گروه تاریخ اقتصاد - در تاریخ مرداد ۱۳۰۱ مجلس شورای ملی رای به استخدام یک مستشار آمریکایی به نام آرتور میلسپو داد. دکتر میلسپو آمریکایی با حقوق 15 هزار دلار در سال استخدام شد و با همراهان خود به ایران آمد. او ساختار بودجه و مالیه را در ایران تنظیم و تدوین کرد.
آنچه می‌خوانید گزارش او از ناهمراهی قشون رضاخان با ماموران مالیه است که به روشنی از یک وضعیت غیرعادی خبر می‌دهد. «کسانی که مسوولیت وجوه عمومی را برعهده دارند، معمولا مایلند و تقاضا می‌کنند که حساب‌هایشان بررسی و حسابرسی شود تا از بار سنگین مسوولیت و سوءظن احتمالی رهایی یابند. کسانی که از گزارش حساب‌هایشان خودداری یا از این کار غفلت می‌کنند، فقط به همین یک دلیل هم که شده، خود را در مظان سوءظن شدید قرار می‌دهند. دلیلی ندارد که یک فرد درستکار حساب‌هایش را پنهان کند... به‌رغم نص صریح قانون و درخواست‌های مکرر، مدیران مالی قشون تاکنون نتوانسته یا نخواسته‌اند در مورد مبالغ هنگفتی که مسوولیتش را بر عهده دارند، هیچ توضیحی بدهند. این مساله حیثیت و اعتبار قشون را خدشه‌دار ساخته است. بنابراین تعجبی ندارد که دست‌اندرکاران بودجه قشون مظنون به اختلاس شده باشند. حتی اگر دلیل دیگری هم نداشته باشد، به خاطر خود قشون باید در سال ۱۳۰۵ (۱۹۲۶) رسیدگی به حساب وجوه آن آغاز شود. به من اطمینان داده‌اند که قشون نظام حسابرسی خوبی دارد. از آنجا که من، یا هر بازرس دیگری، یا حتی کارمندی از وزارت مالیه تاکنون گزارشی از آنها ندیده است، قادر نیستم نظری قطعی در این باره بدهم. با این حال، تمام اطلاعات من حکایت از آن دارد که اوضاع حسابرسی وزارت جنگ بسیار بد و مایوس‌کننده است. در هر حال، چه نظام حسابداری وزارت جنگ خوب باشد و چه بد، این وزارتخانه تقریبا هیچ مسوولیتی قبول نمی‌کند، زیرا حسابداری و مسوولیت‌پذیری به آن معنا است که مقام یا وزارتخانه‌ای که مسوولیت وجوه عمومی را دارد نه فقط باید سابقه کامل و دقیقی از همه دریافت‌ها و پرداخت‌ها با سند مربوطه را نگاه دارد، بلکه تمام حساب‌ها نیز باید از سوی یک مقام جداگانه بررسی و کنترل شود.» در این میان پاسخ سرهنگ علایی، رئیس کل حسابداری قشون، به بخشنامه میلسپو چنین بود: «از آنجا که نامه شماره ۲۴۱۴۹ شما در ارتباط با شیوه‌های تهیه برنامه بودجه به بودجه وزارت جنگ مربوط نمی شود بدین‌وسیله نامه فوق عودت می گردد.»
و واکنش میلسپو:
«با توجه به این مساله که اینجانب طبق قرارداد در تهیه برنامه بودجه دولت که اجرای آن منوط به تصویب وزارت مالیه است، اختیار تام دارم، به نظر نمی‌رسد که موضع عجیب وزارت جنگ به قصد بهبود بودجه آن وزارتخانه یا بهبود رابطه آن با اینجانب اتخاذ شده باشد، و با توجه به همین موضع، باید بگویم که در سال جاری، حتی یک مقام وزارت جنگ نیز درباره بودجه این وزارتخانه با بنده یا هیچ‌یک از دستیارانم صحبتی نکرده است که بسیار مهم و البته مایوس‌کننده است... از زمان ورود هیات به ایران، بودجه وزارت جنگ صرفا یک بودجه کلی و از ۹ میلیون تومان تا ۹ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان در سال متغیر بوده است. این بودجه را هر ساله به طور کامل پرداخت کرده‌ایم و میزان کل پرداخت‌هایی که از زمان ورود هیات به ایران از محل خزانه کشور به وزارت جنگ صورت گرفته بالغ بر ۳۲ میلیون تومان است.»
منبع: انتشارات مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی