تغییر مبادلات دیپلماتیک منطقه به سود روسیه
گروه بین‌الملل- زمانی که دولت وقت ایران در زمان قاجاریه برای مقابله با روسیه تزاری به دامان فرانسه پناه برد و ناپلئون قول همکاری با دولت ایران را داد، دیر زمانی نگذشت که تزار روسیه در کنار رود سن، ناپلئون را به آغوش کشید و به این ترتیب حوزه نفوذ خود را در منطقه حفظ کرد.
اکنون نیز به نظر می‌رسد تاریخ در حال تکرار است و روسیه در بازی رولت روسی اینبار با ایالات متحده برنده نهایی تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه شده است. شبکه خبری سی‌ان‌ان به تازگی در گزارشی با همین موضوع می‌گوید که با کنار کشیدن آمریکا، روسیه در منطقه خاورمیانه به پیش‌روی خود ادامه می‌دهد. این در شرایطی است که مناسبات منطقه در سال ۲۰۱۱ در شرایطی رقم می‌خورد که به نظر می‌رسید برنده نهایی این تحولات، واشنگتن و آنکارا باشند. اما با شکست دو کشور در سوریه و تحولات مصر «ریخت شناسی دیپلماسی خارجی» کشورهای منطقه در حال چرخش به سمت کرملین است. در حالی که جان کری در ماه نوامبر برای ترمیم آسیب‌های ناشی از تیره شدن روابط واشنگتن با کشورهای حوزه خلیج فارس به این کشورها سفر کرد، روسیه در پس این دیدارها، پای ثابتی برای به بن بست رساندن طرح‌های ایالات متحده شده و توانسته است قراردادهای تجاری و نظامی قابل توجهی با کشورهای منطقه ببندد. هنوز یک هفته از سفر وزیر امورخارجه ایالات متحده به قاهره نگذشته بود که از مصر خبر رسید که این کشور در حال توافق با روسیه برای خرید تجهیزات نظامی از مسکو است. پیش از این واشنگتن عمده تسلیحات ارتش این کشور را تامین می‌کرد و کمک‌های نظامی فراوانی به دولت مستقر در قاهره می‌کرد. به گفته کارشناسان این عمل قاهره در واقع واکنش به دفاع دولت اوباما از اخوان‌المسلمین این کشور و شخص مرسی بوده است که پس از انقلاب ۲۵ ژانویه در انتخاباتی سالم به قدرت رسیده بود. همپای واشنگتن، متحد این کشور یعنی ترکیه نیز در حال باختن قافیه به روسیه و سایر کشورهای طرفدار اسد است. روسیه مهم‌ترین پشتیبان دولت سوریه است. روزنامه الوطن عربستان اما درباره قافیه باختن واشنگتن در منطقه می‌نویسد: «سیاست واقعی آمریکا به تدریج در حال عقب‌نشینی از منطقه است و به همین علت است که باید اتحادهای سیاسی استراتژیک جایگزین ایجاد شود تا از منافع کشورهای عربی محافظت شود. شرکای آمریکا در جست‌وجوی خود برای موضع‌گیری در برابر بی‌اعتمادی به آمریکا، گام‌های نخست را برای تنوع بخشی روابطشان برداشته‌اند، تصمیمی که با ارزیابی مجدد شرایط مطلوب روابط گسترده با روسیه آغاز شده است.»
هنوز یک روز از نوشتن این گزارش نگذشته است که خبر قرارداد تازه بین دو کشور عربستان سعودی با روسیه منتشر می‌شود. «میخاییل زاوالی»، رییس شرکت دولتی تسلیحات نظامی روسیه (روس آبارون) در این‌باره می‌گوید: روسیه و عربستان به مذاکرات خود در خصوص امضای قراردادهایی به مبلغ ۱۲ میلیارد دلار در زمینه تسلیحات و تجهیزات نظامی ادامه می‌دهند. به گفته این مقام روسی فروش تسلیحات تنها به سعودی‌ها ختم نمی‌شود و این کشور از مشتری‌های دیگری نیز خبر می‌دهد. او در این زمینه ابراز امیدواری می‌کند که به‌زودی این قراردادها با دیگر کشورها نهایی خواهد شد.
زاوالی اما این «دیگر کشورها» را هند، امارات متحده عربی، اردن و الجزایر معرفی می‌کند که در حاشیه «دبی ایرشو-۲۰۱۳» به رایزنی پرداخته است. کشورهایی که از متحدین اصلی ایالات متحده به حساب می‌آیند و پیش از روسیه عمدتا خریدار تسلیحات از واشنگتن بوده‌اند. از این سو نیز با سفر لاوروف به مصر، قاهره این سفر را تاریخی قلمداد می‌کند و روابط دو کشور را رو به جلو توصیف می‌کند. سی‌ان‌ان در این باره می‌نویسد: «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه و «سرگئی شویگو»، وزیردفاع این کشور، سفری مهم را در مصر به پایان رساندند؛ مصری که روابطش با آمریکا، پس از کودتای نظامی که منجر به براندازی محمد مرسی، رییس‌جمهوری مخلوع مصر و اخوان المسلمین از قدرت شد، به تیرگی گرایید. شویگو پس از اتمام گفت‌وگوها با مقامات ارشد مصری، همچون «عبدالفتاح السیسی»، وزیر دفاع این کشور از شروع گفت‌وگوهای سازنده از جمله همکاری‌های نظامی و فنی تمجید کرد. این سایت در ادامه با برشمردن دلایل شکست واشنگتن از مسکو، همچون دفاع اوباما از مرسی، و انتقاد از دولت جدید می‌نویسد: این گفت‌وگوها ممکن است به خرید عظیم تسلیحات روسیه توسط مصر و احتمال دسترسی کشتی‌های نیروی دریایی روسیه به تاسیسات بندری در مصر منتج شود؛ امری که برای روسیه گزینه‌ای برای پایگاه در معرض خطرش در «طرطوس» سوریه فراهم می‌کند. در این میان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل برای رایزنی با «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهوری روسیه به مسکو سفر کرد. تحولات اخیر، هدف طولانی مدت آمریکا برای محدود کردن نفوذ مسکو در منطقه را به چالش می‌کشد.
دور برگردان در مسیر داووداغلو
ترکیه نیز همچون ایالات متحده با حمایت از کشورهایی که به بهار عربی دچار شدند، به بازنده نهایی تبدیل شده‌است. هنوز یک ماه از انقلاب مصر نگذشته بود که اردوغان در میدان التحریر پشت تریبون ایستاد و برای دولت آینده مصر «نقشه راه» تجویز کرد. دو سال بعد اما وقایع به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد و سفیر این کشور از قاهره اخراج می‌شود و میزان تنش‌ها به بالاترین حد می‌رسد. این در شرایطی است که دیپلماسی این کشور در ابتدا با به صفر رساندن تنش‌ها با کشورهای منطقه پی‌ریزی شده بود و در اثر این دیپلماسی به بهبود رابطه با کشورهای منطقه پرداخت. اما باخت اردوغان و تیم امور خارجی‌اش در مصر و سوریه، باعث شد که این کشور به‌طور تلویحی از سیاست‌های قبلی خود عقب‌نشینی کند. این عقب نشینی را روزنامه نیویورک تایمز به عنوان «دوربرگردان» در سیاست‌های خارجی آنکارا قلمداد می‌کند. سفر اخیر اردوغان به روسیه و دیدار ظریف با داووداغلو در این راستا ارزیابی می‌شود. هرچند که وزیر امور خارجه این کشور در گفت‌وگو با روزنامه «تودیززمان» این موضوع را تکذیب می‌کند و می‌گوید: آنکارا از سیاست‌های خود عقب نشینی نکرده است، اما روزنامه نیویورک تایمز دیدار او را با مقامات عراقی در روز تاسوعا که از اهمیت بسزایی برای شیعیان برخوردار است عقب‌نشینی این دولت در برابر عراق می‌داند و آن را دوربرگردان در خط‌ مشی‌های آنکارا اعلام می‌کند. «تیم آرانگو»، کارشناس مسائل خارومیانه در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک تایمز در این‌باره می‌گوید: ترکیه می‌خواهد که روابط خود را نسبت به دو سال قبل تغییر شکل دهد و به دو کشور قدرتمند شیعه منطقه یعنی ایران و عراق دوباره نزدیک شود.»
در همین حال، آنکارا که از پس بهار عربی در پی میوه چیدن از قاهره بود با سرنگونی مرسی و طرفدارانش در این کشور به بازنده اصلی تحولات مصر تبدیل شده است. تا جایی که سفیر این کشور از خاک مصر اخراج می‌شود و روابط فیمابین به نازل‌ترین حد خود می‌رسد. در این بین اما روسیه برنده نهایی تحولات منطقه شده است و ایالات متحده در حال از دست دادن جایگاه خود در منطقه است. عربستان سعودی در چرخشی آشکار نسبت به سیاست‌های آمریکا در قبال سوریه، به سمت مسکو چرخیده است. هر چند که این کشور در خصوص سوریه تفاوت‌های دیدگاهی عمیقی با مسکو دارد، اما پراگمات‌های کرملین توانسته‌اند بازار تسلیحات را در منطقه کم‌کم به سود خود رقم بزنند.