گروه تاریخ اقتصاد- دومین بخش از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز شنبه 16 آبان 1286 شمسی: رییس: امروز قرار بود که بودجه مملکتى در مجلس خوانده شود و در حقیقت تمام شده است، لایحه که باید خلاصه آن نوشته شود که در سابق چه بوده و حالیه چیست، تمام نشده است! ان‌شاءالله فردا تمام شده، قرائت خواهد شد و اسباب مسرت خواهد گردید، اینک لایحه‌ای است قرائت می‌شود.

آقا میرزا فضلعلى آقا: این لایحه در چه خصوص است؟
رییس: در خصوص انتخاب کمیسیون‌ها است.
آقا میرزا فضلعلى آقا: هر روزى یک طورى گفته می‌شود! این است که تکلیف معلوم نمی‌شود که چگونه باید انتخاب کرد.
آقا سیدحسن کاشانى: یک مختصر عرضى دارم؛ این مجلس از براى انتظام مملکتى دایر شده است، آنچه می‌بینیم تا حال کارى صورت داده نشده، صنایع و مکاسب توسعه نپذیرفته، تجارت و فلاحت رواجى نگرفته، فرمودید که بودجه مملکت به مجلس خواهد آمد! بسیار خوب است، ولى در این کار چندان تفاوتى به دست نیاوردیم! بر دخل مملکت نیفزودیم، منتها از خرج کاسته‌ایم، فایده در ترقى مملکت دیده نشده.
رییس: می‌فرمایید کارى نشده است؟! فقط خرج و دخل مساوى شده است، خیلى محل تعجب است؛ به علت اینکه قریب شش هفت کرور کسر را مساوى کرده‌ایم، کم‌کارى نیست.
آقا سید حسن کاشانى: باید کارى کرد که تجارت و ثروت ازدیاد یابد.
رییس: ان‌شاء الله بعدها همین‌طور خواهد شد.
آقا سیدحسن: در پیشرفت کار باید همان‌طور که سایرین رفتار کردند ما نیز باید رفتار نماییم، آیا این‌طور ما می‌توانیم پیشرفت حاصل کنیم؟
رییس: این اول قدمى است که ما برداشته‌ایم، ان‌شاءالله پس از قرائت از تعلقات ابتدائیه همه قسم ترقى خواهیم کرد.
آقا شیخ حسین: امروز تکلیف مشخص شود که قانون خوانده می‌شود یا خیر؟
رییس: این صورت نطقى است که اعلیحضرت دیروز بیان فرمودند، پریروز از بابت تشرف به حضور همایونى اجمال مذاکره به میان آمد و قرار شد یک هیات معدودى به حضور تشرف حاصل نمایند، ولى برحسب اطلاعی که به دست آمد راى همایونى بر این تعلق گرفته بود که همگى تشرف حاصل نمایند، این شد که به محض وصول این خبر فراش فرستاده شد و با اینکه قریب نیم ساعت هم از وقت تاخیر شد زیاده از پنجاه نفر حضور به هم رسانیدند و گویا علت هم بى‌بصیرتى فراش به منازل وکلا بوده این است که حالا آن نطق همایونى قرائت می‌شود.
(از طرف اشخاصى که به واسطه عدم استحضار و اطلاع تشرف حاصل نکرده بودند اظهار تأسف شد، معلوم است در مواقع مهمه تا قبل از وقت به فاصله یک روز خبر داده نشود اجماع تام و تمام نمی‌شود! دستخط همایون قرائت شد).
خطابه محمدعلى شاه قاجار:
هر چند در این مدت تصادم انقلابات و اصلاح مفاسدى که بالطبیعه در نقاط مختلفه مملکت روى داد تا یک اندازه اوقات مجلس شوراى کبراى ملى ما را مشغول داشته و به طورى که مکنون خاطر خطیر همایون و انتظار ما بوده است مجلس به وظایف مقرره خود که وضع قوانین است نایل نشده، ولى باز قدر زحمت و مساعى جمیله وکلا در نظر عنایت اثر ملوکانه پنهان نیست و اجر آنان در خدمت به دولت و ملت ملحوظ خاطر الهام مظاهر خواهد بود و غرض از احضار تمام وکلا امروز این بود که حضورا هم تاکیدات اکیده به آنها بشود که ان‌شاءالله تعالى به فضل الهى بعد از این با موافقت و معاضدت دو قوه که قوه مقننه و قوه مجریه باشد در پیشرفت اساس مشروطیت و وضع و اجراى قوانین با نهایت اتفاق و اتحاد از هرگونه مجاهدت قصور ننمایند و خود را مسوول خداوند و پادشاه و ملت خود دانسته و به وظایف مقرره خود عمل کنند و موجبات ترقى دولت و آسایش ملت را که ودیعه الهى هستند و ما آنها را در حکم اولاد خود می‌دانیم فراهم سازند و ما نیز به نفس نفیس با تمام قوى همه وقت با مقاصد حسنه آنها همراه و در حفظ حدود و حقوق دولت و ملت از هیچ‌گونه مساعدت دریغ نخواهیم فرمود و اقدامات وافیه وزرا و مجلس را زائد على ماسبق در هر مورد مطابق با نظامنامه و قانون اساسى که امضا فرموده‌ایم منتظریم و از خداوند براى خود و شماها و ملت خودمان توفیق ترقى و تکمیل سعادت را مسالت داریم. شوال، سنه ۱۳۲۵ (السلطان محمدعلى شاه قاجار).
رییس: جناب آقاى حاجى امام جمعه هم در جواب نطقى که لازم بود اظهار کردند.
حاج میرزا على آقا: درباب استرآباد خبر خوشى آمده بود.
رییس: بلى تلگرافى آمده بود، قرائت شد.
حاج میرزا على آقا: پس خوب است اظهار امتنانى از انجمن و علمای آنجا و اشخاصی که در این موقع همراهى کرده‌اند بشود و از قرارى هم که گفته شد یک عریضه سابقا از ترکمان‌ها عرض شده بود؛ چون جواب آنها داده نشد اسباب یاس آنها شده است.
اسدالله میرزا: اینکه می‌گویند ترکمانان عریضه کرده‌اند و جواب داده نشده باید از جناب صنیع‌الدوله، رییس سابق استفسار کرد که این مطلب صحیح است یا خیر؟!
رییس: چنین مکتوبى دیده نشده! دیگر اینکه درخصوص وکلاى ایلات گفت‌وگو شد که باید از هر ایلى یک وکیلى خواست، این مطلب بسیار صحیح است و خیلى مطلب مهمى است.