آرش نایب یزدیژ

امروزه با گسترش بازارهای مالی در دنیا و افزایش حجم معاملات و داد و ستد‌ها، ریسک و عدم اطمینان این بازارها نیز توامان افزایش یافته است. در چنین فضایی فعالان بازار نیاز به ابزاری دارند تا بتوانند با در نظر گرفتن شرایط بازار و استفاده از این ابزار، به پیش‌بینی وضع آینده بپردازند. این پیش‌بینی کمک می‌کند تا در مقابل آنچه که در پیش روی آنها است واکنش مناسب صورت بگیرد. لذا یافتن و توجه کردن به این ابزارها امری مهم به نظر می‌رسد.

یکی از مهمترین ابزارهای پیش‌بینی در بازارهای مالی، مدل‌ها هستند. می‌توان یک مدل مالی را با توجه به عملکرد آن اینگونه تعریف کرد:

مدل مالی، مدلی است که به منظور بیان ریاضی گونه روابط بین متغیرهای یک مساله مالی طراحی می‌شود. این مدل‌های مالی برای پاسخ به سوالات «اگر ... چه می‌شود؟» و همین طور به منظور کمک به طرح‌ریزی آینده به کار می‌روند.

با تعریف مختصر و کاربردی که از یک مدل ارائه شد، اکنون بهتر می‌توان به اهمیت مدل‌سازی مالی و نقش آن در کم کردن مخاطرات فعالیت‌های مختلف در بازارهای مالی پی برد. مدل سازی مالی فرآیندی است که طی آن یک مدل مالی ساخته می‌شود تا عملکرد یک کسب وکار، پروژه یا هر سرمایه‌گذاری مالی دیگر را پیش‌بینی کند. در ساختن یک مدل با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف چند مرحله اساسی وجود دارد که به ترتیب ذکر می‌شود:

۱ - تعیین ساختار مساله: در دنیای واقعی، مسائل دارای ساختار شفاف و روشنی نیستند؛ بنابراین شما نیاز دارید که برای تشریح ساختار آن در مورد نیازهای مدل، ستاده آن و اثر این ستاد به بحث و بررسی بپردازید.

۲ - تعیین متغیرهای مورد نیاز برای نهاده و ستاده مدل: اهمیت تعیین این متغیرها از آن جا ناشی می‌شود که با مشخص کردن آنها، منبع مورد نیاز برای جمع‌آوری اطلاعات معین می‌شود و از سردرگمی ‌و تلف کردن وقت کاسته می‌شود.

۳ - تصمیم‌گیری در مورد این که چه کسی از مدل استفاده می‌کند: بین این که خود طراح از مدل استفاده کند یا شخص دیگر، تفاوت بسیاری وجود دارد. اگر مدل برای دیگران طراحی شود نیاز به کار بیشتری دارد تا داده‌ها وستاده‌هایی خارج از نیاز شخص استفاده‌کننده وارد مدل نشود.

۴ - درک جنبه‌های مالی و ریاضی مدل: باید این نکته را در نظر گرفت که نرم‌افزار مورد استفاده شما(مثلا Excel) نمی‌تواند به جای شما فکر کند و تصمیم بگیرد. شما باید باشناخت کامل از جنبه مالی مدل و محاسبات ریاضی مربوط به آن تنها از نرم‌افزار به عنوان یک تسهیل کننده کار استفاده کنید.

۵ - طراحی مدل: برای طراحی مدل دو جنبه را ‌باید در نظر گرفت. اول طراحی کلی مراحلی است که نرم‌افزار شما (مثل Excel یا VBA ) برای حل مساله باید دنبال کند. دوم این که باید تصمیم بگیرید که نحوه طراحی مدل در نرم‌افزار به چه گونه است، مثلا این که کل مدل در اکسل در یک spreadsheet آورده شود یا در چند صفحه مختلف و مسائلی از این دست.

۶ - ساختن spreadsheet‌های اکسل یا کدهای VBA

۷ - مدل را تست کنید: تقریبا هیچ مدلی برای بار اول درست کار نمی‌کند. شما باید ایراداتی که باعث عدم اجرای مدل یا دادن پاسخ‌های اشتباه می‌شوند را شناسایی کرده و آنها را رفع کنید.

۸ - از مدل خود محافظت کنید: هر زمان که مدل خود را ساختید، به ویژه اگر آن را برای استفاده دیگران طراحی کرده‌اید باید به شدت از آن در مقابل تغییرات تصادفی یا عمدی محافظت کنید.

در حفظ فرمول‌های خاص، داده‌ها و... در مدل ارائه شده به دیگران دقت کافی به عمل بیاورید.

۹ - مستندسازی مدل: مستند سازی مدل به این معنا است که اطلاعات مربوط به مدل را به صورت نوشته، نمودار، فلوچارت یا هر طریق دیگری آماده و جمع‌آوری کرد تا اگر شخص دیگری ( یا خود طراح در آینده) نیاز به دانستن فرضیات، ساختار یا نوع عملکرد مدل را داشت به آسانی به آن دسترسی داشته باشد.

۱۰ - به روز کردن مدل در زمان لازم: آینه مرحله جزو مراحل ابتدایی طراحی مدل نیست ولی ممکن است مدتی پس از طراحی مدل به آن نیاز پیدا کنیم. این نیاز می‌تواند نشات گرفته از تغییرات به وجود آمده در متغیرها در طول زمان یا تغییرات دلخواه طراح برای سازگاری با شرایط جدید باشد.

با رعایت مراحل بالا( البته با پیش فرض فهم دقیق مالی و ریاضی) می‌توانید تا حد زیادی از داشتن یک مدل خوب مالی که به شما در پیش‌بینی شرایط آینده کمک کند، مطمئن باشید.

در بازار کنونی عدم اطمینان موجود، یکی از دلایل اصلی است که سرمایه‌گذاران را دچار این بیم می‌کند که ضرر و خسرانی جبران‌ناپذیر از سرمایه‌گذاری در بازار نصیب آنها شود. اکنون که بازارهای مالی در کشور ما رو به رشد هستند و کشور به شدت برای تحقق اهداف متعالی اقتصادی خود نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده دارد، ابزارهایی مانند مدل‌های اقتصادی می‌توانند تا حد زیادی از نگرانی‌های سرمایه‌گذاران نسبت به آینده سرمایه‌گذاری خود بکاهند.

با توجه به این که این موضوع تاکنون تا حد زیادی مغفول واقع شده است، توجه بیشتر به بحث مدل‌سازی مالی در کشور ضروری به نظر می‌رسد.

در همین راستا و با توجه به اهمیت این بحث، شرکت بورس اوراق بهادار تهران با همکاری مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف، اقدام به برگزاری یک کارگاه آموزشی ۳ روزه تحت عنوان «Financial Modeling in Excel» از تاریخ ۹ الی ۱۱ شهریور ماه ۱۳۸۷ نموده است. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت نام با دبیرخانه کارگاه آموزشی (مرکز مطالعات تکنولوژی شریف)، با شماره تلفن ۷- ۶۶۵۲۴۸۲۶ تماس حاصل نموده یا به سایت

www.irfinance.ir مراجعه نمایید.