گروه تاریخ‌اقتصاد- آنچه می‌خوانید بخش سوم (پایانی) از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز شنبه، 30 آبان 1286 شمسی، درباره لزوم تشکیل قشون ملی و برآورد هزینه‌ها و مخارج و شرایط آن:
حاجى محمداسمعیل آقا: اگر پنجاه مرتبه هم در این باب از طرف انجمن‌ها به مجلس بنویسند کاملا و تمام مذاکره نخواهد شد و امروزه تا قشون سابقه حاضر ما به طور صحیح مرتب و حاضر نشود و آنها را به یک ترتیب صحیحى منظم نکنیم و داخله کاملا امن نشود و یک اندازه از مالیه را زیاد آورده به جهت مصرف نظام جدید تهیه نکنیم، نمی‌شود دست به این کار زد. بر فرض نظام جدیدى ترتیب داده خواستید یک عده از آنها را به یک جایى مامور نمایید مخارج آنها از کجا داده خواهد شد، پس فعلا باید قشون سابقه حاضرى که هست مرتب و منظم نمود.
آقا سیدحسن تقى‌زاده: گویا در قشون داوطلب اشتباه شد. قشون داوطلب این است که فقط روزى چند ساعتى به ترتیبى که معین می‌شود از دولت سلاح گرفته مشق می‌کند و پس از مشق سلاح خود را رد می‌نمایند. یک وقتى که مملکت که محتاج به قشون شد اینها حاضر هستند.
اسدالله میرزا: به عقیده بنده ممکن است هر دو مساله را جمع نماییم، اما در باب قشون سابقه حاضره که داریم البته باید آنها را هر چه زودتر منظم و مرتب نمود، اما در خصوص قشون داوطلب اگر مقصود به طوری است که گفته شد فقط اجازه داده شود روزى چند ساعتى مشغول مشق نظام شوند گمانم این است که مراد انجمن‌ها هم همین باشد. در این صورت مخارجى ندارد و نباید از بودجه مملکتى چیزى براى آنها خرج کرد و این ترتیب را هم عرض کردم که در کمیسیون جنگى مطرح شده است که به جهت حفظ مملکت و وطن باشد تمام جوانان مملکت از یک سن معینى به جهت مشق نظامى حاضر شوند حال باید یک قانونى براى این ترتیب داد، اما اگر مراد آن است که باید وقتى براى این کار مصرف کرد در این صورت البته باید اول قشون حاضرى که هست مرتب و منظم و آماده نماییم.
حاج محمداسمعیل آقا: یک جواب مختصرى عرض می‌نمایم آقایان وکلا هم توجه نمایند، همین‌قدر که اینجا اجازه داد که یک عده مشغول مشق نظام باشند در سایر ولایات انتشاریافته موجب انقلاب و اغتشاش خواهد شد.
آقا میرزا محمود خوانسارى: به عقیده بنده چیزی که مفاسد آن معلوم نیست نمی‌شود آن را رد کرد و گویا انجمن‌ها و ملت این حق را داشته باشند که این مطلب را از مجلس بخواهند و حالا یک حرارت و جوشش طبیعى ایشان را وادار به این کار کرده نباید بى‌دلیل آنها را از اقدام و درخواست این مطلب مایوس کرد و اگر مسامحه شود دیگر مشکل است استفاده صحیح حاصل کنیم و شاهد بر این مطلب که حسى است مساله بانک است چنانچه پارسال درخصوص بانک با آن حرارت و جوششى که ملت داشت در همان بدو امر اگر اقدام صحیحى شده بود سرمایه خوبى جمع می‌شد، ولى بعد مردم از آن حرارت و شوقى که داشتند سست شدند. در این خصوص هم اگر مسامحه شود و ما یک وقتى محتاج به قشون داوطلب شویم آن وقت نه ملت را این حرارت و هیجان خواهد بود و نه ما نتیجه صحیحى می‌توانیم حاصل نماییم، پس خوب است در این موقع آنها را مایوس نکنیم.
حاج سیدعبدالحسین شهشهانى: باید قشون داوطلب به اندازه کفایت حفظ مملکت تحت یک قانون صحیحى مرتب شود و به این ترتیبات که گفته می‌شود فایده ندارد.
دکتر ولى‌الله خان: این مساله که این همه مذاکره شد. اولا باید راى گرفته شود که راجع به کمیسیون بشود یا نه؟ پس از رجوع هم باید قانونى به جهت ترتیبات آن مرتب و تنقیح شود.
اسدالله میرزا: در این انجمن‌ها اشخاص قانون‌دان خیلى هستند، به عقیده بنده خوب است یک لایحه مثل لایحه قانونى که در حقیقت پروگرام این کار باشد بنویسند ببینیم به چه قسم قشون داوطلب می‌خواهند گرفته شود منحصر به این جا است یا تمام ولایات و همچنین ترتیبات دیگر آن را معلوم کنند.
نایب‌رئیس: بلى خوب است قبل از اخذ راى یک همچو پروگرامى بنویسند که به چه ترتیب می‌خواهند معلوم شود.
آقاى تقى‌زاده: ملاحظه نمایید در اکثر جاها بدون اینکه اجازه داده شود مردم به شوق خود و محض اینکه از علمای اعلام شنیده‌اند علم جهاد لازم است مشق می‌کنند، ولى چون در تحت ترتیبى نبود این است که هیچ نتیجه حاصل نشده است، پس اگر به یک ترتیب صحیحى اقدام به این کار شود ممکن است استفاده کاملى به عمل آید.
آقا میرزا ابوالحسن خان: به عقیده بنده به جهت حفظ این مملکت تمام جوانان این مملکت باید مشق نظامى بکنند حرفى نیست، اما باید تحت یک قاعده و قانون صحیحى باشد که روزى چند ساعتى مشق کرده و بعد اسلحه خود را رد نمایند و به این ترتیب خیلى خوب است، اما اول مجلس عرض کردم که براى این مساله یک لایحه قانونى باید نوشته شود و ۱۵ نفر هم راى دهند، آن وقت مطرح و مذاکره شود.