طالبان انعطاف‌پذیر می‌شود؟
مطالبه ایران و همسایگان از هیات حاکمه افغانستان
حسین امیرعبداللهیان در حاشیه دیدار با امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجه افغانستان به صراحت موضع ایران را در خصوص افغانستان یادآوری کرد: «۲۱ ماه است منتظر تشکیل دولت فراگیر هستیم.» امیرعبداللهیان که در حاشیه نشست همسایگان افغانستان ظهر روز پنج‌شنبه با امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه دولت سرپرستی موقت افغانستان دیدار کرد، در خصوص تشکیل دولت فراگیر و مشارکتی در افغانستان گفت: «پیشنهاد ما در طول چهار دهه گذشته به طرف‌های ذی‌نفع در افغانستان این بوده است که همه اقوام و گروه‌‌‌ها باید احساس کنند افغانستان متعلق به آنهاست.» به گزارش «ایسنا» همچنین امیرعبداللهیان موضوع حقابه کشورمان را مشکلی مزمن دانست و گفت که ضرورت دارد به صورت عملی نسبت به برطرف شدن مشکلات موجود در این زمینه اقدام جدی از سوی هیات حاکمه موقت افغانستان صورت بگیرد.
وزیر خارجه ایران اقدامات به عمل آمده کنونی از سوی افغانستان را لازم اما غیرکافی خواند و افزود: «ملاک اصلی برای ایران، دریافت عینی و ملموس حقابه است.» امیرخان متقی نیز در این دیدار با تاکید بر پایبندی افغانستان بر معاهدات بین‌المللی و از جمله حقابه ایران، آخرین اقدامات به عمل آمده در این زمینه را بیان کرد. وی همچنین از وزیر امور خارجه کشورمان برای دیدار از افغانستان دعوت به عمل آورد. وزیر امور خارجه کشورمان در سخنرانی خود در اجلاس نیز تاکید کرد: «توصیه کشورهای منطقه به حکومت سرپرستی افغانستان برای تشکیل حکومت فراگیر، به مفهوم مداخله در امور داخلی این کشور نبوده، بلکه نصیحتی دلسوزانه برای کمک به حکمرانی خوب توسط آنهاست. بدیهی است معرفی و انتخاب نمایندگان اقوام و گروه‌‌‌های افغانستانی برای حضور در حکومت به عهده افغان‌‌‌هاست.»
البته بحث تشکیل حکومت فراگیر فقط توسط ایران مطرح نشد بلکه دیگر کشورهای شرکت کننده نیز بر این مهم تاکید داشتند و در بیانیه پایانی نشست نیز آمده است: «طرفین بر اهمیت ایجاد یک نظام حکمرانی فراگیر و جامع در افغانستان که منعکس کننده منافع همه اقشار جامعه افغان باشد تاکید کردند.» درواقع از همان ابتدا که طالبان در افغانستان قدرت را در دست گرفت یعنی یک سال و۹ ماه پیش، موضع ایران بر این مساله متمرکز بود که با وجودی که طالبان به قدرت فائقه در افغانستان تبدیل شده اما گروه‌‌‌ها و اقوام دیگری نیز در این کشور هستند که حتما باید در دولت مشارکت کنند اما ابزارهای لازم را برای ورود به قدرت ندارند.
ایران متوجه است که چنین نظم یک‌جانبه‌‌‌ای در افغانستان با تکیه بر یک قومیت یعنی پشتون و یک فرقه خاص یعنی طالب‌‌‌ها چندان قابل دوام نیست. در حال حاضر این دولت موقت در افغانستان با چالش‌‌‌های امنیتی از سوی داعش خراسان مواجه است و نمی‌تواند به تنهایی امور را رهبری کند. بنابراین باید راهکاری ارائه شود تا حاکمیت در افغانستان هم فراگیر باشد و هم از شکنندگی دربیاید. در این بین حمایت بازیگران منطقه‌‌‌ای از تشکیل یک حکومت فراگیر در افغانستان در پیشبرد این هدف حتما تاثیرگذار خواهد بود. اما نکته مهم اینکه اکنون ایران چه سیاست و راهبردی در قبال مساله افغانستان دارد؟در عین حال نشست‌‌‌هایی مانند همسایگان افغانستان تا چه حد می‌تواند بر تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان تاثیرگذار باشد؟
تنها راه نجات افغانستان
نوذر شفیعی، کارشناس مسائل شبه قاره درباره اجلاس سمرقند و موضع‌‌‌گیری‌‌‌های تهران مبنی بر ضرورت تشکیل یک حکومت فراگیر در افغانستان به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «اظهارنظر اخیر وزیر خارجه کشورمان در افغانستان با دیگر اظهارنظرهایی که پیش از این در خصوص تشکیل دولت فراگیر در این کشور مطرح بود، فرق دارد. زیرا این اظهارنظر در کنار بهبود مناسبات ایران و عربستان و ایران و کشورهای عربی مطرح شده است. یعنی گویی که نگاه دیگری به مسائل منطقه‌‌‌ای مطرح شده که این نگاه واقعا یک نگاه توام با حسن نیت و بر اساس یک اراده سیاسی قوی است.» وی افزود: «بنابراین از منظر این دیدگاه به همان شکلی که ایران و عربستان چاره‌‌‌ای جز حل اختلافات برای پیشرفت منطقه نداشتند، در افغانستان نیز چاره‌‌‌ای وجود ندارد جز اینکه همه گروه‌‌‌های قومی به شکلی در قدرت سهیم شوند.» شفیعی در خصوص اهمیت افغانستان و مسائل داخلی این کشور برای ایران توضیح داد: «ایران به دلیل اینکه افغانستان در همسایگی‌‌‌اش قرار دارد و بی‌‌‌ثباتی در این کشور پیامدهای منفی برای ایران دارد، تلاش می‌‌‌کند در این کشور صلح و ثبات ایجاد شود تا مانع تاثیرات مخرب تداوم بحران افغانستان در داخل ایران شود.»
تعریف متفاوت طالبان از حکومت فراگیر
کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه این دیدگاه، اصل سیاست خارجی ایران را تشکیل می‌دهد، افزود: «با هدف اینکه چنین اتفاقی بیفتد تشکیل حکومت فراگیر می‌تواند یک راهحل مهم باشد. همچنین طالبان چاره‌‌‌ای ندارند جز اینکه به سمت تشکیل حکومت فراگیر با حضور و مشارکت همه قومیت‌‌‌ها برود. یعنی انتخابات برگزار شود و مردم آزادانه در آن شرکت کنند و نمایندگان خود را به پارلمان بفرستند یا به عنوان رئیس‌‌‌جمهور انتخاب کنند.» شفیعی با اشاره به اینکه تعبیر دولت فراگیر از سوی ایران و کشورهای منطقه با تعریف طالبان فرق دارد، توضیح داد: «تعریف طالبان این است که آنها هر کس را که خودشان از قومیت‌‌‌های مختلف انتخاب کردند در حاکمیت سهیم کنند. یعنی افرادی به انتخاب خودشان و دارای تفکر طالبانی.»
نگاه چین به افغانستان
شفیعی در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است در فضای فعلی بار دیگر چین از آنجا که مرز کوچکی با افغانستان و منافعی در آن کشور دارد، به عنوان میانجیگر بین بازیگران منطقه‌‌‌ای برای رسیدن به یک راهحل مشترک وارد عمل شود، گفت: «چین یکی از کشورهای اثرگذار و تاثیرپذیر از افغانستان است و از ابتدا تلاش‌‌‌هایی برای استقرار صلح در افغانستان داشت و این تلاش‌‌‌ها همچنان تداوم خواهد داشت.» وی افزود: «منتها باید توجه داشت که چینی‌‌‌ها دیدگاهی دارند که با دیدگاه ایران تفاوت دارد؛ آنها می‌‌‌گویند مهم نیست چه کسی حکومت می‌‌‌کند مهم این است که یک حکومت باثبات در یک کشور وجود داشته باشد. این نگاه با نگاه ایران تفاوت دارد و ایران معتقد است که ثبات در افغانستان فقط در پرتو مشارکت همه اقوام امکان‌پذیر است.» کارشناس مسائل افغانستان در نهایت درباره اهمیت و تاثیر نشست‌‌‌های همسایگان افغانستان بر ثبات در این کشور گفت: «ممکن است در نتیجه این رایزنی‌‌‌ها و گفت‌وگوها، همدلی‌‌‌هایی شکل بگیرد که توجه طالبان را به سمت یک سیاست فراگیر و باثبات سوق دهد.»
