آینده توافق هسته‌ای چیست؟

ریچارد هاس رئیس شورای روابط خارجی آمریکا دیپلماسی ایرانی: یک ضرب‌المثل قدیمی انگلیسی وجود دارد که می‌گوید «بعضی از مسائل به ظاهر حل و فصل نشده‌اند، اما در واقع چنین نیست.» در این زمینه می‌توان به پارامترهای برنامه اقدام مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران و چارچوبی که در این رابطه میان ایران و کشورهای گروه ۱+۵ به دست آمد، اشاره کرد. این بیانیه نقطه عطف مهمی در زمینه سیاسی و دیپلماتیک است و جزئیات و دامنه بیشتری از آنچه تصور می‌شد دارد. اما با تمام این تفاسیر این متن در کنار اینکه چندین مساله را حل کرده است، چندین سوال را هم بی‌پاسخ گذاشته است. در حقیقت هنوز موضوعات مهمی باید حل شود. ما به این حقیقت که بحث واقعی درباره توافق هسته‌ای ایران شروع شده است، نزدیک شده‌ایم. حداقل پنج چالش برای آینده توافق پیش‌بینی می‌شود. اولین مشکل در ۹۰ روز بعدی خودش را نشان می‌دهد. آنچه که در چارچوب موقت اعلام شده است، توافق نهایی و جامع قرار است در پایان ماه ژوئن (۱۰ تیر) به دست بیاید. ممکن است مذاکره‌کنندگان زمانی که به کشورشان برمی‌گردند، حس و ذهنشان به آسانی تغییر کند چون با انتقادهای دولت‌ها و افکار عمومی‌شان روبه‌رو می‌شوند. در حال حاضر هم تفاوت معناداری میان آنچه که ایالات‌متحده و طرف ایرانی بر سر آن مذاکره کرده‌اند، وجود دارد. دومین نگرانی درباره مسائلی است که همچنان لاینحل باقی مانده‌اند. شاید دشوارترین آنها زمان‌بندی لغو تحریم‌های اقتصادی است که بزرگ‌ترین نگرانی ایران است، اما این تحریم‌ها بزرگ‌ترین اهرم برای رفتار ایرانی‌ها بوده است. این مساله به این معنا است که بسیاری از افراد در ایالات‌متحده و اروپا می‌خواهند این تحریم‌ها تا زمانی که ایران به بزرگ‌ترین تعهداتش عمل کند، بر سر جای خود باقی بمانند. سومین عامل شک و نگرانی طرفین متفاوت، در موافقت با هرگونه توافق بلندمدت است. دو نگرانی اصلی در این رابطه شامل تندروهای ایران و آمریکا است. منتقدان ایرانی به توافق کردن با «شیطان بزرگ» که براساس آن بر نیات هسته‌ای کشورشان محدودیت اعمال می‌کند، با شک و تردید می‌نگرند، اما یک میل گسترده میان ایرانی‌ها درباره خارج شدن از فشار تحریم‌های اقتصادی وجود دارد. همچنین ایران، توافقی که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم ایران با آن موافق باشد را امضا می‌کند.

عدم قطعیت در ایالات‌متحده بیشتر است و رئیس‌جمهور باراک اوباما در فضای سیاسی پیچیده‌تری باید با کنگره ایالات‌متحده روبه‌رو شود. اختلافات گسترده و قابل فهمی میان دولت و کنگره بر سر نگرانی بر هرگونه قابلیت هسته‌ای ایران، میزان نظارت و بازرسی و زمان اجرای آن- ۱۵ سال یا ۲۵ - سال وجود دارد. درخواست کنگره برای بازبینی هرگونه توافق جامع هم یکی از اختلافات مهم است. چهارمین نگرانی درباره تایید سیاسی است. اینکه چگونه هرگونه توافق نهایی می‌خواهد اجرا شود. تاریخ کنترل تسلیحات نشان می‌دهد که مواردی در زمینه سابقه ایران از عدم دادن اطلاعات مربوطه به بازرسان سازمان ملل متحد وجود دارد، ولی اشاره‌ای به آنها نشده است. توافق به فرآیندی برای قضاوت رفتار ایرانی‌ها و تعیین پاسخ مناسب نیاز دارد. پنجمین نگرانی ربط چندانی به توافق ندارد و در رابطه با سیاست دفاعی و خارجی ایران است. توافق فقط درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. در آن هیچ اشاره‌ای به برنامه موشکی ایران یا دخالت در سوریه یا عراق یا یمن و هر جای دیگری در خاورمیانه مشکل ساز یا حقوق بشر در داخل نشده است. اوباما درست می‌گوید، توافق هسته‌ای برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای گزینه بهتری در مقایسه با جنگ است، اما هرگونه توافقی باید به ایالات‌متحده این امکان را بدهد که حرکت ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای در همان بدو فرآیند شناسایی شود و با آن برخورد شود. این کار آسانی نخواهد بود. در واقع چنین اقدامی به سختی خود مذاکرات است.

منبع: پراجکت سیندیکیت