محمد خان‌زاده - برای فعالان بازار سرمایه لغت فاندامنتال همانند لغت تکنیکال، لغت غریبی نیست. با هر کدام از سرمایه‌گذاران، مدیران شرکت‌ها و تحلیلگران که صحبت می‌کنید بدون استثنا می‌شنوید که می‌گویند فلان شرکت از دیدگاه فاندامنتال ضعیف است یا قوی است. اما آیا همه آنها از این اصطلاح، یک معنی را در ذهن دارند؟

تحلیل فاندامنتال در حالت کلی شامل جست‌وجوی محققانه در اطلاعات و داده‌های شرکت‌ها به همراه روند معاملات سهام آن شرکت‌ها برای شناسایی عوامل موثر بر قیمت یک سهام و در نهایت تشخیص ارزش واقعی و ذاتی هر سهم است.

همان طور که از نام این اصطلاح بر می‌آید معنی آن رفتن به سراغ اصول و پایه‌ها است، درست برعکس، تحلیل تکنیکال

که تمرکز آن بر روند قیمت و حجم معاملات است. تحلیل فاندامنتال سعی در ترسیم تصویری کلی از شرکت دارد و در حقیقت شناسایی اطلاعات تاثیرگذار در ارزش شرکت و خرید و فروش سهام بر مبنای این ارزش‌ها است.

اگر یک تحلیل فاندامنتال ارزش سهام یک شرکت را ۲۰ دلار برآورد کند، در حالی که ارزش بازار آن ۱۵ دلار است، از نظر این تحلیل آن سهم برای خرید مناسب است.

بعضی از شاخص‌هایی که برای رسیدن به ارزش واقعی سهام شرکت مورد توجه تحلیل فاندامنتال قرار می‌گیرد عبارتند از:

گردش وجوه نقد، بازدهی روی دارایی‌ها، سابقه سودآوری شرکت برای پشتیبانی رشدهای آتی و سلامتی مدیریت سرمایه برای بیشینه کردن بازدهی سهامداران.

فرض کنید در یک بازار سنتی که شامل پیاده‌روهای متعددی است، مغازه‌داران به همراه سایر کالا‌ها، سهام شرکت‌های مختلف را نیز می‌فروشند. حال به نحوه برخورد متفاوت مردم در خرید کالا‌های فیزیکی و مالی توجه کنید.

از نظر تحلیلگران فنی مهم نیست که چه کالایی فروخته می‌شود، آنها برای اینکه کالایی را بخرند، حرکات عموم مردم را زیرنظر قرار می‌دهند، اگر ببینند که مردم به طرف مغازه‌های فروش کامپیوتر‌های شخصی هجوم آورده‌اند، آنها هم اقدام به خرید کامپیوتر‌های شخصی خواهند کرد. دلیل اصلی آنها این است «تقاضای روزافزون برای خرید کامپیوتر‌های شخصی باعث افزایش قیمت آنها خواهد شد». توجه دارید که ممکن است حتی بسیاری از کالا‌ها برای آنها ناشناس باشد، ولی هجوم خریداران برای خرید آنها حجت را بر آنان تمام می‌کند که آنها هم باید بخرند.

اما تحلیلگران فاندا‌منتال روش متین‌تر و سنگین‌تری دارند. چشم‌های آنها به دنبال پیدا کردن کالاهای خوب بازار است. از نظر آنها مردم معمولا احساساتی عمل می‌کنند و اینکه آنها به سراغ کدام کالاها می‌روند، اهمیتی ندارد. فاندامنتال‌ها به آرامی در پیاده‌رو‌ها حرکت می‌کنند و درصدد یافتن بهترین کالا‌ها و انجام بهترین معامله‌ها هستند. حرکت مردم به سوی کامپیوتر‌های شخصی باعث می‌شود که نگاهی دقیق‌تر از همیشه به این محصول بیاندازند و بعد از تفکیک آن به قطعات مختلف از جمله مانیتور، کی‌بورد، کارت‌های حافظه و... ارزش آن را در حالت تفکیک‌شده محاسبه می‌کنند. (مشابه این حالت در بازار‌های سهام محاسبه ارزش نقدینگی یا ارزش دفتری شرکت است).

فاندامنتال‌ها همچنین به عمر مفید این کامپیوتر‌های شخصی توجه خواهند کرد و اینکه اگر این محصول را خریدند، آیا خدمات بعد از فروش مناسبی دارد؟ ضمانت‌های تعمیر و تعویض قطعات چگونه است؟

(درست مشابه حالتی که در بازار سهام، فاندامنتال درصدد یافتن ثبات مالی شرکت از طریق بررسی ترازنامه شرکت است).

اما فاندامنتال ما هنوز اقدام به خرید نکرده است. او می‌خواهد بداند که چگونه می‌تواند با این محصول کار کند و حتی فرآیند کار آن را بداند. (همان‌طوری که در خرید سهام می‌خواهد فرآیند کار و تولید شرکت‌ها را بداند و از این طریق به پیش‌بینی صورت سود و زیان و یا درآمدها و هزینه‌های شرکت بپردازد).

بعد از همه این کند و کاوها، فاندامنتال‌ها به ارزیابی و نتیجه‌گیری از تمام اطلاعات به دست آمده پرداخته و ارزش ذاتی یک کامپیوتر شخصی را محاسبه می‌کنند، چیزی که به‌طور کامل مستقل از قیمت بازاری این محصول است که فروشنده پیشنهاد می‌کند. اگر قیمت فروش موجود در بازار، پایین‌تر از ارزش ذاتی محاسبه شده توسط تحلیلگر فاندامنتال باشد، او اقدام به خرید کامپیوتری شخصی مورد نظر خواهد کرد. در غیر این صورت به انتظار پایین آمدن قیمت این محصول خواهد نشست و به افرادی که از تحلیل‌های او استفاده می‌کنند، خواهد گفت که اگر از این محصول (سهام) دارید، بفروشید و اگر خواستار خرید هستید، مدتی صبر کنید.

ذکر نکته‌ای در اینجا ضروری به نظر می‌رسد، صرف تشخیص تحلیل فاندا‌منتال مبنی بر اینکه قیمت واقعی یک محصول یا سهام بالاتر از ارزش بازار آن است دلیلی نخواهد بود که به زودی قیمت‌ها بعد از خرید شما به سمت قیمت واقعی حرکت بکنند و شما سود شناسایی کنید. تشخیص بازار، مستقل از تشخیص شما عمل می‌کند و تشخیص زمان حرکت آن کار ساده‌ای نیست. (شما ممکن است از نظر خودتان فرد بسیار توانمند و باهوشی باشید، ولی می‌بینید که هنوز شرکت‌ها رقابت برای جذب شما را آغاز نکرده‌اند،‌ این مثال به خوبی مستقل بودن تشخیص شما و بازار را از لحاظ مقطع زمانی نشان می‌دهد).

در واقعیت رفتار قیمتی سهام‌ها، هر صاحب سهمی را به تفکر وامی دارد و حتی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در بسیاری از مواقع در مورد شایستگی تحلیل‌های فاندامنتال دچار شک‌و‌تردید می‌شوند.

موقعی که روند حرکت بازار سرمایه رو به بالا است سرمایه‌گذاران خودشان را با این تصور نادرست که چون هر چه خریده‌اند، افزایش قیمت پیدا کرده، پس از قدرت تشخیص خوبی در بازار برخوردارند، دارند فریب می‌دهند. اما وقتی که بازار رو به پایین حرکت می‌کند و چشم‌انداز آن نامطمئن است، دیگر شانس کاربردی ندارد و تازه سرمایه‌گذاران متوجه می‌شوند که در حقیقت نیاز دارند بدانند که چه می‌کنند. اما آیا همه سرمایه‌گذاران این امکان را دارند؟ بازار ما مشابه همان بازار فرضی ذکر شده در این مقاله است که حدود سه‌میلیون نفر در پیاده‌روهای آن در حال حرکت بوده و به دنبال یافتن کالای مناسب خود هستند. نکته قابل تامل این است که آنها در خرید کالاهای فیزیکی فاندامنتال هستند، ولی در خرید کالاهای مالی همچون سهام، تکنیکال برخورد می‌کنند و علاقه‌ای به دنبال کردن فرآیند تحلیل فاندامنتال که کار بسیار پردردسر، زمان‌بر و گاه پرخرجی به نظر می‌رسد، ندارند. شاید یکی از دلایل این باشد که آنها فرصت و توان کافی برای بررسی فاندامنتال هر سهمی را که می‌خواهند بخرند، ندارند، چرا که صدها کالای دیگر را نیز باید خریداری کنند. آنها اگرچه در خرید کالاهای فیزیکی و غیرمالی با مشکلی مواجه نمی‌شوند اما روش عمومی آنها در خرید دارایی‌های مالی، روش پیروی کورکورانه از دیگران است که این کار به طور معمول به زیان دیدن از دارایی‌های مالی منتج می‌شوند و از آنجایی که انسان‌ها دوست دارند علت مشکل را در همه چیز به غیر از خود ردیابی کنند، اقدام به زدن برچسب‌هایی چون قماربازی به بازار سرمایه می‌کنند، غافل از اینکه حتی برای شروع یک کار اقتصادی کوچکی مثل خرید و فروش لباس نیز باید مدت‌ها آموزش دید چه برسد به سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی.

آنها به تنهایی، توان حرکت در این بازار را ندارند، خیلی زود فریب می‌خورند و ممکن است برای همیشه از این بازار خداحافظی کنند، باید مواظب آنها بود و آنها را راهنمایی کرد. به نظر می‌رسد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با انواع متنوعی که دارند، پاسخی هوشمندانه از طرف بازارهای مالی به مشتریانشان بوده است.

*ناظر بورس تبریز