ورود مستشاران انگلیسی به ایران!
کالدول، وزیر مختار آمریکا در ایران سال 1919
کالدول، وزیر مختار وقت آمریکا در ایران در ۱۵ دسامبر ۱۹۱۹ می‌نویسد: «هیات نظامی انگلستان به فرماندهی سرتیپ دیکسون به همراه هشت تن دیگر بر اساس قرارداد اخیر ایران ـ انگلستان برای انجام مذاکرات و اقدامات اولیه وارد تهران شد.» در ۹ ژانویه ۱۹۲۰ کالدول در یادداشتی دیگر خاطرنشان می‌کند: «چند تن از بازپرسان نظامی انگلستان وارد تهران شده‌اند. فرماندهی این گروه بر عهده ژنرال دیکسون است و بیشتر این افراد با ارتش هند مربوط هستند. بر اساس قرارداد انگلیس ـ ایران نیروی نظامی فعلی ایران به یک ارتش متحد‌الشکل تبدیل خواهد شد.»
او در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۲۰ نیز می‌نویسد: «هیات نظامی انگلستان به فرماندهی ژنرال دیکسون در همکاری با دولت ایران، از یک ماه پیش کار خود را در تهران آغاز کرده است. انتظار می‌رود این کمیسیون حداقل دو یا سه سال در ایران حضور داشته باشد. یک کمیسیون انگلیسی متشکل از بازرسان مالی و گمرکی به سرپرستی سر هوبرت لولین کار خود را در همکاری با وزارت مالیه ایران آغاز کرد. پیش‌بینی می‌شود این گروه اقدامات اولیه خود را در مدت زمانی کمتر از یک ماه به پایان رسانده سپس ایران را ترک کند. وزیرمختار انگلستان از من خواسته است اگر پیشنهادی در این باره به ذهنم می‌رسد، از ایشان دریغ نکنم؛ اما این فقط یک حرکت دیپلماتیک است و انگلیسی‌ها سعی دارند از آشکار شدن اهداف و تصمیمات هیات اعزامی خود جلوگیری کنند.» همچنین روزنامه رعد در ۸ مارس ۱۹۲۰ می‌نویسد: «آقای اسمیت که نماینده خزانه‌داری انگلستان در Supreme Council در پاریس و یکی از کارشناسان برجسته اقتصادی است به عنوان مستشار وزارت مالیه ایران انتخاب شده است. وی هفته پیش به همراه چند کارشناس دیگر به ایران آمده است.» از سوی دیگر توضیحات کالدول در این باره نیز تامل برانگیز است: «قرارداد اخیر انگلستان ـ ایران که درمیان عموم مردم انتشار یافته، اما به تصویب مجلس نرسیده، عملا به اجرا درآمده است. متخصصان حاضر در هیات مستشاری انگلیس، تعرفه‌های گمرکی را تغییر داده‌اند و تجدید‌نظر در حکم قانون است. کمیسیون تجدید‌نظر در تعرفه‌های گمرکی، از میان رفته و جای خود را به متخصصین مالی داده است. آقای ای. آرمیتاژ-
اسمیت به عنوان مستشار مالی در مدت زمانی که در ایران حضور دارد، اختیاراتی بیش از اختیارات آقای شوستر خواهد داشت. وی شماری از همکاران خود را از انگلستان به ایران آورده است. کمیسیون او به علاوه کمیسیون نظامی و کمیسیون‌های مربوط به دیگر وزارتخانه‌های ایران با الحاق دائمی نیرو‌های تازه وارد از انگلستان، تقویت می‌شود. کلنل تی.دبلیو هیگ، از افسران ارتش هند، به عنوان مستشار محرمانه وزارت داخله ایران منصوب شد. وی در ده سال گذشته سرکنسول انگلستان در ایران بوده و در سال‌های اخیر نیز به عنوان رایزن سفارت انگلستان در ایران خدمت کرده است. کلنل هیگ به خوبی از اوضاع ایران آگاهی دارد و در حال حاضر مشغول نوشتن کتابی در مورد تاریخ ایران است. وی فردی مستبد و قاطع است و از هیچ فرصتی برای تحقیر نظام‌های جمهوری‌خواه، به ویژه آمریکا، چشم نمی‌پوشد. ژنرال دیکسون و دیگر افسران انگلیسی عضو کمیسیون نظامی، طرح‌های خود را برای تشکیل یک ارتش متحد‌الشکل در ایران آماده کرده‌اند. اما از آنجا که اخیرا دو وزیر جنگ از کار خود کناره‌گیری کرده‌اند، به نظر می‌رسد کمیسیون نظامی در پیشبرد طرح‌های خود با دولت ایران مشکل پیدا کند. تمام این قضایا تاکنون به شدت مخفی نگاه داشته شده است؛ اما مطمئنا مردم ایران به منظور جلوگیری از عملی شدن طرح‌های پیشنهادی مستشاران انگلیسی از هیچ کاری فروگذار نمی‌کنند. به نقل از یکی از اعضای برجسته هیات مستشاران، کمیسیون نظامی انگلستان تمایل دارد خدمت نظام وظیفه را در ایران عمومی کند، اما اینکه این طرح در میان پیشنهادهای رسمی قرار دارد یا نه، معلوم نیست. همچنین مشخص شده است که بودجه سالانه ارتش ایران دوازده میلیون تومان خواهد بود. با اینکه این رقم، رقم بالایی نیست، اما بودجه نسبتا کلانی برای ایران به حساب می‌آید.» عجیب اینکه تمام این «اصلاحات» در زمان رضا شاه پهلوی به اجرا درآمد. در آوریل ۱۹۲۰، کالدول در تلگرام خود چنین گزارش می‌دهد: «کمیسیون نظامی انگلستان از افسران روسی دیویزیون قزاق ایران درخواست کرد دیویزیون را به انگلیسی‌ها تحویل دهند. اما درخواست آنها رد شده و جوش و خروش فراوان شد.» یادآور می‌شود که انگلیسی‌ها درصدد بودند درخواست خود را در اکتبر ۱۹۲۰ تکرار کنند که این موضوع با سقوط کابینه مشیر‌الدوله مصادف شد.
کالدول در مورد تجدید‌نظر در تعرفه‌های گمرکی چنین گزارش می‌کند: «اگرچه بر وزارت[خارجه آمریکا] پوشیده نیست و در این تلگرام نیز بیان می‌شود، کمیسیونی متشکل از بازرسان انگلیسی و ایرانی، این تعرفه جدید را آماده کرده‌اند. در واقع قانون وضع شده، حاصل کار مستشاران انگلیسی است که تمام نیروی کار این کمیسیون را تشکیل می‌دهند. در کشور‌های مشروطه مانند ایران معمولا چنین قوانینی توسط قوه مقننه کشور تصویب و در کتاب مجموعه قوانین و مقررات درج می‌شوند... علاوه بر این، تجدیدنظر‌های صورت گرفته با حداکثر پنهان‌کاری عملی می‌شوند و به‌‌رغم درخواست‌های مکرر سفارت‌خانه‌های فرانسه، ایتالیا و آمریکا برای دریافت اطلاعات و پی بردن به تغییرات صورت گرفته، هیچ‌گونه اطلاعاتی بروز داده نشده است. تا زمانی که تجدیدنظر‌ها کاملا عملی نشوند، وضعیت به همین منوال خواهد بود. سرپرست کمیسیون تعرفه، سِر هوبرت لولین به همراه همتای این جانب، سِر پرسی کاکس، وزیرمختار انگلستان، با قبول زحمت فراوان، به طور شفاهی جویای پیشنهادهای تمام سفارتخانه‌ها شدند. اینجانب نیز از آنجا که هیچ اطلاعی از تغییرات حاصله نداشته و متخصص این امور نبودم پاسخ دادم بدون اطلاع از تصمیمات اتخاذ شده، قادر نخواهم بود هیچ‌گونه پیشنهادی به شما بدهم؛ اما متذکر شدم که از نظر بنده، منصفانه این است که پیش از عملی شدن هرگونه تجدید‌نظری، این فرصت برای من فراهم باشد که با در میان گذاشتن مساله با دولت متبوع خود و اعمال نظر آنها، پیشنهادهای خود را ارائه کنم. با توجه به پیشنهادی که لرد گری به آقای دیویس، سفیر ما در لندن ارائه کرد، اینجانب نیز چنین نگرشی اتخاذ کردم. پیشنهاد از این قرار است که وزارت امور خارجه انگلستان باید با انتشار بیانیه‌ای، تغییراتی را که صورت گرفته است روشن سازد؛ به ویژه تغییراتی که در امور گمرکی صورت گرفته و بر روابط تجاری با دیگر کشورها تاثیر قرار می‌گذارد. به منظور بررسی نظرات این کشورها انتشار چنین بیانیه‌ای ضرورت دارد. در خبر‌هایی که تاکنون به دست ما رسیده، پیشنهاد لُرد گری عملی نشده و بالعکس تغییرات با مخفی‌کاری بیشتری دنبال می‌شود. چنانچه این تغییرات به ضرر روابط تجاری ما باشد، بدون شک کارشناسان ما با بررسی آن، دامنه تاثیر آن را مشخص خواهند کرد.»
منبع: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
مستشاران انگلیسی در ایران
ارسال نظر