آفریقای‌جنوبی؛ کلید روابط با دیگر کشورهای آفریقایی

احمد بخشی

استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آفریقا

سفر هیاتی از آفریقای جنوبی به ریاست جاکوب زوما، رئیس‌جمهوری این کشور به تهران از چند بُعد دارای اهمیت است. نخست آنکه با توجه به مجموعه سفرهایی که در چند ماه اخیر به ایران اتفاق افتاده باید به «گشایش در روابط خارجی» توجه داشت. درواقع بخشی از این سفرها، نتیجه پسابرجام و فرآیندی است که براساس آن، هیات‌های گوناگون از قاره‌های مختلف به ایران سفر داشته‌اند. نوع این سفرها به ایران نشان‌دهنده آن است که سطح روابط تهران با کشورهای جهان از روابط سیاسی بالاتر رفته است. همچنین با توجه به بزرگ بودن هیات‌های همراه که عمدتا از تجار و سرمایه‌گذاران هستند، می‌توان نتیجه گرفت که اقتصاد کشور وارد فاز همکاری با نظام بین‌الملل شده و عملا کشور به سمت تجاری‌سازی اقتصادی در حال حرکت است. از سوی دیگر در مورد آفریقای جنوبی باید در نظر داشت روابط با این کشور با توجه به موقعیت آن در قاره آفریقا، جایگاهش در نظام جهانی و همچنین کشوری که به‌عنوان یک قدرت نوظهور در نظام بین‌الملل مطرح شده، برای ایران از زوایای گوناگون دارای اهمیت است. یکی از ابعاد اهمیت روابط با آفریقای جنوبی به همکاری‌های دوجانبه باز می‌گردد؛ به این معنا که با توجه به کمیسیون‌های مختلفی که در دو کشور برگزار شده، روابط سیاسی و اقتصادی طرفین می‌تواند اکنون وارد فاز اجرایی شود. از سوی دیگر با توجه به اثرات تحریم بر روابط دوجانبه و با توجه به اینکه ایران یکی از فروشندگان اصلی نفت آفریقای جنوبی بوده، این روابط می‌تواند بر فروش نفت، درآمدهای نفتی ایران و همچنین افزایش سهم ایران در بازار نفت و به دست آوردن جایگاه سابق در میان کشورهای صادرکننده نفت موثر باشد. پیش از تشدید تحریم‌ها که صادرات نفت ایران به آفریقای جنوبی را به صفر رساند، حدود ۲۵ درصد نفت خام پالایشگاه‌های آفریقای جنوبی را ایران تامین می‌کرد. تاثیر دیگری که این سفر می‌تواند داشته باشد بحث همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است؛ به این مفهوم که دو کشور به‌عنوان قدرت‌های تاثیرگذار در قاره آسیا و آفریقا می‌توانند به توسعه اقتصادی و امنیت منطقه‌ای کمک کنند. مساله بعدی به موضوع کمک به بازنگری در ساختار نظام بین‌الملل و به‌ویژه سازمان ملل و شورای امنیت مربوط می‌شود. با توجه به اینکه در یک دهه اخیر بحث اصلاح شورای امنیت مطرح بوده و آفریقای جنوبی یکی از کاندیداهای عضویت دائم در این شورا به نمایندگی از جنوب آفریقا بوده است، این همکاری‌های دوجانبه می‌تواند به تقویت این ایده یا این تصمیم کمک کند. همزمان، روابط با آفریقای جنوبی می‌تواند گشایش‌گر روابط با دیگر کشورهای آفریقایی به‌طور کلی و به‌ویژه بازار جنوب این قاره باشد. از سوی دیگر با در نظر گرفتن موقعیت ایران، روابط اقتصادی دو کشور می‌تواند باعث ایجاد بازار بزرگ منطقه‌‌ای متشکل از ایران و کشورهای همسایه ایران باشد. در نهایت چشم‌انداز مثبتی را برای روابط دو کشور می‌توان متصور بود و به این نکته نیز باید توجه داشت که روابط اقتصادی با هر کشوری به وابستگی متقابل منجر می‌شود و این مساله، هزینه تحریم‌ها علیه ایران را افزایش می‌دهد.