مخازن در کشور تولید می‌شود. انواع کیت‌های گازسوز، شیرآلات و سیستم‌های کنترلی در کشور تولید می‌شود. نظام بازرسی جایگاه‌ها فعال شده و بازرسی خودروهای گازسوز در مراحل نهایی اجرا است و با این همه دستاوردهای این بخش به این فهرست محدود نمی‌شود،گازطبیعی به‌عنوان مزیت اقتصادی یکی از عوامل پایه‌ای این موفقیت‌ها است. ذخایر گازطبیعی ایران در رتبه نخست جهان قرار دارد و بخش عمده‌ای از این ذخایر با همسایگان مشترک است. به لحاظ حفظ منافع ملی برداشت متناسب از میادین مشترک از اولویت بالایی برخوردار است و عملکرد وزارت نفت در این زمینه در سال‌های اخیر با توجه به محدودیت‌ها قابل تقدیر است.

صادرات گازطبیعی با محدودیت‌های فناورانه، سرمایه‌ای و ترانزیت از دیگر کشورها روبه‌رو است و در نتیجه جایگزینی گازطبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی امری ناگزیراست. سهم گازطبیعی در مصرف انرژی کشور از ۸درصد در سال ۱۳۵۷ به ۶۴درصد در سال ۱۳۹۲ افزایش یافته و در حال حاضر نیز طرح‌های متعددی برای افزایش بیشتر سهم گاز در مصرف انرژی در دست اجرا است. آلایندگی گازطبیعی از دیگر سوخت‌های فسیلی کمتر است و جایگزینی بیشتر آن می‌تواند راهی برای کاهش بحران زیست محیطی ناشی از آلایندگی هوا به‌ویژه در کلانشهرها باشد. این صنعت نیز با رکود بازار، محدودیت‌ها و هزینه سنگین تامین مواد اولیه و قطعات، کمبود نقدینگی، محدودیت صادرات و دیگر مشکلات صنعتی کشور مواجه است، ولی چالش‌های دیگری هم فراروی آن هست.

در گذشته تغییر سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه CNG و توقف پروژه‌ها مشکلات زیادی برای این صنعت ایجاد کرده که برخی از پیامدهای آن هنوز ادامه دارد. پرسش کلیدی این است که چشم‌انداز آینده این صنعت چیست؟ از یکسو این انتظار وجود دارد که مصرف CNG در یک دوره پنجساله تا دو برابر افزایش یابد، ولی به‌رغم افزایش تعداد خودروهای گازسوز و جایگاه‌های سوختگیری CNG در سال‌های اخیر و کاهش قیمت در تابستان امسال میزان مصرف افزایش محسوسی نداشته است و این موضوعی است که باید در کانون توجه این صنعت و نهادهای مسوول قرار داشته باشد. سیاست‌های قیمت‌گذاری سوخت تاثیر زیادی بر بازار صنعت CNG و صنایع مشابه دارد و همچنین کسب رضایت خریداران خودرو گازسوز به همان میزان اهمیت خواهد داشت، هر چند میزان مسافت طی شده خودرو گازسوز با یک مخزن پر نسبت به گذشته افزایش یافته است ولی هنوز کمتر از پیمایش خودروهای بنزینی است. مخزن بخش عمده فضای صندوق عقب را اشغال می‌کند و هزینه نگهداشت و تعمیر این نوع خودرو هم بیشتر است.

در کلانشهرها کمبود جایگاه سوختگیری وجود دارد و در شهرهای کوچک نسبت خودرو به جایگاه متناسب نیست. در سال‌های اخیر اقدامات مساعدی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی جایگاه‌های CNG به‌عمل آمده ولی هنوز مشکلاتی در این زمینه وجود دارد و جایگاه‌ها توان مالی برای تعمیر و نگهداشت مناسب را ندارند. اجرایی نشدن بازرسی خودرو گازسوز نیز نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند. ایجاد یک مرجع حرفه‌ای تخصصی مستقل برای حل و فصل موضوعات فنی بین ذی‌نفعان این صنعت نیز یکی دیگر از کاستی‌های این حوزه است. با توقف تبدیل سوخت خودرو به CNG عملا بازار سازندگان تجهیزات CNG به کارخانه‌های خودروسازی محدود شده و شرایط خرید و نحوه پرداخت خودروسازان موقعیت دشواری برای سازندگان این تجهیزات ایجاد کرده است. در برخی از موارد دیدگاه‌های مشترکی بین دو طرف وجود ندارد. اکنون کشور ما بزرگترین بازار CNG جهان است و از لحاظ ظرفیت‌های صنعتی در این بخش در موقعیت جهانی برتری قرار گرفته است. تثبیت این موقعیت و تبدیل آن به ظرفیت‌های صادراتی نیازمند توسعه فناوری‌های برتر در خودرو، تجهیزات و جایگاه و کسب حوزه‌ها نقش راهبری فناورانه در این صنعت است تا بتوان کسب بازارهای صادراتی را هدف قرار داد و در اختیار داشتن منابع نخست گاز جهان را به موقعیتی جهانی بدل کرد.

تحقق این اهداف نیازمند همسویی و همکاری صنایع خودروسازی، صنعت CNG و نهادهای مسوول در بخش‌های انرژی، تجارت و اقتصاد است. انجمن‌های صنعت CNG تلاش کرده‌اند با ایجاد انسجام در درون این صنعت و تعامل سازنده با دیگر ذی‌نفعان این زمینه حیاتی را فراهم آورند و در عین حال با ایفای نقشی هر چه فعال‌تر در عرصه بین‌المللی زمینه‌های لازم جهت توسعه صادرات را فراهم آورند. برگزاری کنفرانس و نمایشگاه ANGVA ۲۰۱۷ در ایران یکی از دستاوردهای این فعالیت‌ها است. دستیابی به همسویی و همکاری‌ موثر نیازمند کسب شناخت مشترک حرفه‌ای، زبانی مشترک و اعتماد بین ذی‌نفعان است.