بازی شطرنج ژئوپلیتیک بزرگ‌تر در منطقه
عثمانی‌ها به خلیج فارس رسیدند
«علی بکر» و «رابرت میسون» در گزارش ۴اکتبر در «مدیل ایست‌آی» نوشتند، پویایی در حال تحول بین ترکیه و کشورهای خلیج‌فارس نماد یک بازی شطرنج ژئوپلیتیک بزرگ‌تر است. ازآنجاکه خاورمیانه با خلأ قدرت و تغییر وفاداری‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند، بسیاری از کشورها مشتاق ایجاد اتحادهای جدید و تقویت اتحادهای موجود هستند. ترکیه با موقعیت استراتژیک و توان نظامی خود، به‌عنوان یک شریک موردتوجه برای بسیاری از کشورهای شورای همکاری ظاهرشده است که در آب‌های پرآشوب سیاست منطقه‌ای حرکت می‌کنند. استراتژی پایگاه‌های نظامی ترکیه بخش مهمی از تلاش‌های این کشور برای خنثی کردن تهدیدات امنیتی فزاینده و گسترش نفوذ خود در سراسر منطقه، به‌ویژه پس از قیام‌های عربی در سال۲۰۱۱ بوده است.
قطر میزبان اولین پایگاه نظامی ترکیه در خلیج‌فارس است؛ اما ممکن است شاهد تعداد بیشتری از این پایگاه‌ها در آینده باشیم. آنکارا درباره اهداف خود برای گسترش مشارکت نظامی ترکیه در خلیج‌فارس صریح بوده است. در سال۲۰۱۷، درحالی‌که کشورهای همسایه علیه قطر تحریم‌هایی اعمال کرده و این کشور کوچک را محاصره کردند، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه فاش کرد که پیشنهاد ایجاد یک پایگاه نظامی ترکیه در خاک عربستان را در سال۲۰۱۵ داده است. در واقع، سعودی‌ها در حال بررسی گزینه امنیتی ترکیه در قبال تهدید ایران بوده‌اند.
پیوندهای تقویت‌شده
بر اساس بخش‌هایی از اسناد محرمانه مرتبط با هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه سابق آمریکا، سعودی‌ها در اوایل سال۲۰۱۱ رسما گزینه ترکیه را به‌عنوان یک ضامن امنیتی در نظر گرفته بودند. با توجه به وقوع قیام‌های عربی، عدم حضور نیروهای قابل‌توجه ایالات‌متحده در عربستان پس از جنگ عراق در سال۲۰۰۳ و تجدید دیپلماسی ایالات‌متحده با ایران در دولت اوباما، ریاض به کشورهایی فراتر از واشنگتن برای تضمین‌های امنیتی نظر داشت. درحالی‌که قیام‌های عربی روابط ترکیه و عربستان را تیره کرد، اما این روابط از سال۲۰۲۱ تقویت شده است؛ بخشی از الگوی تنش‌زدایی در سراسر خاورمیانه که با توافق اخیر عربستان و ایران با میانجی‌گری چین محدود شد. ازآنجاکه کشورها مزایای افزایش همکاری‌های منطقه‌ای را درک می‌کنند، ترکیه به‌عنوان یک شریک با ارزش خاص برجسته شده است.
«توبا سونمز»، سفیر ترکیه در کویت، در ماه اوت گذشته، در سخنرانی به مناسبت صدویکمین سالگرد روز پیروزی ترکیه، روابط رو به رشد نظامی و امنیتی بین ترکیه و کویت را برجسته کرد. او گفت که ترکیه آماده ایجاد یک پایگاه نظامی در کویت است، درصورتی‌که این کشور چنین تمایلی را ابراز کند. این اقدام بی‌سابقه نخواهد بود. ترکیه پیش‌ازاین در مواقع بحران، از جمله در اوایل دهه۱۹۸۰، در بحبوحه تلاش‌ها برای مهار اثرات سرریز انقلاب ایران و مقابله با تلاش‌های شوروی برای رسیدن به خلیج‌فارس پس از تهاجم به افغانستان، مستشاران نظامی به کویت فرستاد. در طول بحران شورای همکاری، کویت و ترکیه هرکدام نقش اساسی در جلوگیری از درگیری نظامی داشتند. لرزش‌های ژئوپلیتیک آن زمان باعث شد که کشورهای کوچک‌تر متحد آمریکا در منطقه قابلیت اطمینان تضمین‌های امنیتی آمریکا را زیر سوال ببرند. شایعاتی در سال۲۰۱۷ درباره کویت به‌وجود آمد که احتمالا به دنبال حضور نظامی ترکیه در خاک خود است؛ اقدامی که در آن زمان به‌عنوان موازنه‌ای در برابر تشدید تنش‌ها در خلیج‌فارس تلقی می‌شد.
یک مقام آگاه کویتی در سال۲۰۱۷ گفت: «کویت نمی‌تواند مانند برخی دیگر از کشورهای خلیج‌فارس، عربستان را به چالش بکشد... ما هم‌اکنون نمی‌توانیم از سیاست‌های خود در برابر ایران محافظت کنیم؛ اما روابط تقویت‌شده با ترکیه می‌تواند به ما کمک کند. عدم اطمینان بزرگ [در میان همسایگان ما] ترسناک است. به همین دلیل است که باید خود را برای عواقب نامطلوب آماده کنیم.» اما در میان ترس از اینکه چنین اقدامی ممکن است باعث سرشاخ شدن با ریاض شود، کویت به دنبال لایه دوم حفاظتی در جای دیگری بود، آن‌هم با گزارش‌هایی که در سال۲۰۱۸ به یک پایگاه دریایی بالقوه بریتانیا اشاره کرد. درحالی‌که مقامات کویت این تحولات را کم‌اهمیت جلوه دادند، اما دو کشور آموزش نظامی مشترک خود را در سال۲۰۲۲ از سر گرفتند. بااین‌حال، کویت و ترکیه در اواخر سال۲۰۱۸ یک پیمان دفاعی مشترک جامع امضا کردند که بر تعهد آنها به منافع امنیتی متقابل تاکید کرد.
استقلال استراتژیک
در سایر نقاط منطقه، درگیری درون شورای همکاری خلیج‌فارس و تشدید تنش بین ایران و آمریکا نیز تاثیر داشت. در سال۲۰۲۰، شایعاتی منتشر شد مبنی بر اینکه عمان، یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان سختافزار نظامی ترکیه در آن زمان، ممکن است میزبان یک پایگاه دریایی ترکیه باشد. هیچ‌کدام از این دو کشور این موضوع را تایید نکردند. در واقع، در جریان بحران خلیج‌فارس [بر سر قطر]، درست مانند کویت، عمان به‌جای درخواست از نیروهای ترکیه، به دنبال افزایش حضور نظامی بریتانیا بود. پس از حل بحران شورای همکاری از طریق توافق‌نامه۲۰۲۱ الولا، روابط دفاعی ترکیه با کویت بیشتر تقویت شد. یک تمرین نظامی مشترک در همان سال اهداف استراتژیک مشترک آنها را برجسته کرد.
نقطه عطف دیگری در این سال رخ داد؛ زیرا کویت به صفوف کشورهایی پیوست که پهپادهای مسلح معروف «بیرق‌دار TB۲» ترکیه را که در درگیری‌های بی‌شماری از شمال آفریقا تا اوکراین به‌کار گرفته شده‌اند، خریداری کرد. سفیر ترکیه در کویت نقش مهمی در تقویت این روابط دفاعی داشت. با وجود اقدامات اخیر به سمت تنش‌زدایی منطقه‌ای، ایران همچنان عاملی در این محاسبات امنیتی است.
در سال ۲۰۱۵، کویت بیش از ۲۲نفر را به «جاسوسی برای جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله برای انجام اقدامات تهاجمی علیه کشور کویت» متهم کرد. سال بعد، در بحبوحه درگیری بین عربستان و ایران بر سر اعدام یک روحانی شیعه، کویت روابط دیپلماتیک خود با تهران را کاهش داد؛ اقدامی که شش سال بعد برعکس شد. درحالی‌که برخی از کارشناسان کویتی ممکن است فکر کنند که حضور ایالات‌متحده در این کشور کوچک و نفت‌خیز خلیج‌فارس برای جلوگیری از هرگونه حمله خارجی متعارف کافی است، برخی دیگر معتقدند چنین وابستگی‌ای کویت را آسیب‌پذیر می‌کند. رویدادهایی مانند حملات سال ۲۰۱۹ به تاسیسات نفتی عربستان بر لزوم تنوع بخشیدن به اتحادهای دفاعی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به‌جای اتکای صرف به قدرت‌های غربی تاکید کرده است.
عربستان و امارات در این زمینه به روسیه و چین چشم دوخته‌اند و درعین‌حال روی ظرفیت‌های نظامی-صنعتی خود به‌عنوان بخشی از اهداف بلندمدت خود برای ایجاد خودمختاری استراتژیک سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در اینجا، ترکیه با سابقه‌ای اثبات‌شده و قابلیت‌های دفاعی، پیشنهاد قانع‌کننده‌ای را ارائه می‌دهد. تجربیات دهه گذشته -در سوریه، لیبی، قره‌باغ کوهستانی، قطر، سومالی، اتیوپی و جاهای دیگر- نشان می‌دهد ترکیه متعهد به حفاظت از متحدان و دوستان خود در مواقع ضروری است و اینکه حمایت یا مداخله آن می‌تواند تغییردهنده بازی باشد.
