اسانس یا عطر گل

دکتر محمد دریایی

استفاده از مواد معطر به منظورهای مختلف به هزاران سال قبل باز می گردد.واژه Perfume از ریشه لاتین per fume به معنی حاصل از دود گرفته شده که یکی از قدیمی ترین موارد مصرف مواد معطر یا همان سوزاندن عود و سایر گیاهان در مراسم مذهبی را تداعی می کند. مصریان باستان به استفاده از عطریات متنوع شهرت داشتند.در دنیای قدیم، مواد معطر در اشکال مختلف به کار برده می شدند.صمغ های معطر گرفته شده از درختانی نظیر کندر و مر، بسیار محبوبیت داشتند.با خوابانیدن گیاهانی نظیر گل سرخ، حنا، لیلی و نعناع در روغن، عصاره روغنی آنها را تهیه می کردند و بر روی پوست بدن می مالیدند.

عصاره های روغنی و رزین ها به عنوان خوشبو کننده در مراسم تدفین نیز استفاده می شدند.

تجارت عطرهای پرشده در ظروف زیبا و گرانقیمت نیز به دوران باستان باز می گردد.مصری ها، یونانی ها و رومی ها، از موادی نظیر مرمر سفید، عقیق و حباب های شیشه ای ظریف، برای این منظور استفاده می کردند.

هنگامی که مسیرهای تجاری عطر از ناحیه مدیترانه به سمت هند و چین گسترش یافت، مواد جدیدی نظیر چوب صندل، میخک و دارچین نیز به این عرصه راه یافتند.تا قرون وسطی، تجارت ادویه از خاور دور برای اروپای غربی بسیار حائز اهمیت بود.این ادویه ها در عطریات، داروها و همچنین غذاها به کار می رفتند، ترکیب گوی های رزینی، پودر ادویه جات،روغن ها و آب های معطر، شکل رایج عطریات آن زمان بودند که گاهی در اشکال گردنبند و دستبند و گاهی در شکل انفیه دان مورد استفاده قرار می گرفتند.همچنین برای دفع اجرام و امراض نیز کاربرد داشتند.

پیشرفت علم تقطیر در میان اعراب در قرون هفتم و هشتم، تولید روغن های فرار گیاهی و آب های معطر (عرقیات) نظیر گلاب را امکان پذیر ساخت.این فرآورده ها به منظورهای مختلف و برای معطرسازی اتاق ها، پارچه ها، لوازم آرایشی و... به کار می رفتند.

از ابتدای قرون هفدهم، تولیدکنندگان از فرمول های اختصاصی استفاده کردند و عطریات با اسامی تجاری به بازار عرضه شدند که اولین آنها Bouquet a la Marechal نام گرفت و در سال ۱۶۷۵ به بازار آمد.مشهورترین ادوکلن آن دوران، ۱۷۱۰ بوده است.

طبق مدارک موجود برگرفته از منابع اروپایی، نخستین ملتی که مبتکر عرق گیری بوده و قرع و انبیق را اختراع کرد و فرآیند تقطیر مایعات و اسانس گیری را به کار گرفت، ایرانیان بودند.

حکیمان طبیعی دان یونان قدیم از فن عرق گیری و تقطیر مایعات اطلاعی نداشتند و تنها از افشرده مایع گلبرگ های گل سرخ و جوشانده آن در روغن بهره می گرفتند.امروزه بخش عمده فرآیندهای شیمی منوط به عملیات تقطیری است و به همین لحاظ ایرانی ها نقش مهم و بنیادین در راه پیشرفت این دانش ژرف و کلیدی دارند.

جابربن حیان یکی از نخبگان ممتاز دانش بشری که به حق " پدر شیمی" نامیده شده است، از شاگردان برجسته امام صادق(ع) مدیریت فقه و علوم شیعی به شمار می رود.هم او که علم شیمی و مباحث مربوط به تقطیر مایعات و فرآیندهای متنوع شیمی تجربی را رونقی ویژه بخشید.اکنون نیز آزمون های آن مرد فرهیخته و ژرف اندیش، مورد احترام و تقدیر دانشوران تمدن انسانی و مرهون دانش بشری است.

تهیه ترکیبات و عرقیات گیاهی و نقش آن در درمان عوارض و بیماری های گوناگون از دیرباز در ایران برگرفته از آزمون های اجدادی و تجربیات عملی دانشوران ایرانی بوده است و به همین لحاظ آمار بهبود یافتگان از مصرف اینگونه فرآورده های تقطیری روزافزون و در حال گسترش است.

در این مجموعه، خاصیت عرقیات تقطیری با تاکید بر خواص گیاهان دارویی و نقش کاربردی این عرقیات در درمان تدریجی و بنیادین بیماری ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته، راهکارهای ویژه درمانی در بهره گیری از عرقیات و میزان و نحوه مصرف آنها از نظر دور نمانده است.

در خصوص اسانس یا عطر گل نکته مهم اینکه در میمند از روزگاران قدیم همراه با عرقیات، عطر هم گرفته می شده که برخی از آنها عبارتند از:

عطرهای خوشبوکننده:

بهار نارنج، عطر گل سرخ یا گل محمدی، عطر گل یاس، عطر گل رز، عطر گل نعنا.

عطرهای طبی:

عطر لیمو، عطر اکالیپتوس، عطر مورد.