لزوم احیای روابط ایران و عربستان

سیدحسین موسویان دیپلمات هسته‌ای سابق ایران خاورمیانه در آشوب فرو رفته و نیاز دارد که دو قدرت منطقه‌ای، ایران و عربستان، اختلافات با یکدیگر را در تلاش برای پرداختن به مسائل امنیتی مهم و فوری منطقه، کنار بگذارند. هیچ کس منکر نیست که رقابت بین ایران و اعراب و نیز جدایی آنها ریشه‌ای عمیق دارد و برای بهبود آن نیازمند گفت‌وگو و تعاملی جدی هستیم. بی‌اعتمادی تاریخی بین ایران و عربستان به چندین دهه پیش برمی‌گردد و در پی حمایت سعودی‌ها از تهاجم صدام حسین به ایران که منجر به جنگی هشت ساله شد، به اوج خود رسید. در دهه گذشته، در نتیجه تغییر آرایش منطقه‌ای به نفع تهران - حمله آمریکا به افغانستان و عراق باعث شد رژیم‌های این کشورها با رهبران نزدیک به تهران و آمریکا جایگزین شوند - رقابت بین ایران و عربستان نیز افزایش یافت. با ظهور بهار عربی، فرصت دیگری برای شکل‌دهی دوباره به خاورمیانه پدید آمد و ایران و عربستان نیز برای افزایش نفوذ خود به تلاشی همه‌جانبه روی آوردند. امروز، هر دو کشور در سطوح مختلفی در سوریه، یمن، لبنان و عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در هر یک از این مناقشات، ایران و عربستان سعودی در یک جنگ سرد درگیر شده‌اند و حمایت همه‌جانبه‌ای را از متحدین خود به عمل می‌آورند.

پیشروی اخیر داعش که سعی دارد سوریه و عراق را از هم متلاشی کند، پرده از افراط‌گرایان غیرقابل تحمل و کنترل برداشته است که سعی دارند براساس خطوط فرقه‌ای جدایی بیشتری بین مسلمانان ایجاد کنند. نیاز به تغییر در روابط بین ایران و عربستان نه یک گزینه بلکه یک ضرورت است تا پیشرفت کنونی رویدادها به سمت فرقه‌گرایی، افراطی‌گری و تروریسم بیشتر در منطقه متوقف شود.

با انتخاب حسن روحانی، رئیس‌جمهور میانه‌رو، سیاست خارجی ایران به سمت عملگرایی بازگشت و بر حفظ منافع ژئواستراتژیک تهران و در عین حال تعامل صمیمانه با بازیگران منطقه‌ای تاکید شد. یکی از اهداف کلیدی سیاست خارجی این دولت بهبود روابط با شورای همکاری خلیج فارس و به‌خصوص عربستان سعودی است.

منافع ملی ایران و عربستان در از بین بردن فرقه‌گرایی و نیز افراطی‌گری در منطقه است، به همین دلیل بهبود روابط دو کشور محتمل به نظر می‌رسد. بهبود روابط ایران و سعودی در زمان‌های هرج و مرج و مناقشه مسبوق به سابقه بوده است. زمانی که در اواسط دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان سفیر ایران در آلمان فعالیت می‌کردم به نیابت از اکبر رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در تلاش برای احیای روابط دو جانبه از عربستان دیدار کردم. پس از مذاکرات فشرده با عبدالله بن عبدالعزیز، ولیعهد پادشاه عربستان، یک توافقنامه جامع تهیه کردیم که به مسائل امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌پرداخت. این ابتکار با استقبال هر دو پایتخت مواجه شده و منجر به عادی‌سازی روابط تهران- ریاض تا زمان روی کار آمدن احمدی‌نژاد در سال ۲۰۰۵ شد. تهران و ریاض می‌توانند بار دیگر برنامه جامع سال ۱۹۹۶ را به جریان انداخته و بر مبارزه با افراطی‌گری، مهار مناقشات فرقه‌ای و نیز اختلافات در منطقه تاکید کنند.

ایران و عربستان سعودی، به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای کلیدی مسوولیت دارند که به صورت جدی وارد فرآیند گفت‌وگو شوند تا به یک توافق جامع درباره مسائل تنش‌زا و نیز منافع مشترک برسند. احیای روابط سعودی و ایران به نفع هر دو کشور و منطقه به‌عنوان یک کل است - در حوزه امنیت، ثبات، سرزندگی اجتماعی، اقتصادی و نیز مدیریت بحران‌ها در سوریه، عراق و افغانستان. این دو کشور می‌توانند یک کمیته دوجانبه در سطح وزرای خارجه تاسیس کنند تا حوزه‌های رضایت و منافع دوجانبه را در چارچوب تحولات منطقه‌ای روی میز آورند. مسائل مورد بحث می‌تواند شامل مناقشاتی که هر دو کشور در آنها درگیر هستند، نگرانی‌های امنیتی و نیز سیاست‌های منطقه‌ای باشد.

همکاری مشترک

باز کردن کانال‌هایی با نهادهای مربوطه نظامی و امنیتی برای مقابله با هر نوع اطلاعات نادرست و افزایش بحث‌های آتی در حوزه امنیت منطقه‌ای، به‌خصوص آنهایی که منجر به خیزش تروریسم، جنگ داخلی و مناقشه فرقه‌ای می‌شوند و نیز حمل‌ونقل دریایی نفت در دریای عرب. تهران و ریاض به‌عنوان مراکز اقتدار مذهبی اسلامی می‌توانند یک دیالوگ درون مذهبی را آغاز کنند تا تفرقه فرقه‌ای که در حال گسترش به تمام منطقه بوده و نیز خطر انشقاق امت اسلامی بر اساس خط‌بندی‌های فرقه‌ای را کاهش دهند. ایران، عربستان و آمریکا در رویدادی نادر از انتصاب حیدر العبادی به‌عنوان نخست‌وزیر جدید عراق استقبال کردند. این امر می‌تواند آغاز خوبی برای همکاری بین ایران و عربستان سعودی به منظور باثبات ساختن عراق باشد.

یک شورای اقتصادی نیز می‌توان تشکیل داد که هدف از آن افزایش روابط تجاری بین دو کشور باشد. ایران با برخورداری از منابع انسانی قوی و بخش صنعتی خودکفا می‌تواند نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در عربستان سعودی ایفا کند. به همین ترتیب، دسترسی عربستان سعودی به تکنولوژی‌های برتر در حوزه ساخت وساز و صنایع استخراجی می‌تواند برای هر دوطرف منافعی در پی داشته باشد. پیوندهای به هم گره خورده فرهنگی و مذهبی بین مردم عربستان سعودی و ایران باید با دیپلماسی مردم-به-مردم احیا شود. با این حال، عادی‌سازی روابط بین ایران و عربستان سعودی در غیاب نقش سازنده آمریکا شکننده خواهد بود. آمریکا می‌تواند به‌عنوان تنها ابرقدرتی که پیوندهای نظامی گسترده‌ای با شورای همکاری خلیج فارس دارد، به شکل‌دهی دوباره دکترین امنیتی و دفاعی ریاض در برابر تهران یاری رساند. ملاقات‌های اخیر ایران و آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ امیدبخش شروع یک گفت‌وگوی منطقه‌ای است. همگرایی منافع مشترک آمریکا، ایران و عربستان سعودی در مقابله با تروریسم، افراطی‌گری و فرقه‌گرایی یک تعهد مشترک کلیدی برای تغییر جهت به سوی روابطی مثبت و سازنده است.

منبع: گلف نیوز / دیپلماسی ایرانی