استفاده از قراردادهای آتی برای کنجاله سویا

محمدحسین بابالو: کنجاله سویا یکی از جذاب‌ترین محصولات کشاورزی در داخل کشور به‌شمار می‌رود که تقاضای گسترده و نوسان قیمت‌های محسوسی را در سال‌های گذشته تجربه کرده است. این کالا که تقاضای کلی آن حتی در پاره‌ای اوقات به ۴ میلیون تن در سال رسیده است، چرخش مالی بالایی نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان را به خود اختصاص داده و ۹۰ درصد این حجم نیز وارداتی است.روز گذشته شاهد افتتاح قراردادهای آتی کنجاله سویا بودیم که می‌تواند پس از بازگشت به رونقی مضاعف به بازارهای آتی بورس کالای ایران بخش بزرگی از صنایع کشاورزی و دامپروری را به کمک پوشش ریسک قیمت مواد اولیه و نهاده‌های دامی مدیریت یا متحول کند.

در ابتدای این نشست دکترپناهیان، مدیرعامل بورس کالای ایران به بیان برخی ویژگی‌های بازار محصولات کشاورزی پرداخت و گفت: یکی از آرزوهای دیرینه اقتصادی در کشورمان حاکمیت نظام عرضه و تقاضا است که بورس کالا با همین ماموریت چنین نقطه‌ای را هدف‌گذاری کرده است و در سال‌های اخیر شاهد تمرکز بالای این بازار در کالاهای کشاورزی بوده‌ایم.

وی در ادامه به برخی فعالیت‌های مطالعاتی در بورس‌های کشاورزی کشورهای مختلف اشاره کرد و گفت: در بسیاری از کشورها بحث آموزش و اطلاع‌رسانی فعالان عرصه تولید و مصرف محصولات کشاورزی اهمیت بسزایی داشته که در این خصوص به کمک رسانه‌ها گام‌های بزرگی نیز برداشته شده است.

وی در ادامه افزود: ماده ۳۳ قانون بهره‌وری کشاورزی شرایطی را فراهم کرده است که در آینده تمامی فعالان این عرصه دسترسی فوری و آنلاین بر معاملات داشته باشند.با توجه به ویژگی‌های ابزارهای مشتقه می‌توان گفت که زیرساخت‌های مورد نیاز آن فراهم شده است، بنابراین انتظار داریم تا آینده درخشانی را پیش روی معاملات محصولات کشاورزی ببینیم.

وی در ادامه افزود: هدف اصلی و غائی رینگ محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران آن است که معاملات فیزیکی در این بازار کاهش یابد و بازارهای آتی و ابزارهای مشتقه نقش اصلی را به‌عهده بگیرند.

در ادامه این نشست، دکترحسن‌نژاد، نماینده مجلس و عضو کمیسیون اقتصادی و عضو شورای عالی بورس اشاره‌ای به سال‌های گذشته داشت و گفت: ۱۰ سال پیش هیچ ذهنیتی نسبت به ابزارهای مالی یا قراردادهای آتی یا آپشن (اختیار معامله) وجود نداشت.وی در ادامه گفت: هم‌اکنون نام کنجاله سویا برای بنده مترادف است با افزایش شدید قیمت گوشت مرغ در سال‌های قبل که حتی شاهد دو یا سه برابر شدن نرخ آن تنها به دلیل افزایش قیمت نهاده‌های دامی بودیم که این مطلب متاسفانه در یک بازه زمانی منجر به ایراد انتقادات بزرگی از دولت شد.وی در ادامه افزود: در شرایط روز جهانی در هیچ اقتصادی نمی‌توان هم نرخ سود دورقمی و هم تورم دو رقمی داشته باشیم و به نظر من این مطلب با واقعیت‌های علم اقتصاد در تناقض است.این در حالی است که زمانی که مثلا قیمت نفت به نزدیکی ۱۵۰ دلار می‌رسد و حجم صادرات ما نزدیک به ۳ میلیون بشکه در روز است با زمانی که با صادرات ۷۰۰ هزار بشکه در روز و قیمت نفت نزدیک به ۵۰ دلار شرایط معیشتی مردم مثلا وضعیت حمل‌ونقل تفاوتی نمی‌کند رخدادهای اقتصادی نمی‌تواند برخی واقعیت‌ها را نشان دهد.به‌عنوان مثال زمانی قرار می‌شود که ارز دولتی یا مبادله‌ای به گروهی از کالاها تعلق نگیرد و این اقدام یک یا دو ماه دیگر اجرایی خواهد شد و شاهد آن هستیم که در همین فاصله زمانی محدود حجم ثبت سفارش جهش شدیدی پیدا می‌کند. حال برخی کالاها یا وارد نشده یا با قیمت آزاد فروخته شده یا شاید با همان قیمت مبادله‌ای عرضه می‌شود.به نظر بنده هنوز شفافیت کافی در اقتصاد وجود ندارد که البته اگر وجود داشت فسادهای کلان چندهزار میلیاردی به ثبت نمی‌رسید.

البته بازگشت به اصل علم اقتصاد می‌تواند مفید باشد. تجربه کشورهای دیگر نشان داده که تا یک جایی تزریق منابع راهگشا است، ولی پس از آن باید به سازوکار بازار اعتماد کرد.وی در ادامه به تمجید از فعالیت‌های بورس و مخصوصا بورس کالا پرداخت و از شرایط کلی معاملات در بورس کالا ابراز رضایت کرد و نسبت به افزایش همکاری‌ها بین وزارت جهاد کشاورزی و بورس کالای ایران با محوریت معاملات محصولات کشاورزی ابراز امیدواری کرد.

در ادامه این نشست مهندس صفایی، مدیرعامل سازمان تعاون روستایی به ایراد صحبت پرداخت و برای معاملات محصولات کشاورزی در داخل کشور دو پیش‌فرض اساسی را لحاظ کرد و گفت: هم‌اکنون ناکارآمدی شرایط بازار سنتی محصولات کشاورزی یک واقعیت است و در ثانی برنامه‌هایی که در سال‌های گذشته یا حتی چند دهه گذشته برای اصلاح سازوکار تولید و توزیع محصولات کشاورزی به کار گرفته شده نتوانسته مفید باشد.

وی در ادامه به بررسی مسوولیت‌های سازمان متنوع خود پرداخت و بخشی از مسوولیت مدیریت بازار محصولات کشاورزی را برعهده این سازمان دانست و گفت: برای اولین گام برای اصلاح سازوکار معاملات محصولات کشاورزی بر مطالعات پیشین تمرکز کرده‌ایم که دو ضعف مهم را به ما نشان می‌دهد؛ ضعف اول آن است که تولیدکنندگان و حتی مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی همگی خرده‌پا هستند و ممکن است نتوانند در سازوکار بورس کالا اقدام به معامله کنند.

ضعف دیگر آن است که تامین‌کنندگان شرایط شبه‌انحصاری داشته و نمی‌خواهند وارد بورس شوند زیرا شفافیت مبادلات در بورس کالای ایران به‌گونه‌ای است که منافع‌شان را محدود خواهد کرد.وی در ادامه این‌گونه ابراز کرد که ویژگی‌های ذکر شده باعث شد که نیاز به یک بازار ثانویه حس شود. بر پایه تجربیات پیشین در تاریخ چهارم مردادماه سال گذشته به یک تفاهم کلی با بورس کالا رسیدیم که نهایتا با استفاده از ظرفیت‌های موجود در خریدهای تضمینی توانستیم حدود ۵۰۰ هزار تن محصول کشاورزی را بر تابلوی بورس عرضه کنیم.

اقدام دوم ترویج شبکه انبارهای چندمنظوره محصولات کشاورزی بوده که بتواند با توجه به زیرساخت‌های موجود در بورس کالا قبض انبار مورد دادوستد قرار گیرد که تاکنون ۸۰ انبار معرفی شده و اغلب آنها نیز کد معاملاتی گرفته‌اند.

بحث دیگر طراحی شبکه اعتباری و بیمه برای پشتیبانی از قراردادهای آتی است که جایگاه کلی این قراردادها را تقویت می‌کند این در حالی است که هم‌اکنون برخی کالاها حتی ۱۰ درصد ارزان‌تر از بازار عرضه شده ولی خریداری ندارد.

وی در ادامه افزود: ذیل ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی، استان خوزستان درخصوص معاملات ذرت و استان کرمانشاه برای معاملات جو به‌عنوان پایلوت در سال‌جاری به‌عنوان اولین سال اجرای این قانون هدف‌گذاری شده ولی اجرای آن مشکلاتی دارد که به برخی زیرساخت‌های خاص نیاز پیدا می‌کند.به‌عنوان مثال در دوره برداشت ممکن است چندین بار یک کالا مورد معاملات قرار بگیرد؛ بنابراین برخی استراتژی‌های اجرایی را می‌طلبد و به نظر می‌رسد ابلاغیه‌های فعلی کافی نبوده و به زیرساخت‌های بیشتری نیاز باشد.

در ادامه این نشست کیانی از مرکز پژوهش‌های وزارت کشاورزی به ارائه توضیحاتی از تجربیات جهانی معاملات پرداخت و گفت: سیاست‌های جامع حمایتی از تولیدکنندگان و سیاست‌های حمایتی هدفمند از مصرف‌کنندگان یک تجربه بین‌المللی بوده؛ اما در کشور ما و مخصوصا پس از کشف نفت حمایت‌های جامع از مصرف‌کننده و حمایت‌های پراکنده از تولیدکننده را شاهد بودیم.این در حالی است که شرایط تولید در بخش کشاورزی کاملا متفاوت است؛ زیرا نمی‌توان رشد گندم را متوقف کرد تا بازار شرایط بهتری پیدا کند.وی در ادامه گفت: مکمل سیاست‌های تضمینی نیاز به بازار آتی و قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی زمانی می‌تواند موثر باشد که بازار آتی قدرتمندی از آن حمایت کند؛ ولی باز هم نقش راهبری دولت موثر خواهد بود.