سیاست خارجی منسجم؛ پادزهر بحران خاورمیانه
فرصت طلایی برای ایران
۱- عملیات داعش در پاریس یک جنگ تمام عیار بود؛ این جنگ نشانهای است بر اینکه داعش هم خلافت است و هم شبکه. داعش محصول تجربه تلخ بنیادگرایی رادیکال در طول یک دهه گذشته است و از همین رو در خاورمیانه به دنبال جای پا میگردد و در خارج از این منطقه در جستوجوی بر جای گذاشتن ردپا.
پس در خاورمیانه به سبک خود میجنگد و در مناطق فراتر از آن به شیوه سلفش القاعده. اما البغدادی اشتباه استراتژیک بن لادن را تکرار نمیکند. به جای نشانه گرفتن آمریکا به سراغ سرزمینهایی میرود که در یک خصلت با یکدیگر مشترکند: گسل و شکاف اجتماعی.
۱- عملیات داعش در پاریس یک جنگ تمام عیار بود؛ این جنگ نشانهای است بر اینکه داعش هم خلافت است و هم شبکه. داعش محصول تجربه تلخ بنیادگرایی رادیکال در طول یک دهه گذشته است و از همین رو در خاورمیانه به دنبال جای پا میگردد و در خارج از این منطقه در جستوجوی بر جای گذاشتن ردپا.
پس در خاورمیانه به سبک خود میجنگد و در مناطق فراتر از آن به شیوه سلفش القاعده. اما البغدادی اشتباه استراتژیک بن لادن را تکرار نمیکند. به جای نشانه گرفتن آمریکا به سراغ سرزمینهایی میرود که در یک خصلت با یکدیگر مشترکند: گسل و شکاف اجتماعی. اگر داعش در عراق و سوریه میتازاند، بنیان این تاختن واقعیت شکاف میان قومیتها و مذاهب است. داعش در میان این شکاف قدرت میگیرد و در طرفهالعینی مانور قدرت هم میدهد. در این معنا تفاوتی میان عراق و سوریه از هم پاشیده با فرانسه مدرن و سکولار نیست. اگر سنیهای عراق و شام پشت خلافت در میآیند، در فرانسه نیز پنج میلیون عرب مسلمان اکثرا حاشیهنشین حضور و بروز دارند که بخش زیادی از آنها نه در کاغذ که در میدان نبرد میتوانند پشتگرمی برای قبیله البغدادی باشند.
۲- اگرچه دموکراسی کارآمدترین سیستم سیاسی در تاریخ معاصر است؛ ولی در مواقع بحران به یکی از ضعیفترین مدلهای حکومت داری مبدل میشود. دموکراسیها در نبرد با ناامنی و بحران فشلند و در جا میزنند. وقوع تراژدی ۱۳ نوامبر نه به خاطر دولت سوسیالیستی اولاند بود و نه به خاطر ضعف اپوزیسیون راستگرای فرانسه. دموکراسی علتالعلل ناکامی در مقابله با بنیادگرایی رادیکال در خیابانهای پاریس بود. از همین رو در ساعتهای اولیه بروز فاجعه پاریس، دموکراسی به عقبنشست تا فضا برای جولان اقتدار و قدرت انحصاری به کارگیری زور مهیا شود. انسداد مرزها، توقف حرکت قطارهای شهری، محدودسازی رفتوآمد شهروندان آزاد و استقرار حدود ۱۵۰۰ سرباز و نیروی امنیتی در خیابانهای پاریس نشانهای جز عقبنشینی دموکراسی نیست. دموکراسیها در پیشبینی و حل بحرانهای امنیتی ناکارآمدند و از همین رو در ساعات اولیه ترور و وحشت قافیه را به اقتدار و قدرت عیان میبازند.
3- تاثیرگذاری تراژدی 13 نوامبر بر ساخت سیاست داخلی در فرانسه تنها در چارچوب برخی محدودیتهای موقتی و آنی تعریف و تعیین نمیشود. این حادثه ماهیت و بافت سیاست و اجتماع در فرانسه و به تبع آن کشورهای اروپایی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. تقویت راستگرایان افراطی، بازگشت به عصر نزاعهای هویتی و نژادی در اروپای مدرن، مقابله همهجانبه با موج مهاجرت، تضعیف روندهای همگرایی در چارچوب اتحادیه و در نهایت دموکراسی محدود و مضیق بخشی از پیامدهای این فاجعه فرانسوی خواهد بود. در چنین آشفته بازاری آنهایی در رقابتهای سیاسی برنده خواهند شد که پوپولیست باشند، علیه اقلیتها، مهاجران و غیرخودیها زبان و کردارشان رادیکال باشد. پس برای سیاستمداران افراطی در این تاریکی مطلق نور امیدی متولد میشود. واکنش اولیه سیاستمدارانی چون لوپن لبخندی معنادار به این حادثه خواهد بود. تقویت لوپن در فرانسه دومینویی را آغاز خواهد کرد که یک به یک کشورهای اروپایی را پشتسرخواهد گذاشت. فرانسه و اروپا، آمریکا نیستند و اتفاقا در این معنا 13 نوامبر فرانسه به 11 سپتامبر آمریکا از لحاظ ساخت داخلی کوچکترین شباهتی نخواهد داشت.
۴ - از بعد سیاست خارجی ۱۳ نوامبر فرانسویها اما شباهت زیادی با ۱۱ سپتامبر آمریکاییها خواهد داشت. همانطور که ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بیشتر از یک دهه ساختار و قواعد نظام بینالملل را تحت تاثیر خود قرار داد، تراژدی ۱۳ نوامبر نیز از چنین توانایی و پتانسیلی برخوردار است. فرانسه از مهمترین اعضای پیمان آتلانتیک شمالی محسوب میشود. پاریس در ساعتهای پایانی روز جمعه گذشته با تهاجم همه جانبه مواجه شد. مسوولیت این جنگ تمام عیار را هم داعش آشکارا برعهده گرفته است. این گروه در عراق و شام خلافت دارد و این یعنی مجازات عوامل حادثه تروریستی خیابانهای پاریس در کوچه پسکوچههای عراق و شام. این فاجعه احتمال حضور نظامی و تمام عیار ناتو را در خاورمیانه به شدت افزایش میدهد و احتمالا در پس چنین حضوری نیز طرح و برنامه سیاسی بلندمدتی برای این منطقه از جهان در نظر گرفته خواهد شد. این حادثه به نوعی پایان دهنده نظریه آمریکاییها و غرب در عدم مداخله نظامی و پرهزینه و چرخش استراتژیک به سمت شرق آسیا خواهد بود. در ذات و جوهر چنین بازگشتی به خاورمیانه نیز افزایش تضادها و ستیزها میان قدرتهای فرامنطقهای و منطقهای مستتر است. کدورت شرق و غرب پس از فرو نشستن گرد و غبار حادثه تروریستی پاریس به دلیل تضاد منافع افزونتر میشود و گزاف نخواهد بود حتی تصور برافروخته شدن جنگ جهانی دیگر در نظام بینالملل.
5- مبارزه بیشتر از یک دهه دولت- ملتها علیه بازیگران فروملی که به ابزار ترور مجهزند، نشان میدهد که چنین تقابلی در عمل ناکارآمد و ناموفق بوده است. در این مبارزه نه القاعدهای از میان رفت و نه طالبانی. تنها نتیجه چنین تقابلی بیرون آمدن فرزندانی وحشی و درندهتر از پدران و پیشینیانشان بوده است. واقعیت تلخ و ناگوار این است که بازیگران فروملی به بخشی از ساختار و پویشهای نظام بینالملل درآمدهاند. راه گریزی از آنها نیست؛ اما راه مهار همچنان وجود دارد. باید به ساختار و قواعد بازی در نظام جهانی به گونهای دیگر نگریست تا امکانی برای بازگشت صلح و امنیت بینالمللی فراهم شود. صلح دیگر از طریق دولت- ملتها به دست نمیآید. برای برقراری صلح باید به قواعد جدید تن داد و مدل مذاکراتی و دیپلماتیک نوینی خلق کرد. گفتوگوهای دولت محور وین در مورد سوریه فاقد کارآمدی لازم برای بازگشت امنیت به منطقه شام و به تبع آن سایر مناطق بحرانی در خاورمیانه است.
۶- حضور نظامی ناتو و تشدید منازعات در خاورمیانه میتواند پروژه تنشزدایی دولت روحانی با جهان را با تاخیر و حتی تعلیق مواجه کند. اما سیاست خارجی منسجم و یک صدا پادزهری خواهد بود بر زهر مداخلات نظامی و احتمالی در خاورمیانه. جمهوری اسلامی ایران میتواند از تراژدی ۱۳ نوامبر و پیامدهای فوری و آنیاش فرصتسازی کند؛ اما باید در این راستا سیاستی ابلاغ و اجرا شود که منادی صلح وهمکاری از جانب ایران باشد. ایران باید در این موقعیت خطیر و بحرانی خود را بهعنوان کشوری اعتدالی و لنگرگاه ثبات در خاورمیانه معرفی کند و تضمینکننده این تصویرسازی نیز برآمدن صدایی واحد از ایران به جهان بیرون است؛ در غیر این صورت تهدیدات جدی و فوری خواهند بود.
7- تراژدی 13 نوامبر نشان داد که استراتژی مقابله با بحران خارج از خانه ناتوان از کنترل و مدیریت فرآیندهای امنیت زدا و بیثباتکننده است. فرانسویها هواپیماهایشان را با این استدلال پس از شارلی ابدو به عراق و سوریه فرستادند که این بار دیگر در خانه با داعشیها نمیجنگیم و نبرد را به درون خاورمیانه منتقل میکنیم؛ اما این استراتژی جمعه شب تاریخ انقضایش را امضا کرد. از همین رو ضروری است جمهوری اسلامی ایران تدابیر جدیدی به کار بندد تا همچنان مانع از توطئه شوم گروههای تروریستی چون داعش شود. مهار و کنترل موثرتر و بیشتر مرزهای کشور میتواند یکی از راهکارهای پیش روی مقامهای اطلاعاتی و دفاعی ایران باشد. در اتخاذ تدابیر جدید باید سرعت عمل داشت و فرصت را از دست نداد. ایران ما با این تدابیر همچنان لنگرگاه ثبات در خاورمیانه خواهد ماند.
ارسال نظر