چپ‌گرایی که به راست چرخید

قهرمان بازار آزاد در خانه شماره ۱۰

دنیای‌اقتصاد : حزب محافظه‌‌کار بریتانیا روز دوشنبه اعلام کرد که اعضای آن لیز تراس را به جای بوریس جانسون به‌عنوان رهبر انتخاب کرده‌‌اند و توری‌‌ها برای اداره کشوری که با شدیدترین بحران اقتصادی در یک نسل مواجه است، به یک دیپلمات جنگ‌‌طلب، سرسختِ حزب و قهرمان بازار آزاد روی آورده‌‌اند. به نوشته روزنامه نیویورک‌‌تایمز، لیز تراس ۴۷ ساله بر ریشی سوناک، وزیر سابق خزانه‌‌داری که استعفای او در ماه ژوئیه در برکناری جانسون موثر بود، چیره شد. پیروزی او با اختلاف ۴/ ۵۷درصد در مقابل ۶/ ۴۲درصد، مورد انتظارترین نتیجه در هفته‌های اخیر بود. تراس همواره در نظرسنجی‌‌ها از سوناک پیش بود. پس از مارگارت تاچر و ترزا می، چهارمین نخست‌‌وزیر بریتانیا در شش سال گذشته و سومین رهبر زن در بریتانیا است. او نیز مانند آنها با مجموعه‌ای از مشکلات مواجه خواهد شد.

تورم دو رقمی، رکود اقتصادی قریب‌الوقوع، ناآرامی‌‌های کارگری، افزایش قبوض انرژی خانوارها و کمبود احتمالی سوخت در این زمستان از جمله مسائلی هستند که لیز تراس با آنها دست و پنجه نرم خواهد کرد. او همچنین باید چهره حزبی را که پس از دوره پرتلاطم سه‌ساله جانسون که در سال۲۰۱۹ با پیروزی قاطع در انتخابات عمومی به اوج خود رسید، اما پس از آن به رسوایی‌‌های بی‌‌امان تبدیل شد، ترمیم کند. تراس در یک سخنرانی تجاری در یک گردهمایی حزبی پس از اعلام پیروزی خود، وعده «طرح جسورانه» را برای کاهش مالیات‌‌ها و تقویت اقتصاد داد و تصریح کرد: «ما آن را پیاده خواهیم کرد. ما آن را انجام خواهیم داد و نتیجه‌‌اش را خواهید دید.» تراس که در کابینه بوریس جانسون هم خدمت می‌‌کرد؛ اما هرگز بخشی از شورش محافظه‌‌کارها که منجر به کناره‌گیری او شد، نبود.

او روز سه شنبه در دیدار با ملکه الیزابت دوم در قلعه بالمورال اسکاتلند، جایی که ملکه در آن حضور داشت، به‌طور رسمی عنوان نخست‌‌وزیری را از آنِ خود کرد. بوریس جانسون هم پیش از او با ملکه خداحافظی خواهد کرد و احتمالا به تعطیلات برود و بر اساس شنیده‌ها دست‌‌کم از خط مقدم امور سیاسی به پشت جبهه‌ها منتقل خواهد شد. تراس که اخیرا وزیر امور خارجه بود، از میان ۸ نامزد پر تعداد توری‌‌ها بیرون آمد و از اعضای حزب با پیامی ناگهانی مبنی بر کاهش مالیات و دولت کوچک‌تر پا به عرصه رقابت‌‌ها گذاشت. این دو شعار تراس جزو شعارهای اساسی توری‌‌هاست؛ اما برخی از اقتصاددانان گفتند که پیشنهادهای او کمک چندانی به حل مشکلات بریتانیا نمی‌‌کند و حتی می‌‌تواند آنها را بدتر کند.

هنگامی که میدان به دو نامزد محدود شد، لیز تراس حتی یک‌‌بار هم در نظرسنجی‌‌ها از ریشی سوناک، رقیب مرد خود عقب نیفتاد. البته او اگر پیروز می‌‌شد، خودش تاریخ‌‌ساز می‌‌شد و اولین نخست‌‌وزیر غیرسفید پوست در تاریخ بریتانیا بود. اما پیام سوناک - که دولت نباید قبل از اینکه تورم را مهار کند، مالیات‌‌ها را کاهش دهد - برای حدود ۱۶۰هزار عضو حزبی که رای دادند، کمتر جذاب بود. بسیاری نیز او را به خاطر نقشش در برکناری جانسون نبخشیده بودند. او یکی از دو شخصیت اصلی محافظه‌‌کار بود که به همراه ساجد جاوید از کابینه استعفا کردند و موجی از جدایی‌‌ها را برانگیخت که موقعیت جانسون را دیگر غیرقابل دفاع کرد. تراس توانست با ۸۱هزار و ۳۲۶رای در مقابل ۶۰هزار و ۳۹۹رای سوناک پیروز شود؛ اختلافی که اگرچه قابل توجه است، اما آن‌چنان‌که برخی از نظرسنجی‌‌ها نشان می‌‌دادند، زیاد نبود. تحلیلگران خاطرنشان کردند که سوناک، نه لیز تراس، انتخاب برتر قانون‌‌گذاران محافظه‌‌کار در دور اول رقابت رهبری بود.

با این حال، تراس سفر سیاسی قابل توجه خود را در حزب محافظه‌‌کار آغاز کرده است. او که در خانواده‌‌ای چپ‌‌گرا، با پدری ریاضی‌‌دان و مادری پرستار و معلم بزرگ شد، یکی از اعضای فعال حزب میانه‌‌روی بریتانیا، لیبرال دموکرات‌‌ها، به‌عنوان دانشجو در دانشگاه آکسفورد فعالیت می‌‌کرد و حتی زمانی خواستار رای به لغو سلطنت بود. تراس پس از فارغ‌‌التحصیلی به سمت محافظه‌‌کاری تغییر مسیر داد و در شش پست وزارتی تحت سه نخست‌‌وزیر محافظه‌‌کار، یعنی جانسون، ترزا می، و دیوید کامرون کار و پله‌های ترقی را طی کرد. او مانند کامرون، در کمپین همه پرسی سال۲۰۱۶ علیه خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا مبارزات انتخاباتی انجام داد؛ اما پس از رای‌‌گیری به یک طرفدار تمام‌عیار برگزیت تبدیل شد. اگرچه او نخست‌‌وزیر هند نیست، اما برخی به او «مودی» می‌‌گویند، فردی که مدام تغییر عقیده می‌‌دهد.

تراس احتمالا با نحوه برخوردش با توفان اقتصادی آینده بریتانیا مورد قضاوت قرار خواهد گرفت. با افزایش ۸۰درصدی قبوض انرژی خانوارها، برخی از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌‌کنند که تورم تا اوایل سال آینده به ۲۰درصد خواهد رسید. بسیاری معتقدند که لیز تراس باید اقدامات گسترده‌‌ای را برای محافظت از خانواده‌های آسیب‌‌پذیر انجام دهد. با این حال نخست‌‌وزیر جدید بریتانیا از ارائه جزئیات درباره کمک‌‌های دولتی بالقوه خودداری کرده و اقداماتی مانند سهمیه‌‌بندی سوخت یا مالیات بر سود بادآورده جدید بر شرکت‌های انرژی را رد کرده است. تراس در آخرین رویداد کمپین انتخاباتی خود در لندن هفته گذشته، متعهد شد که هیچ‌گونه مالیات اضافی اعمال نکند، قولی که برخی از کارشناسان گفتند عمل کردن به آن دشوار است.

دیپلمات سرسخت

مسیری که تراس از نظر سیاسی طی کرده، بسیار عجیب است. الیزابت تراس به‌عنوان یک دانشجوی ۱۹ساله پرشور در آکسفورد در سال۱۹۹۴ خواستار برگزاری همه‌‌پرسی برای لغو سلطنت بریتانیا شد و به مخاطبان لیبرال دموکرات خود گفته بود: «ما معتقد نیستیم که مردم باید برای حکمرانی به دنیا بیایند.» سه دهه بعد، تراس که اکنون ۴۷سال دارد و به نام لیز شناخته می‌‌شود، روز سه‌‌شنبه به قلعه‌‌ای در اسکاتلندی سفر کرد تا توسط ملکه الیزابت دوم به‌عنوان نخست‌‌وزیر جدید بریتانیا منصوب شود؛ سفر سیاسی او شبیه داستان‌های درام است: اگر او زمانی یک جمهوری‌‌خواه خشمگین بود، حالا ردای یک حزب محافظه‌‌کار سنتی را بر تن کرده که وی را به مقام نخست‌‌وزیری رسانده است.

تراس مدت‌ها پیش با تغییر مسیر پذیرفت که سلطنت موردی مفید برای برای دموکراسی بریتانیا، است و برای همین مدت‌ها پیش لیبرال دموکرات‌‌ها را به خاطر محافظه‌‌کاران پس زد. در سال‌های اخیر هم پیش از رفراندوم سال۲۰۱۶ برای برگزیت از مخالفان سرسخت آن بود؛ اما حالا از طرفداران دو آتشه آن است. مهارت ایدئولوژیک او که منتقدان وی را متهم به فرصت‌طلب بودن کرده‌‌اند، به سوق دادن لیز تراس به قله سیاست بریتانیا کمک کرده است. این که چقدر او برای سختی کار آماده است، با توجه به روندهای اقتصادی وخیم که بریتانیا را در برگرفته، مورد دیگری است که باید در زمان خود مورد بررسی قرار گیرد. اما این نکته هم قابل توجه است که بوریس جانسون با قدرت و پر زرق و برق شروع کرد و روزهای افولش بلافاصله در مواجهه با این مشکلات رقم خورد.

به اعتراف خود تراس، وی کمتر از جذابیت جانسون برخوردار است. او در سختی‌‌ها و راحتی‌‌ها در کنار جانسون ماند و مانند دیگر اعضای کابینه علیه او دست به شورش نزد و به‌عنوان یک وزیر خارجه جنگ‌‌طلب در کنار جانسون ماند. گویی سرشت این دو یکی بوده است: جایی که بوریس جانسون نیز از وزارت خارجه به نخست‌‌وزیری رسید. مارک استیرز، دانشمند علوم سیاسی که لیز تراس را در زمان حضورش در آکسفورد همراهی می‌‌کرد، می‌‌گوید: «او به غریزه خود بسیار اعتماد دارد. او مایل است ریسک کند و چیزهایی بگوید که دیگران حاضر به گفتن آن نیستند. گاهی اوقات، این برای او مفید است اما نه همیشه. گاهی از این جنگجو بودن ضرر هم کرده است.» تراس در جمع‌‌های عمومی بسیار خشک است؛ اما در جمع‌‌های خصوصی بسیار شیرین‌‌سخن و سرگرم‌‌کننده است و عشقی بی‌‌دردسر به خواننده خانم آمریکایی تیلور سویفت و صنعت سرگرم‌‌کننده «کارائوکه» دارد. باید دید او می‌‌تواند به همان اندازه برای مردم در صنعت کارائوکه سرگرم‌‌کننده باشد؟

آخرین سخنان مرد مو زرد

بوریس جانسون آخرین سخنرانی خود را در مقابل دفتر نخست‌‌وزیری بریتانیا در شماره۱۰ خیابان داونینگ استریت ایراد کرد. بوریس جانسون، در سخنان روز سه‌‌شنبه‌‌اش اجرای روند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، توزیع واکسن کرونا و مقاومت در مقابل ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌جمهوری روسیه در جنگ اوکراین را از مهم‌ترین دستاوردهای دوران نخست‌‌وزیری‌‌اش برشمرد. تراس در شرایطی جانشین بوریس جانسون می‌‌شود که بحران انرژی دامن بریتانیا را گرفته است؛ اما نخست‌‌وزیر مستعفی بریتانیا در سخنان روز گذشته خود ابراز اطمینان کرد که دولت لیز تراس مردم را از بحران انرژی فعلی عبور خواهد داد.