خام‌فروشی سنگ‌آهن و وجود ظرفیت‌های خالی واحدهای فولادسازی

غلامحسین احمدی پیش از آنکه بخواهیم در رابطه با مطلوب بودن یا غلط بودن سیاست خام فروشی مواد معدنی سخن بگوییم، لازم است به این نکته دقت کنیم که قانون در این زمینه کسب حداکثر ارزش افزوده از مواد خام معدنی و تبدیل آن به محصول نهایی را مطرح کرده؛ بنابراین مسوولان کشور باید از این بُعد که این مساله مر قانون است موضوع را مورد توجه قرار دهند. با این مقدمه و با نگاهی به تازه‌ترین آمار منتشرشده توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران از صادرات پنج ماهه سال ۹۲ درمی‌یابیم که در این مدت ۵۵۲ میلیون دلار سنگ‌آهن فشرده نشده و کنسانتره به خارج از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۹۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد.

نکته مهم‌تر آنکه سنگ‌آهن در ردیف نخست کالاهای صادراتی قرار گرفته و این موضوع نشان می‌دهد که نسبت به کسب حداکثر ارزش افزوده از سنگ‌آهن توجه جدی نشده است.

از طرف دیگر سال گذشته نیز حدود ۲۰ میلیون تن سنگ‌آهن خام به ارزش حدود سه میلیارد دلار به خارج از کشور صادر شده و بقیه تولیدات یعنی ۱۸ میلیون تن نیز در کارخانه‌های فولادسازی به مصرف رسیده است.

کارشناسان اعتقاد دارند به جز برخی انواع سنگ‌آهن که مصرف داخلی ندارند، نباید سنگ‌آهن تولیدی به صورت خام صادر شود؛ زیرا در حال حاضر کارخانه‌های فولادسازی کشور ظرفیت‌های خالی دارند که با تامین مواد اولیه مورد نیاز آنها یا تامین مواد اولیه واحدهای جدید ذوب در آینده، می‌توان فولاد مورد نیاز کشور را به طور کامل تولید کرد و واردات را به صفر رساند.

به گفته رحمانی، رییس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، با درآمد صادرات سنگ آهن در ۱۰ سال گذشته امکان ایجاد ۲۰ میلیون تن ظرفیت جدید در صنعت فولاد وجود داشت.

حال این سوال مطرح است که چرا تاکنون عایدات صادرات سنگ‌آهن آن‌چنان که باید صرف ایجاد ارزش افزوده نشده و از سوی دیگر ظرفیت‌های تولید‌سنگ آهن هم افزایش نیافته است؟

این در حالی است که بسیاری از کشورهای سازنده فولاد مانند هند همواره تمایل دارند سنگ آهن را برای فولادسازان داخلی خود نگه دارند.

در سال مالی ۲۰۱۰ - ۲۰۰۹ میزان فروش سنگ آهن هند به خارج بیش از ۱۱۷ میلیون تن بود؛ اما در سال مالی ۲۰۱۳ - ۲۰۱۲ آن را به ۱۸ میلیون تن کاهش داده است و این مساله نشان می‌دهد که کشورها تمایل زیادی به خام فروشی مواد معدنی خود ندارند.

ایران با حدود ۸/۲ میلیارد تن ذخیره قطعی، حدود ۲/۱ درصد ذخایر جهانی سنگ آهن را در اختیار دارد. بر اساس سند چشم‌انداز، ظرفیت تولید سنگ آهن در سال ۱۴۰۴ باید به ۱۲۰ میلیون تن برسد که حدود ۸۰ میلیون تن آن برای مصرف کارخانه های فولادسازی داخل کشور خواهد بود.

به گفته صاحب‌نظران، یکی از دلایل خام فروشی مواد معدنی، جدا بودن واحدهای صنایع معدنی از معادن است؛ بنابراین برای فرآوری و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، باید واحدهای فرآوری مواد معدنی در کنار معادن بزرگ ایجاد شود.

اکنون که بیشتر مسوولان رده بالای کشور به اهمیت بخش معدن در اقتصاد واقف هستند و معدن را بهترین جایگزین برای نفت می‌دانند، لازم است همزمان زمینه‌های جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و استفاده از تکنولوژی روز جهان را به ویژه در بخش فرآوری مواد معدنی به منظور رشد ارزش افزوده فراهم کنیم.