غلط مصطلح در گزارش‌های حسابرسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری

علیرضا شهریاری*

در این مقاله قصد داریم یکی از اشکالات گزارش‌های حسابرسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری را که به نظر نگارنده به نوعی غلط مصطلح تبدیل شده است مورد بررسی قرار دهیم. اشکال مورد نظر از آنجا ناشی می‌شود که صورت‌های مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری طبق دستورالعمل اجرایی ثبت و گزارش‌دهی رویدادهای مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مصوب ۰۵/۰۷/۱۳۸۸ تهیه شده اما حسابرس در مورد مطلوبیت صورت‌های مالی صندوق طبق استانداردهای حسابداری اظهارنظر می‌کند. این در حالی است که میان دستورالعمل فوق و استانداردهای حسابداری، حداقل تفاوت‌هایی به شرح زیر وجود دارد.

۱. طبق بند ۱۱ پیوست شماره یک استاندارد حسابداری شماره ۱۷ با عنوان دارایی‌های نامشهود (تجدید نظر شده ۱۳۸۶)، هزینه‌های تاسیس در زمان تحمل به عنوان هزینه دوره منظور می‌شود. این در حالی است که مخارج تاسیس در صندوق‌های سرمایه‌گذاری طبق امیدنامه صندوق، باید طی مدت عمر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مستهلک شوند.

۲. طبق بند ۲۹ استاندارد حسابداری شماره ۱۵ با عنوان حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری سریع‌المعامله در بازار هر گاه به عنوان دارایی جاری نگهداری شود باید به روش ارزش بازار یا اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش منعکس شود. در مورد سرمایه‌گذاری‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز لازم به توضیح است که در حال حاضر بر خلاف دو روش مجاز بالا در استاندارد حسابداری شماره ۱۵، صندوق‌های سرمایه‌گذاری از روش خالص ارزش فروش استفاده می‌کنند. تفاوت روش خالص ارزش فروش و ارزش بازار، مربوط به کارمزدها و مالیات فروش می‌شود.

۳. در حال حاضر حساب‌های دریافتنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله سود سپرده دریافتنی از بانک‌ها و سود سهام دریافتنی از شرکت‌ها به ارزش فعلی گزارش می‌شود. این در حالی است که طبق استاندارد حسابداری شماره ۳ با عنوان درآمد عملیاتی، درآمد سود سپرده (درآمد سود تضمین شده) بر اساس مدت زمان و با توجه به مانده اصل سپرده و نرخ مربوط و درآمد سود سهام نیز در زمان احراز حق دریافت توسط سهامدار قابل شناسایی است و نه تنها اشاره‌ای به شناسایی درآمدهای یادشده به ارزش فعلی آنها نمی‌کند، بلکه در عمل نیز مشاهده نشده است که شرکتی درآمدهای فوق را به ارزش فعلی گزارش کند.

البته باید عنوان شود که در این مقاله قصد نداریم در مورد برتری روش‌های در نظر گرفته شده در دستورالعمل نسبت به روش‌های مجاز طبق استانداردهای حسابداری یا برعکس، قضاوت کنیم. بلکه هدف آن است که یادآوری کنیم اگر چه مبنای تهیه صورت‌های مالی حداقل در مورد موارد یادشده مغایر با استانداردهای حسابداری است، اما در حال حاضر حسابرسان صندوق‌های سرمایه‌گذاری بدون مشروط کردن گزارش‌های خود به علت مغایرت‌های یادشده، در مورد مطلوبیت صورت‌های مالی طبق استانداردهای حسابداری اظهارنظر می‌کنند.

اهمیت ایراد مطرح شده در این مقاله زمانی آشکار می‌شود که به بند ز ماده ۷ اساسنامه سازمان حسابرسی مراجعه کنیم؛ «مرجع تخصصی و رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی در سطح کشور این سازمان {سازمان حسابرسی} است. گزارش‌های حسابرسی و صورت‌های مالی که در تنظیم آنها اصول و ضوابط تعیین شده از طرف سازمان رعایت نشده باشد در هیچ یک از مراجع دولتی قابل استفاده نخواهد بود.»

البته لازم به توضیح است که تاکنون سازمان حسابرسی به طور خاص، استاندارد حسابداری مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تدوین نکرده است و سازمان بورس دستورالعمل اجرایی گزارشگری صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به دلیل فقدان وجود چنین استانداردی تدوین کرده است.

قطعا راه‌حل بلندمدت این مشکل تدوین استاندارد حسابداری مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط سازمان حسابرسی و مجاز شمردن نحوه عمل‌های مندرج در دستورالعمل سازمان بورس در استانداردهای حسابداری است. اما راه‌حل‌های کوتاه‌مدت می‌تواند مجموعه متنوعی را در‌بر‌گیرد. یکی از راه‌حل‌های موجود برای برطرف کردن این اشکال، اظهار نظر حسابرس در مورد مطابقت صورت‌های مالی با استانداردهای حسابداری و مشروط کردن گزارش‌های حسابرسی است که البته این راه‌حل به هیچ عنوان منطقی نیست.

راه‌حل بعدی استفاده از استاندارد حسابرسی ۸۰۰ با عنوان ملاحظات خاص در حسابرسی صورت‌های مالی تهیه شده بر اساس چارچوب‌های با مقاصد خاص (تجدید نظر شده ۱۳۹۰) است. به عبارت دیگر حسابرس باید در مورد مطابقت نحوه ارائه صورت‌های مالی با دستورالعمل سازمان اظهار‌نظر کند. راه‌حل دیگر این است که صندوق، انحرافات مورد اشاره را از جمله انحرافاتی تلقی کند که به منظوردستیابی به ارائه صورت‌های مالی به نحو مطلوب ضروری است و مطابق با بندهای ۱۲ تا ۱۶ استاندارد حسابداری شماره یک افشاهای مربوطه را انجام دهد و حسابرس نیز حسب مورد آثار مربوطه را بر گزارش ارزیابی کند.

*دانشجوی دکتری حسابداری و حسابرس