گروه بورس - مجید اسکندری: کانون‌های خودانتظام در بازار سرمایه، به عنوان یکی از ارکان این بازار و از ابزار توسعه آن به شمار می‌روند.

در حال حاضر کانون نهادهای مالی با حضور ۶۲ شرکت سرمایه‌گذاری و کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار با حضور ۱۰۷ شرکت کارگزاری، تشکل‌های خودانتظام مطرح بازار سرمایه به شمار می‌روند. لزوم وجود تشکل‌های دیگر، کارکرد آنها و دلایل کم‌رنگی حضور این نوع کانون‌ها در بازار سرمایه، موضوعی است که در گفت‌و‌گو با سه تن از کارشناسان بازار سرمایه مورد بررسی قرار گرفته است.

معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار بر این باور است که در توسعه «کانون‌ها» وقفه چندانی دیده نمی‌شود، اما معاون سابق شرکت بورس معتقد است یکی از دلایل توسعه‌نیافتگی «کانون»ها، مداخله دولت در «حرفه»ها است.

وظایف قانونی کانون‌ها

ایوب باقر‌تبار درباره کانون‌های خود انتظام بازار سرمایه گفت: بر اساس بند ۵ ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار، کانون به عنوان یک نهاد خود انتظام به این شرح تعریف شده است: کانون‌های کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان، مشاوران، ناشران، سرمایه‌گذاران و سایر مجامع مشابه، تشکل‌های خودانتظامی است که به‌منظور تنظیم روابط بین اشخاصی که طبق این قانون به فعالیت در بازار اوراق بهادار اشتغال دارند و طبق دستورالعمل‌های مصوب «سازمان» به‌‌صورت موسسه غیردولتی، غیرتجاری و غیرانتفاعی به ثبت می‌رسند.

وی درباره کارکرد‌ کانون‌ها توضیح داد: علاوه بر انجام وظایفی که قانون بر عهده آنها گذاشته، ارتقای کارآیی و تعمیق بازار اوراق بهادار، توسعه همکاری‌های حرفه‌ای بین اعضاء کانون و تنظیم روابط بین اعضا از دیگر کارکردهای «کانون‌ها» در بازار سرمایه است؛ از این رو فعالیت کانون‌های مختلف می‌تواند به انضباط بازار سرمایه کمک کند.

معاون نظارت‌بر نهادهای مالی سازمان بورس درباره الزام قانونی تشکیل کانون‌ها گفت: در ماده ۵۳ قانون بازار اوراق بهادار، این‌گونه تکلیف شده است که «کارگزاران» «کارگزاران/معامله‌گران» «بازارگردانان» و سایر فعالان بازار اوراق بهادار مکلفند ظرف شش‌ماه از تشکیل «سازمان» نسبت به ایجاد «کانون» خود، پس از تصویب اساسنامه آن اقدام کنند. همچنین در تعریف کانون مطابق بند ۵ ماده ۱ قانون بازار، به کانون‌هایی مانند کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان، مشاوران، ناشران، سرمایه‌گذاران اشاره شده است.

باقرتبار درباره دلایل توسعه‌نیافتگی تشکیل کانون‌ها و وجود تنها دو کانون در بازار سرمایه خاطرنشان کرد: تاکنون علاوه بر کانون کارگزاران و نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران، کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت نیز تاسیس و مشغول به فعالیت شده است. از نظر من وقفه چندانی در توسعه کانون‌ها مشاهده نمی‌شود؛ به دلیل آنکه طبق تبصره ماده ۳۳ قانون بازار اوراق بهادار تا زمانی که تعداد اعضای کانون به ۱۱ نفر نرسیده تشکیل کانون الزامی نیست. از این رو با توجه به اینکه نهادهای مالی از قبیل شرکت‌های تامین سرمایه، مشاور سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ در حال شکل‌گیری هستند، تاکنون تعداد آنها به حد نصاب مورد نظر تشکیل کانون نرسیده است.

کانون‌ها بیکار نیستند

باقرتبار در واکنش به این موضوع که با وجود گذشت ۴ سال از تاسیس کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و عضویت حدود ۷۰ شرکت در آن، نشانه حیاتی از فعالیت‌ آن دیده نمی‌شود، گفت: اینکه هیچ نشانه حیاتی از فعالیت کانون نهادهای سرمایه‌گذاری مشاهده نشده، صحیح نیست. گرچه فعالیت‌های کانون در راستای رسالت تدوین شده ‌اندکی کم‌رنگ است، اما تاکنون در زمینه برگزاری کارگاه‌های آموزشی، سمینارهای تخصصی و ارتقای دانش حرفه‌ای اعضا، تنظیم بازدید فعالان بازار سرمایه از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس یا فرابورس و اظهارنظر و جمع آوری نظرات ذینفعان در خصوص مقررات در حال تنظیم، فعالیت‌های قابل توجهی از این کانون‌ها مشاهده می‌شود.

این مقام ناظر درخصوص امکان وجود ملاحظاتی در سازمان بورس برای تشکیل کانون‌ها گفت: برای تشکیل این نهادهای خود انتظام، به موجب قانون بازار اوراق بهادار حداقل الزاماتی تدوین شده که باید رعایت شود. رعایت این الزامات هرگز به معنی ایجاد محدودیت یا برقراری برخی ملاحظات به منظور ایجاد بوروکراسی پیچیده برای تشکیل این نهادها نیست و در صورت رعایت الزامات معین شده سازمان بورس و اوراق بهادار با تشکیل کانون مربوطه موافقت خواهد کرد.

باقرتبار در پایان گفت:‌ رسانه‌های جمعی به ویژه روزنامه‌های تخصصی از جمله اثرگذارترین منابع در جهت آشنایی اذهان عمومی و خصوصی جهت آشنایی با سازوکار و اهداف این کانون‌ها و نقش آنها در جوامع هستند. به این ترتیب پیشنهاد اینجانب افزایش اطلاع‌رسانی و آگهی دادن از نقش واقعی کانون‌ها و انعکاس عملکرد آنها در رسانه‌ها است.

انتظام حرفه‌ای توسط اعضا

معاون سابق شرکت بورس اوراق بهادار معتقد است: «عناصر تشکیل‌دهنده یک کانون خودانتظام باید اشخاص حقیقی باشند نه حقوقی».

پوریانسب درباره کانون‌های خودانتظام و کارکرد آنها گفت: کانون‌های خودانتظام کانون‌های حرفه‌ای هستند که نظارت بر اعضا یا انتظام‌بخشی به اعضا و گردانندگان را انجام می‌دهند. خودانتظامی یعنی ضوابط ناظر بر اعضا را باید خود کانون وضع کند.

وی افزود: بازار سرمایه در روند فعالیت خود، «حرفه»های گوناگونی را به وجود آورده است و در این میان، شناسایی افراد حرفه‌ای برای انجام کار مربوطه نیازمند شکل‌گیری یک تشکل است. به عنوان مثال، برای مشاوران سرمایه‌گذاری که بتوانند در این عرصه، خدماتی را ارائه کنند، لازم است یک تشکل وجود داشته باشد که تعیین کند یک مشاور سرمایه‌گذاری چه آموزش‌هایی باید دیده باشد و چه میزان تجربه داشته باشد. به این منظور باید یک آزمون برگزار کند که افراد واجد شرایط را جذب کرده و به عنوان یک فرد حرفه‌ای به رسمیت بشناسد.

عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران سپس گفت: وظیفه افراد حرفه‌ای که از یک نهاد حرفه‌ای مجوز دارند این است که به جامعه سرمایه‌گذاران سرویس بدهند و وظیفه یک کانون، شناسایی افراد حرفه‌ای و به کارگیری آنها به منظور خدمت به سرمایه‌گذاران است.

پوریانسب تاکید کرد: کانون‌های خودانتظام نباید وابستگی دولتی داشته باشند. در هر بازار، دولت باید جواز کار را صادر کند اما نباید مستقیما درگیر کار شود و ترجیحا می‌تواند حرفه‌ای‌ها را شناسایی کند. بنابراین دولت می‌تواند نظارت کند اما نباید حرفه‌گردانی کند.

این کارشناس بازار سرمایه درباره دلایل توسعه نیافتن کانون‌های خودانتظام فعال در بازار سرمایه گفت: بخشی از «حرفه»گردانی توسط سازمان بورس انجام می‌شود.

به عنوان مثال فردی که قرار است در یک شرکت کارگزاری، معاملات را انجام دهد باید در امتحاناتی که از سوی سازمان بورس برگزار می‌شود، شرکت کند و گواهینامه مربوطه را دریافت کند. به عبارت دیگر باوجود کانون حرفه‌ای سازمان بورس گرداننده اصلی است.

از سوی دیگر مشاوران سرمایه‌گذاری در قالب شرکت وجود دارند همچنین کانون کارگزاران که شرکت‌های کارگزاری در آن عضویت دارند.

پوریانسب تصریح کرد: این کانون‌ها نمی‌توانند خودانتظام باشند زیرا تحت نظارت و قیادت سازمان بورس هستند. سازمان بورس تاکنون اقدامات خوبی در زمینه کمک به تشکل‌های حرفه‌ای انجام داده اما می‌تواند کانون‌ها را مستقل کند تا خودشان حرفه‌ای‌ها را شناسایی کرده و مجوز کار به آنها بدهند.

نقدی بر کانون‌های موجود

پوریانسب درباره فعالیت کانون نهادهای سرمایه‌گذاری گفت: از آنجا که اشخاص باید کانون تشکیل دهند نه شرکت‌ها، شاید این تصور پیش آید که این کانون یک «لابی» برای حفظ منافع شرکت‌ها است.

وی خاطرنشان کرد: این کانون نمی‌تواند فعالیت حرفه‌ای انجام دهد و کانونی نیست که بتواند به بازار، خدمات ارائه کند زیرا اعضای آن کسب و کارشان را انجام می‌دهند و روشن نیست که چنین کانون‌هایی که نهادها عضو آن هستند چه خدمتی می‌توانند به منافع عمومی بکنند.

وی درخصوص کانون سهامداران حقیقی گفت: ضرورت وجود چنین تشکلی مبهم است زیرا اعضای آن در مقابل سرمایه‌گذاران نهادی قرار می‌گرفتند که این تقابل خوبی نیست.

از سوی دیگر اگر اینها می‌خواهند فعالیت حرفه‌ای داشته باشند باید مرجعی تشخیص بدهد که آیا اینها حرفه‌ای هستند یا خیر. البته ماهیت اعضای این کانون غیرحرفه‌ای است اما اگر حتی بخواهند به عنوان باشگاه یا NGO فعالیت کنند باید نقاط ضعف خود را شناسایی کنند.

پوریانسب درباره نهادهای تسهیل‌کننده ایجاد کانون‌های خودانتظام یادآور شد به غیر از سازمان بورس، وزارت کشور نیز می‌تواند مجوزهایی برای کانون‌های حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای صادر کند.

عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره برای توسعه کانون‌های خودانتظام پیشنهاد کرد: با توجه به اینکه بازار سرمایه ما دوره جنینی خود را از سر گذرانده نیاز است کانون‌های خودانتظام، جدا از سازمان‌های دولتی شکل بگیرد. این کانون‌ها باید از مجلس مجوز بگیرند و ضوابط خود را خود وضع کنند (مانند جامعه حسابداران رسمی ایران) همچنین سازمان بورس نیز باید شناسایی افراد حرفه‌ای را به بخش خصوصی و خود کانون‌ها واگذار کند.

نشانه‌های حیات در کانون نهادهای مالی

یک عضو هیات مدیره کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران درخصوص عملکرد این کانون به دنیای اقتصاد گفت: کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران با اتکا به توان کارشناسی اعضای هیات مدیره و صاحب‌نظران و با جمع‌بندی نظرات مطرح شده در نشست‌های ماهانه، به بررسی و تحلیل مسائل روز صنعت سرمایه‌گذاری کشور می‌پردازد.

دکتر مجتبی کباری با اشاره به وجود ارتباط مستمر کانون با اعضا و جذب اعضای جدید گفت: با توجه به فراگیر بودن کانون، سعی بر آن است که کانون به مأمنی برای ایجاد وحدت و همدلی میان نهادهای عضو تبدیل شود و از طریق مشارکت دائم اعضا در اظهارنظرها درباره مسائل بازار، زمینه برای مطرح کردن «اتحادیه نهادهای مالی» به عنوان نهادی قدرتمند و تاثیرگذار در بازار سرمایه فراهم شود.

کباری همچنین از عضویت «کانون» در فدراسیون آسیایی تحلیلگران اوراق بهادار (ASIF) و ارتباط با انجمن بین‌المللی تحلیلگران خبره سرمایه‌گذاری (ACIIA) خبر داد و گفت: فعالیت‌های آموزشی، برگزاری آزمون‌های حرفه‌ای، برگزاری همایش و حضور فعال در نمایشگاه‌های تخصصی بازار سرمایه از دیگر فعالیت‌های علمی است که کانون به انجام آنها با مشارکت سایر نهادهای فعال در بازار اهتمام ورزیده است.

این عضو هیات مدیره «کانون» همچنین از پروژه تهیه صورت‌های مالی نمونه شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ که با همکاری «اداره نظارت بر نهادهای مالی» و «اداره حسابرسی و گزارشگری مالی» سازمان بورس در دست انجام است خبر داد و تصریح کرد: هدف از این طرح، ایجاد یکنواختی نسبی بین صورت‌های مالی شرکت‌های یادشده و وحدت رویه بین آنها و معرفی این گروه به عنوان یک صنعت خاص با نیازهای اطلاعاتی مشخص است.

کباری تدوین مقررات در زمینه اخلاق حرفه‌ای و ترویج آن بین نهادهای عضو، انتشار نشریه تخصصی و راه‌اندازی سایت اینترنتی «کانون» را از دیگر فعالیت‌ها عنوان کرد و افزود: سایت اینترنتی به عنوان ابزار اصلی ارتباطی برای انتقال اطلاعات و دریافت نظرات و انعکاس آنها در موارد مرتبط با بازار سرمایه در حال فعالیت است.

وی در پایان گفت: بازدید از شرکت‌های بورسی و نیز بازارهای سرمایه کشورهای توسعه یافته نیز از جمله برنامه‌هایی است که توسط «کانون» نهادهای مالی انجام شده یا در دست برنامه‌ریزی است.