نفت ایران - اقتصاد بدون نفت ایران-۱۰
مجادله برسر جلب نظر آمریکا
محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران هوشیارانه سعی می‌کرد پای آمریکاییها را به مجادله خود با انگلیس باز کرده و از تضاد آن دو کشور استفاده کند، اما آمریکاییها راه را بسته و اعتنا نمی‌کردند. در آن روزهایی که ایران نمی‌توانست نفت خود را به دلیل سیاست‌های خصمانه بفروشد، جلب نظر آمریکا به یک مجادله میان مصدق و انگلیسی‌ها تبدیل شده بود. در این بخش از نوشته مصطفی اعلم در کتاب «نفت، قدرت و اصول» مساله یادشده را می‌خوانید. هندرسن با آگاهی از این مساله که مصدق روس‌ها را بدترین دشمن ایران می‌داند، می‌دانست نخست‌وزیر تحت هیچ شرایطی نفت ایران را در برابر بلوک شرق متعهد نخواهد کرد. مصدق اشاره کرد: «این مساله احساس بسیار وخیم و ناگواری در مردم جهان به وجود خواهد آورد که متوجه شوند ایالات متحده آمریکا، با انگلیس‌ها گاوبندی کرده تا از طریق اعمال فشار اقتصادی، ایران ناگزیر از قبول راه‌حلی شود.»
برای مصدق روشن شده بود که آمریکا تمام درها را به رویش بسته است. وی برای آنکه سیاست آمریکا و انگلیس را برای افکار عمومی مردم ایران روشن کند، پیش‌نویس یک نطق رادیویی را آماده کرد و قبل از پخش، آن را برای تفسیر و اظهارنظر در اختیار هندرسن گذارد. هندرسن که متن نطق را شدیدا ضدآمریکایی و انگلیسی دید، عدم توافق خود را با موضعی که مصدق اتخاذ کرده بود به اطلاع او رساند. از طرف دیگر متن پیش‌نویس نطق توسط هندرسن به وزارت خارجه ایالات متحده مخابره شد و آمریکاییها نیز آن را به اطلاع وزارت خارجه انگلیس رساندند. بلافاصله مقامات انگلیس درصدد برآمدند که از طریق بی. بی. سی به پاسخگویی در مقابل آن بپردازند. شاید حتی خود انگلیس‌ها نیز می‌دانستند که توجیه پیشنهادهای ۲۰ فوریه آنان دشوار است، ولی به هر دلیل تا آن زمان از انتشار متن این پیشنهادها خودداری کرده بودند، وزارت‌خارجه انگلیس به قسمت اخبار خود دستور داده بود فقط متذکر شوند پیشنهادهای اساسی برای «راه‌حلی منصفانه و عادلانه» است گو آنکه مصدق از آنها «تعبیری کاملا نادرست و سفسطه‌آمیز» دارد.
مصدق شب ۲۰ مارس، مصادف با نوروز ایرانیان، طی نطق مفصلی از رادیو خطاب به مردم گفت پیشنهادهایی که ظرف ۲ سال گذشته به او ارائه شده، گو آنکه هر بار کلمات مختلفی در آن به کار رفته، جملگی یک هدف داشته و آن بازگرداندن (AIOC) به ایران تحت پوشش تازه بوده و در عین حال که ایران را مجبور به پرداخت غرامت می‌کرده مستلزم پذیرش تقسیم بالمناصفه عواید نفت می‌شده است. بریتانیا برای آنکه به هدف خود دست یابد به تمام راه‌های ممکن متوسل گردیده که حکومت دست نشانده‌ای در ایران بر سر کار آورد و به وسیله آن دولت شرایط امپریالیستی خود را به ملت ما تحمیل کند. مصدق سپس اظهار امیدواری کرد سرانجام دولت بریتانیا این حقیقت را درک کند چنین رفتاری منطبق با احساسات بیداری ملت‌ها در سراسر جهان نیست.
مصدق ادامه داد: در اوت ۱۹۵۱، دولت بریتانیا پذیرش اصل ملی شدن نفت ایران را رسما اعلام کرد. از آنجا که این پذیرش خود به خود امتیازنامه تحمیلی سال ۱۹۳۳ را لغو می‌کند و هرگونه ادعایی را نسبت به درخواست عدم‌النفع بابت سال‌های باقیمانده از مدت امتیاز از اعتبار ساقط می‌نماید، پرداخت غرامت باید فقط منحصر به ارزش اموال و تاسیسات (AIOC) در ایران باشد. مساله در این است که کمپانی نفت که با پشتیبانی دولت بریتانیا برای مدت ده‌ها سال مهم‌ترین منبع عایدات ملت ایران را غارت کرده و در مقابل آن فقط حق‌السکوتی به حکومت‌های دست‌نشانده ایران پرداخته، اینک انتظار دارد بابت از دست دادن غارتگری‌های آینده خود نیز از ایران غرامت بگیرد. مصدق سپس تاکید کرد ایران حاضر است چه از طریق دادگاه جهانی و چه از راه مذاکرات دو جانبه مساله غرامت را حل کند. گر چه مصدق نمی‌توانست پیشنهادهای ۲۰ فوریه را قبول کند، معذالک به هندرسن گفته بود آماده است مساله غرامت در دادگاه جهانی مطرح شود، به شرط آنکه دولت بریتانیا مبلغ مورد انتظار خود را معلوم کند و این مبلغ غیرمعقول نباشد. مصدق اضافه کرده بود به عنوان یک راه‌حل جانشین اختلاف توسط یک حکم که مورد قبول بریتانیا نیز باشد برطرف شود و من شخصا پرزیدنت آیزنهاور را به عنوان حکم قبول دارم. ایدن که جزئیات تمام ارتباطات میان سفارت آمریکا در لندن در تهران و وزارت خارجه آن کشور را از طریق سفارت آمریکا در لندن دریافت می‌کرد، بی‌درنگ به وزارت خارجه آمریکا توصیه کرد انتظار دارد دولت ایالات متحده روی پیشنهادهای ۲۰ فوریه در کنار بریتانیا محکم بایستد و هیچگونه پیشنهاد یا نظریه جدید ارائه ننماید.گر چه چنین تقاضایی را دولت بریتانیا کرارا برای جلب پیشتیبانی آمریکا کرده بود، اما نمی‌خواست صریحا اعتراف کند که به این پشتیبانی نیازمند است. وی (AIOC) پیش‌نویس اعلامیه سالانه خود را برای وزارت خارجه انگلیس فرستاد، اصلاحات و تجدید‌نظرهای ضروری را که مستلزم جلب نظر آمریکاییها نیز بود، در آن به عمل آورد. وزارت خارجه انگلیس به کمپانی توصیه کرد از نقل نظریات دولت آمریکا در اعلامیه سالانه خودداری کند تا آمریکاییها تصور نکنند که این نظریات برای ما ارزش و اهمیت زیادی دارد.
ارسال نظر