گروه تاریخ اقتصاد- بعد از جنگ جهانی دوم در کنفرانس پوتسدام که از 26 تیر تا 11 مرداد 1324 بین سران سه کشور بزرگ ـ استالین نخست‌وزیر شوروی، ترومن رییس‌جمهور جدید آمریکا، چرچیل (و سپس کلمنت اتلی نخست‌وزیر جدید انگلستان)ـ در حومه پایتخت سابق آلمان تشکیل شد، مساله تخلیه ایران از نیروهای بیگانه مطرح شد، اما شوروی‌ها به بهانه اینکه هنوز جنگ با ژاپن خاتمه نیافته است، با آن موافقت نکردند. بنابراین در اعلامیه نهایی کنفرانس پوتسدام چنین قید شد:
«موافقت شد که سربازان متفقین فورا از تهران عقب کشیده شوند و مراحل بعدی عقب‌نشینی سربازان از ایران در گردهمایی وزیران خارجه سه کشور که در اول سپتامبر ۱۹۴۵ / ۱۰ شهریور ۱۳۲۴ در لندن برپا خواهد شد، مورد رسیدگی قرار گیرد.» در شهریور ۱۳۲۴ که ژاپن نیز به دنبال بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی بدون قید و شرط تسلیم شد و آتش جنگ در سراسر جهان خاموش گردید، دیگر بهانه‌ای برای ادامه اشغال ایران باقی نمانده بود، لذا دولت ایران مجددا طی یادداشت مورخ ۲۱ شهریور تقاضای خود را در مورد تخلیه قوای بیگانه تکرار کرد. در کنفرانس وزیران خارجه سه کشور بزرگ که چند روز قبل از آن در لندن تشکیل شده بود، شوروی‌ها باز در این مورد به بهانه‌جویی پرداختند، تا اینکه «ارنست‌بوین» وزیر خارجه بریتانیا پیشنهاد کرد که تخلیه ایران طبق ماده پنجم پیمان سه جانبه درست شش ماه پس از پایان جنگ با ژاپن؛ یعنی در ۱۲ اسفند ۱۳۲۴ خاتمه پذیرد. این پیشنهاد مورد موافقت وزیران خارجه شوروی و آمریکا قرار گرفت و سه دولت بزرگ طی یادداشتی تصمیم خود را به ایران اطلاع دادند... روس‌ها تا زمانی که امتیازات نفتی خود را به‌دست نیاوردند، از ایران عقب‌نشینی نکردند. تاسیس شرکت مختلط استخراج نفت ایران در دریای خزر که طبق معاهده «قوام ـ سادچیکف» در ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ تحقق یافت و همچنین تشکیل کابینه ائتلافی قوام با نمایندگان حزب توده در ۱۰ مرداد ۱۳۲۵، امتیازاتی بود که روس‌ها خروج خود را از خاک ایران منوط به ‌آنها کرده بودند. پس از آنکه این دو خواسته محقق شد، آنان خروج مرحله به مرحله از ایران را آغاز کردند.
منبع: سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص ۱۰۶.