گروه تاریخ اقتصاد- ماجرای نظامنامه مجلس و تاخیر در امضای آن از سوی شاه قاجار، مجلسیان را چنان آشفته کرد که در جلسه سیزدهم خود، مورخ ۱۹ آذرماه سال ۱۲۸۵ ادامه کار مجلس شورا را موکول به امضای نظامنامه کردند. در این جلسه نماینده وزیر مالیه حضور داشته و قرار بوده درباره بودجه ولایات توضیح دهد. رییس خطاب به سعدالدوله گفت: جناب مستنصرالملک از طرف وزیر مالیه تشریف آورده‌اند، فرمایشات خود را بفرمایید. سعدالدوله: با نطقی که روزنامه مجلس نسبت به من داده جرات نطق نمی‌کنم شما گوش بدهید ببینید من چنین نطقی کرده‌ام.سپس شرحی که در ستون سوم صفحه ۱ شماره ۸ روزنامه مجلس در خصوص وقایع عراق عرب و نطقی که ایشان در این خصوص ایراد کرده بودند و سهوی که در این موضوع شده و به جای لفظ وزیر خارجه، سفیر نوشته شده و علت آن در شماره ۹ خواسته شده، قرائت کردند. پس از قرائت این متن، رییس اظهار کردند که این مساله از روی سهو واشتباه بوده و اعتذار خواسته خواهد شد و شما نباید ملتفت آن باشید. سعدالدوله: (خطاب به مستنصرالملک) در افواه والسنه چنین مشهور است که ممیزی مالیات سیستان هفتاد هزار تومان شده است، آیا چنین است یا نه؟ مستنصرالملک: ممیزی شده است و لکن نه به این میزان و هنوز هم ثبت دفتر دولتی نشده است. شانزده هزار تومان نقدی مالیات سیستان و دوهزار تومان کسری مالیات نقدی و دویست خروار مالیات جنس قائنات است. آمیرزا محمود کتابفروش: جناب مستنصرالملک فقط برای مذاکره در خصوص مالیات سیستان آمده‌اند نه به سمت نمایندگی از طرف وزارت مالیه یا برای ترتیب تمام بودجه مالیه. سعدالدوله: چرا به سمت نمایندگی وزارت مالیه برای اصلاح بودجه نیامده‌اند؟ آیا اگر در خصوص سایر بلاد مذاکره شود برای سوال و جواب حاضرید؟ مستنصر الملک: بلی، پس از رجوع به دفتر و ملاحظه کتابچه ودر دست داشتن اسناد، حاضرم. رییس: عمل مالیه تهران جزو جمع بودجه مالیات هست یا نه؟ مستنصرالملک: بلی هست. وثوق‌الدوله: بعضی از بلوکات دارای کتابچه جداگانه است و جزو جمع نیست. سعدالدوله: پس باید مستوفیان ولایات را احضار نمود و از آنها تحصیل اطلاع کرد. مستنصرالملک: ممیزی مالیات خراسان سه‌‌سال قبل به واسطه سه نفر انجام شد واین ممیزی را امسال من کرده‌ام. سعدالدوله - معروف است به مأخذ این ممیزی والی خراسان دریافت مالیات می‌کند و به این میزان پیش کش داده است. رییس: این مجلس سه هیات کمیسیون لازم دارد. یکی کمیسیون برای تحقیق تشکیل شده یکی برای اصلاح عدلیه و یکی دیگر برای اصلاح مالیه لازم است و کلیه این امور باید در آن انجمن‌ها تسویه و تنقیح شده و به مجلس اظهار شود. سعدالدوله: بعد در وزارتخانه‌ها کمیسیون لازم است. رییس: فعلا بیش از پانزده انجمن لازم نیست. سعدالدوله: از ترتیب ناقص سوای نتیجه ناقص چه حاصل می‌توان کرد! حکام ولایات مانع انتخاب وکلا هستند و باید از طرف مجلس وکلا را اجبار کرد، بعضی گفتند: بعضی از ولایات از ترتیب مجلس و کیفیت انتخاب اطلاع ندارند باید از طرف مجلس به آنها مخابره و تلگراف شود تا تحصیل اطلاع نموده ودرصدد انتخاب برآیند. سعدالدوله: دو کمیسیون مذکور را باید تشکیل داد. رییس: برای تشکیل هر یک از آنها هفت نفر لازم است، ولی چون این عده اشخاص که بتوانند همیشه در موقع حاضر شوند نداریم پس خوب است برای هر انجمن شش نفر معین شود. سعدالدوله: پنج نفر کافی است و می‌توانند برسند. سپس اسامی اشخاص ذیل برای عضویت در کمیسیون عدلیه تعیین شدند: حاجی سیدنصرالله، حسنعلی خان، آقا میرزا، ولی‌الله خان، اسدالله میرزا، آمیرزا طاهر، مخبرالملک. اعضای کمیسیون مالیه نیز به این قرار معین شدند: حاج معین‌التجار، ثقه‌السلطنه، حاج امین الضرب، حاج محمد اسمعیل آقا، وثوق‌الدوله، عون‌الدوله. بعضی اظهار داشتند که به علت نداشتن نظامنامه، کمیسیون مالیه نمی‌تواند کاری از پیش ببرد. وثوق‌الدوله: تصحیح بودجه مالیه قبل از وصول نظامنامه مقرر شد. جمعی دیگر گفتند باید نظامنامه مطالبه و گرفته شود و با اینکه مزاج همایونی به حمدالله خوب است و همه روزه فرامین واحکام به صحه می‌رسد چرا باید در این موضوع مسامحه شود. آقا میرزا طاهر: فی الحقیقه این مسامحه از طرف حجج‌الاسلام است و باید آنها در این موضوع کمال همراهی بفرمایند تا در صحه و دادن آن مسامحه نشود. حاج محمد اسمعیل آقا: کار بانک از همه مقدم و مهم‌تر است نظامنامه خواهد رسید لکن فرضا فردا نظامنامه صحه و فرستاده شد پولی که باید داده شود کجاست مردمی که قبل از وقت اظهار همراهی می‌کردند چرا حاضر نیستند؟ گویا گمان می‌کنند که قبل از رسیدن نظامنامه پول‌های آنها داده شده و به مصرف می‌رسد چنین نیست لکن باید پول حاضر باشد که پس از رسیدن نظامنامه دیگر معطلی برای دادن آن در بین نباشد. سعدالدوله: من مسبوق هستم که قبل از نظام مجلس عمل استقراض صورت گرفته بود و ارجاع آن به مجلس احترامی بود از طرف دولت به مجلس حالا که دولت برای استقراض از داخله حاضر شده قبول کرده است اگر این طور مسامحه شود دولت در ادای آن اقدام نکند دولت به استقراض از خارجه مجبور و ناچار خواهد بود. رییس: ملتی که حاضر نباشند این مقدار سرمایه خود را برای حفظ خود صرف کنند و آنرا دور بریزند دیگر چه می‌توانند بگویند. سعدالدوله: مقدم بر این کمیسیون‌ها، کمیسیون جمع‌آوری پول است تجار که حاضرند از وکلا هم یکی دو نفر با ایشان همراه باشند واین کمیسیون تشکیل شده و ترتیب فراهم کردن پول را مرتب کنند. رییس- همان کمیسیون مالیه می‌تواند در این امر مداخله و رسیدگی کند. در این موقع بعضی اظهار داشتند که اگر نظامنامه برسد همه افراد ملت برای دادن پول حاضرند. سعدالدوله- وجوه نزد تجار امانت است و تا نظامنامه نرسد نخواهند داد. آمیرزا ابوالحسن خان: تصدیق می‌کنم که مردم منتظر نظامنامه هستند اگر نظامنامه داده شود تمام حاضر و مهیا هستند که بیشتر از آنچه لازم است فراهم و آماده کنند همه این تاخیر و تعویق برای نرسیدن نظامنامه است.