روزبه پیروز *

چند وقتی است که از اطرافیان می‏شنوم وقتی به حساب‏های ارزی خود سری می‏زنند، خبری از دلار نیست و بانک اعلام ‏کرده که به نرخ ارز مرجع، ریال می‏دهد. در نتیجه این حساب‌ها به شکل کنونی بلا استفاده شده‎اند. خوشبختانه چندی پیش بود که دستور بانک مرکزی ایران را نسبت به غیرقانونی خواندن این فعالیت بانک‏ها شنیدیم که آنها را ملزم به پرداخت ارز به صاحبان حساب‏های ارزی کرد. بد نیست به این موضوع هم توجه کنیم که طبق آمار به دست آمده یک سال پیش همین موقع بازار ایران ۱۹۵ میلیون دلار در روز تقاضای ارزی داشت که به سادگی از طریق بانک مرکزی تامین می‏شد. در سال جاری باوجود کاهش درآمد نفتی، میزان واردات افت کرده و صادرات غیرنفتی هم افزایش یافته است. بنابراین در نگاه نخست نباید عدم تعادل جدی در بازار ایجاد شود؛ پس دلیل افزایش نرخ ارز چیست؟ پاسخ را باید در طرف تقاضا جست‌وجو کرد. واقعیت این است که با بالا و پایین رفتن ارزش دلار، مقدار تقاضا در بازار افزایش یافته است؛ دیگر فقط واردکننده مواد اولیه و بازرگانان نیستند که متقاضی ارز هستند، بلکه مردم نیز سوار بر موج نگرانی‏ها و شایعات به این کار ترغیب شده‏اند. این نوع تقاضای غیرواقعی و غیرعادی می‏تواند اقتصاد هر کشوری را در تنگنا قرار دهد و معمولا در جریان آن روند افزایش قیمت ارزهای خارجی تشدید می‌شود. با یک تحقیق سطحی و کوتاه می‏توان دریافت که مقدار عرضه دلار در ایران کم نیست. آمریکا حدود ۸۵۰ تا ۹۸۰ میلیارد دلار اسکناس در چرخش دارد که گفته می‏شود از این مقدار نیمی از آن خارج از کشور است. با در نظر گرفتن ۵۰ درصد از این حجم اسکناس، به عدد ۴۵۰ میلیارد دلار اسکناس که خارج از آمریکا قرار دارد، می‏رسیم. اگر به آمار داخلی نگاهی بیندازیم متوجه می‏شویم که مقدار دلاری که در ذخیره ایران وجود دارد، البته با در نظر نگرفتن یورو و طلا و ابزارهای مالی دیگر، حدود ۲۲ میلیارد دلار اسکناس یعنی ۵ درصد کل دلار خارج از آمریکا است. این عدد در مقایسه با کشورهای همتراز اقتصادی در منطقه مثل ترکیه و مصر بسیار بالا و تا حدی غیرعادی است؛ پس‏ در می‏یابیم که مسئله مقدار ارز موجود در کشور نیست بلکه موج عظیم تقاضا است.

مطمئن هستم که مسوولان هر روز در حال بررسی و پیدا کردن راه‌حل‏های متفاوت برای این موضوع هستند. ولی آنچه مسلم است این است که مسائلی از این دست با یک روش خاص حل نمی‏شوند و باید چندین کار در کنار یکدیگر صورت پذیرد تا نتیجه دلخواه به دست آید.

در ادامه پیشنهادی دارم که شاید، در کنار اقدامات دیگر، بتواند مقداری از «فشار تقاضا» را که عامل اصلی رشد بی‌رویه ارز بوده است، تخفیف دهد.

پیشنهاد از این قرار است که حساب‏هایی در بانک‏ها تعریف شود که از مردم به قیمت روز دلار، ریال بگیرند و در هر زمان که صاحب حساب درخواست کرد، به قیمت روز دلار، معادل ریالی آن را به سپرده‌گذار بازگرداند.

به این ترتیب آن دسته از مردم که فقط برای سرمایه‏گذاری و نگرانی از پایین رفتن ارزش پول، متقاضی ارزهای خارجی شده‌اند، می‏توانند جذب این نوع حساب‏های ارزی مجازی شده و از این ابزار مالی استفاده کنند. به وجود آمدن اینگونه حساب‏ها قطعا می‏تواند از فشاری که روی بانک مرکزی برای جوابگویی تقاضای بازار است کم کند و برای مردم امنیت فکری به وجود بیاورد.

شاید این کار را بتوان حتی یک قدم هم جلوتر برد و بانک‏ها از مردم اسکناس ارز خارجی قبول کنند و آن را به قیمت روز در زمان درخواست به ریال تسویه کنند.

این کار می‏تواند علاوه بر تاثیر مثبت ذکر شده به برگشتن اسکناس دلار موجود در گاوصندوق‌ها به شبکه بانکی منجر شود تا بانک‏ها بتوانند آن را در اختیار صرافی‏ها و شبکه توزیع قرار دهند و عرضه را در بازار افزایش دهند؛ به این ترتیب می‏توان گامی در جهت ایجاد آرامش دوباره بازار و افزایش اعتماد مردم نسبت به اقتصاد داخلی برداشت.

* مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه صنعتی ایران