کارشناسان و نمایندگان از سه سناریوی دولت و مجلس برای اصلاح یارانهها می‌گویند
بن کالا، بیمه یا کارت اعتباری؟
فریبا رسولی اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس سناریوهای خود را در خصوص اصلاح یارانه بخشی از دهک‌ها تشریح کردند. بر این اساس تا کنون سه سناریوی صدور کارت اعتباری، بن کالا و ارتقای بیمه همگانی به عنوان راهکارهایی برای جایگزینی یارانه نقدی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. آن‌گونه که اعضای کمیسیون برنامه و بودجه بیان می‌کنند نظر غالب دولت و مجلس در ابتدا حذف یارانه سه دهک ثروتمند کشور است. این در حالی است که برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند بهترین روش برای اصلاح قانون هدفمند کردن یارانهها شناسایی دهک‌های پایین جامعه است.
فریبا رسولی اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس سناریوهای خود را در خصوص اصلاح یارانه بخشی از دهک‌ها تشریح کردند. بر این اساس تا کنون سه سناریوی صدور کارت اعتباری، بن کالا و ارتقای بیمه همگانی به عنوان راهکارهایی برای جایگزینی یارانه نقدی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. آن‌گونه که اعضای کمیسیون برنامه و بودجه بیان می‌کنند نظر غالب دولت و مجلس در ابتدا حذف یارانه سه دهک ثروتمند کشور است. این در حالی است که برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند بهترین روش برای اصلاح قانون هدفمند کردن یارانهها شناسایی دهک‌های پایین جامعه است. بر این اساس به نظر می‌رسد راهکار شناخت چهار دهک پایین جامعه که از آن به عنوان نیازمندان واقعی یارانه یاد می‌شود مورد نظر دولت و مجلس قرار نگرفته آنها به شناخت و حذف یارانه سه دهک بالا اصرار دارند.
شهباز حسن‌پور، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به کسری بودجه دولت برای پرداخت یارانهها می‌گوید: «دولت باید کسری بودجه خود را در این رابطه اعلام کند و برای حذف یارانه دهک‌هایی که نیازمند نیستند، هر چه شتابان‌تر یک گام مثبت بردارد.»
وی می‌افزاید: «بررسی‌ها نشان می‌دهد دهک‌های بالای جامعه اصلا نیازی به یارانه ناچیز دولت ندارند. بنابراین بهتر است یارانه آنان حذف و برای بهبود کیفیت شرایط درمانی، بهداشتی دهک‌های پایین جامعه مورد استفاده قرار گیرد.»
تمرکز دهک‌های پایین در نقاط محروم
وی با اشاره به تمرکز دهک‌های پایین در نقاط محروم کشور می‌گوید: «به عنوان مثال در سیرجان که حوزه انتخابیه بنده نیز است، بسیاری از کارگران ساختمانی وجود دارند که باید از خدمات اجتماعی درمانی برخوردار شوند. زیرا آمارها حاکی از این است که در شهر کوچک سیرجان بیش از هزار کارگر بیمه ساختمانی را دریافت نکردند و این تبدیل به معضلی شده است که مستلزم در اولویت قرار گرفتن بیمه و حمایت‌های اجتماعی از آنها است.»
وی افزایش خدمات رایگان را به عنوان راهی برای حذف یارانهها پیشنهاد می‌کند و می‌گوید: «می‌توان با خدمات رایگان به دهک‌های پایین از هزینه‌های معیشتی کاست و بن کالا را جایگزین یارانه نقدی کرد.»
گسترش خدمات بیمه‌ای به جای یارانه نقدی
در همین رابطه غلامرضا کاتب، سخنگوی کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز معتقد است باید دهک‌های بالای جامعه را شناسایی کرده و سپس آنها را حذف کنیم. او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: « قانون هدفمندی یارانهها این اختیار را به دولت داده تا بتواند یارانه قشر ثروتمند را حذف کند؛ چرا که از اول هم قرار نبود به آنان یارانه‌ای تعلق گیرد.» وی می‌افراید: «یکی از راه‌های جایگزینی یارانهها گسترش خدمات بیمه‌ای است که باید بیمه را در اولویت بدانیم. قانون پیش‌بینی کرده تنها ۵۰درصد از درآمد دولت از محل هدفمندی صرف پرداخت یارانه نقدی شود، این در حالی است که تقریبا صددرصد این منابع را تخصیص داده و حتی کسری منابع هم داشته است. یارانهها مربوط به خانوار است.»
بن کالا اجرایی می‌شود؟
کاتب تخصیص بن کالا را یکی دیگر از سناریوهای موجود برای تغییر پرداخت یارانهها می‌داند و می‌گوید: «بهترین راهکاری که می‌توان با آن اجرای قانون هدفمندی را موفقیت‌آمیز کرد، ارائه کالای مورد نیاز به خانواده‌ها است. من معتقدم دولت نتوانسته بانک اطلاعاتی قوی برای شناخت دهک‌های پایین داشته باشد و به همین دلیل، نمی‌تواند به راحتی یارانه دهک‌های بالا را حذف کند، زیرا اگر شناخت مناسبی از دهک‌های پایین وجود داشت می‌شد یارانه دهک‌های بالا را بدون هراس
حذف کرد.»
او تاکید می‌کند: «دولت و مجلس در قبال مردم مسوولیت دارند و باید در خصوص یارانهها به تفاهم برسند. اگر شناسایی دهک‌های پایین سخت است در عوض شناسایی دهک‌های بالای جامعه صددرصد امکان‌پذیر است. در این صورت است که هزار میلیارد تومان کسری بودجه دیگر اتفاق نخواهد افتاد و روش‌های نادرست تزریق نقدینگی دیگر به تورم دامن نمی‌زند.»
کاتب می‌گوید: «اگر چه پرداخت بن به جای یارانه یکی از سناریوها است اما اگر دولت تصمیم دارد پرداخت یارانه نقدی را ادامه دهد، باید دهک‌های بالای جامعه را از لیست یارنه‌ها حذف کند.»
سناریویی به نام کارت اعتباری
موسی‌الرضا ثروتی عضو دیگر کمیسیون برنامه و بودجه صدور کارت‌های اعتباری را سناریویی دیگر معرفی می‌کند و می‌گوید: «یکی دیگر از سناریوها صدور کارت اعتباری برای خانواده‌ها است به طوری که یارانه برق و آب مصرفی خانوارها را تخمین بزنند و به همان مقدار به حساب پول واریز کنند، زیرا عده‌ای این یارانه را حقوق می‌انگارند و صرف هزینه‌های حامل‌های انرژی نمی‌کنند.»
وی در مورد امکان اجرایی شدن این طرح بیان می‌کند: «این کار یک نرم‌افزار نیاز دارد و یکسری اطلاعات لازم دارد که در صورت تهیه آن دولت می‌تواند با جدیت این روند را ادامه دهد.»
یک انتقاد از دولت
کاتب می‌گوید: « در حال حاضر دولت و مجلس برای حذف یارانه سه دهک بالا دست دست می‌کنند. سراسر دولت پر شده است از «نمی‌توانیم‌ها». ما می‌توانیم با برطرف کردن مشکلات مسکن و ارائه تسهیلات مناسب از جوانان جامعه حمایت کنیم و راهکارهای متعددی را در خصوص چالش‌های اقتصادی‌مان بررسی کنیم. اگر توان برنامه‌ریزی نداریم از نخبگان یاد بگیریم. اگر این توانایی در داخل کشور نیست از خارجی‌ها استفاده کنیم. علم و توسعه رشد کرده است طبیعتا با اطلاعاتی که در اختیار داشته باشیم، می‌توانیم دهک‌های بالای جامعه را شناسایی کنیم.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در کشورهای خارجی هم تمام حساب‌های مردم در اختیار دولت است. چرا آقای روحانی می‌گوید ما نمی‌توانیم در حساب‌های مردم دخالت کنیم، دولت می‌تواند از این طریق پیگیری کند. کشور ما امور اقتصادی‌اش بی‌حساب و کتاب نیست که بخواهند از این ارقام با خبر شوند و نتوانند. به راحتی می‌توانند از متعلقات ثروتمندان با خبر شوند و هر چه زودتر با برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی قشرهای ضعیف جامعه را تحت پوشش قرار دهند.»
چرا فقر زدایی نشد؟
قانون هدفمندسازی یارانهها اواخر سال ۸۹ با همکاری فنی بانک جهانی آغاز شد و در دولت دهم به اجرا درآمد و به طور کلی قرار شد اصلاح نظام یارانهها مانند یک مرهم و یک روند ضروری برای اقتصاد ایران عمل کند، اما این چرا این طرح این گونه به اجرا درآمد، جای بحث دارد. از همان ابتدا در این طرح اولویت اصلی با تنظیم بازار انرژی ایران بوده است که ماده نخست قانون هدفمندسازی یارانهها نیز به اصلاح یارانه انرژی اختصاص یافته است و حتی تا ماده‌های میانی به موضوع توزیع نقدی یارانهها نپرداخته است. نحوه تخصیص یارانهها این روزها سوژه داغی برای محافل کارشناسی شده است آن هم به این دلیل که همه یارانه بگیر هستند. چندی پیش در همین خصوص یکی از مراجع تقلید، گفته بود: «شیوه تخصیص یارانهها در دولت قبلی مشکل‌آفرین بوده و حل کردن مشکلات موجود کشور کار دشواری است و به نظر من باید پنج دهک از دریافت یارانهها حذف شوند.» در دیداری نیز که اخیرا وزیر تعاون، کار و رفاه با ۶ مرجع تقلید کشور داشت توصیه‌هایی به دولت درباره نحوه پرداخت یارانهها و لزوم تلاش دولت برای مهار تورم ارائه شد.
این اظهار نظرها ادامه دارد ولی آنچه حائز اهمیت است این که بالاخره دولت و مجلس همراه با نظرات کارشناسی ارائه شده بر سر یک روند تخصیص یارانه به مردم به تفاهم برسند.
صدا و سیما بن کالا را تبلیغ کند
حسین راغفر*
از آنجا که دهک‌ها گروه‌های متغیر هستند و شناسایی آنها سخت است، نمی‌توان روی گروه‌های متغیر برنامه‌ریزی کرد. بهتر است بدانیم شناسایی دهک‌ها یک کار پرهزینه و تمرکز بر آن اشتباه‌آفرین است. در حال حاضر ۴۰ درصد از درآمد دولت خرج خوراک مردم می‌شود. ۲۲ میلیون نفری که سه دهک جمعیتی پایین را شامل می‌‌شوند، به علاوه پنج درصد از جامعه که به لحاظ جسمی ناتوان هستند، باید یارانه نقدی دریافت کنند. به مابقی یعنی۴ دهک دیگر جامعه نباید نقدی یارانه پرداخت شود، بلکه از این افراد باید در قالب کالا و خدمات حمایت شود. به نظر من قطعا باید به آن ۵درصدی که از دولت انتظار کمک دارند، حمایت شده و همزمان با شناسایی دهک‌ها و برنامه‌ریزی برای آنها اولویت را به شناسایی کودکانی که در قشر ضعیف جامعه دچار سوءتغذیه شدند، اختصاص دهیم و تا جایی که می‌توانیم این برنامه را در سطح ملی گسترش دهیم. بیشتر دهک‌های پایین دچار سوءتغذیه هستند به همین دلیل باید برای آنها هر چه زودتر امنیت غذایی فراهم کنیم. می‌توان با این شیوه پرداخت یارانه (سبد حمایت کالایی و خدمات) حمایت‌ها و سیاست‌های خود را معطوف تولید کالاهای غذایی در کشور کرد و از بخش‌های کشاورزی و صنایع غذایی در کشور حمایت لازم را محقق کنیم. به این شکل عملا نوعی حمایت از صنعت و تولید در کشور نیز صورت می‌گیرد.
از طرفی حدود ۳۰ درصد از خانواده‌های شهری با مشکلات مسکن روبه‌رو هستند که امیدواریم با تمهیدات دولت برطرف شوند. اما این را هم باید در نظر داشته باشیم که خیلی از افراد جامعه ایران جوان هستند و نیاز به حمایت دارند. معتقدم باقی حمایت‌های دولت از مردم باید به صورت خدمات رایگان باشد که این خدمات می‌تواند شامل خدمات درمانی و آموزشی، حمل و نقل و سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها باشد. چرا که همین سرمایه‌گذاری‌ها منجر به خلق شغل می‌شود و به استحکام چارچوب اقتصادی کشور کمک می‌کند. حتی این یارانه باید به نحوی اختصاص یابد که خانواده‌ها دیگر دغدغه‌ای برای آموزش فرزندان خود نداشته باشند.
اگر این روند ادامه یابد و شناسایی دهک‌های پایین صورت نگیرد، قطعا همه مردم معتقدند شیوه اجرایی کنونی هدفمندی یارانهها لغو شود و خواستار ارائه خدمات عمومی در حوزه‌هایی که مورد نیازشان هستند، شوند. از سویی مشخصاتی که ما از این خانواده‌ها برای تخصیص یارانه به دست می‌آوریم از مناطق خاصی است و همه مناطق را دربرنمی‌گیرد و بر اساس ویژگی‌های فقرشان یارانه تعلق می‌گیرد است. مطمئنا باید خانواده‌هایی را که معلول دارند و از توانایی مالی برخوردار نیستند شناسایی کنیم. از طرفی دیگر به تولید بپردازیم و موانع تولید را با اهداف منطقی و آینده‌نگری برداریم چرا که اختصاص ۳۰ درصد از یارانهها به تولید فرصت تاریخی است که بهتر است به شکل‌گیری خدمات عمومی مطلوب بینجامد. متاسفانه طرح هدفمندی یارانهها طرحی بود که خود مجلس ارائه کرد و حال که به یک معضل بدل شده بهتر است موقعیت‌های اجتماعی را حفظ کنند تا منافع ملی زیرا با بروز برخورد سیاسی منافع ملی، آسیب می‌بیند و مسوولیت اصلی با خود دولت است، همچنین دولتمردان باید شیوه پرداخت یارانه را اصلاح کنند و مبلغ یارانه را به صورت بن کالا به مردم پرداخت کنند. بهتر است برای جامعیت‌پذیری تغییر شیوه پرداخت یارانهها به صورت بن کالا رسانه‌های پرمخاطب مثل صدا و سیما همکاری کنند تا جامعه آمادگی بیشتری به دست آورد، زیرا یارانه مقوله‌ای است که قطعا باید از حیطه سیاست‌های دولت خارج شود تا نتیجه مطلوب دهد. در غیر این صورت به همان بهانه‌های ناپسند افزایش قیمت حامل‌های انرژی ادامه می‌یابد و تنها قربانی این عملکرد مردم خواهند بود. حل این مشکل مستلزم نگاه بلندمدت مسوولان به آینده است.
* عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا
ارسال نظر