اسلحه نفتی آل سعود به زمین می‌افتد

ترجمه شادی آذری: اجلاس اخیر اعضای اوپک در وین پرده از رازی برداشت که جهان ماه‌ها انتظارش را می‌کشید. عربستان سعودی با نفت، دست به بازی سیاست می‌زند و اوپک را مجبور می‌کند که میزان تولید خود را در حد ۳۰ میلیون بشکه در روز ثابت نگه‌دارد تا قیمت‌ها کاهش یابند. قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ تا ۳۵ درصد کاهش یافته و برای نخستین بار از ماه مه ۲۰۱۰ تاکنون به کمتر از ۷۰ دلار رسیده است. پرسش این است که چرا سعودی‌ها روابط حسنه خود با سایر اعضای اوپک را به خطر می‌اندازند و در عین حال این سازمان را تضعیف می‌کنند و توان آن را در دستیابی به اهداف آینده کاهش می‌دهند. این بازی پرخطری است و در درازمدت به سعودی‌ها آسیب‌هایی می‌زند که در تصورات کوتاه‌مدت آنها نمی‌گنجد. از زمان نخستین شوک نفتی که در پی جنگ خاورمیانه در سال ۱۹۷۳ روی داد، سعودی‌ها متوجه نقشی شدند که می‌توانند با باز و بسته کردن شیر لوله‌های نفتی خود در امور منطقه‌ای و جهانی ایفا کنند. اما به تازگی با افزایش تولید نفت آمریکا منطقی بود که فرض کنیم عربستان سعودی از مازاد تولید خود بکاهد تا تراز تجاری سالمی داشته باشد. اما ریاض درست عکس آن عمل کرده است. از دید ریاض، جهان منظره‌ای تاریک دارد و سعودی‌ها با مجموعه‌ای از نگرانی‌ها مواجهند که حس می‌کنند متحدان غربی‌شان یا شرکای منطقه‌ای‌شان نمی‌توانند با کفایت آنها را بر طرف کنند.

تنش ایران- عربستان

بسیاری از کارشناسان از جنگ سردی بین ایران و عربستان سخن به میان می‌آورند که در آن موفقیت ایران در حل هر مساله عمده‌ای که موجب نگرانی‌های منطقه‌ای می‌شود، از دید سعودی‌ها به منزله شکست‌ خودشان است و در خاندان آل‌سعود زنگ خطر را به صدا در می‌آورد. از دید آنها، آمریکا کاملا جا زده و به ایران اجازه داده است که تازه‌نفس شود. قرار نبود به ایران اجازه داده شود که هیچ ظرفیت غنی‌سازی در داخل داشته باشد چه رسد به اینکه یک امتیاز ۷ میلیارد دلاری به آن داده شود.

از دید سعودی‌ها، روحانی که از رفتاری معتدلانه برخوردار است، تجلی دوستانه‌ای از حکومتی است که می‌خواهد بر همه خاورمیانه مسلط شود و از سوی جامعه جهانی مورد اقبال قرار گیرد. حتی دسترسی ایران به منطقه خاورمیانه برای سعودی‌ها نگران‌کننده‌تر از برنامه هسته‌ای ایران است. در عراق، ایرانی‌ها موفق شده‌اند نظام امنیتی بسیار خوبی را شکل دهند و اگر مداخله نیروهای سپاه پاسداران در مناطق شمالی عراق به‌ویژه مرزهای کردنشین نبود، تا حالا داعش بر اغلب مناطق شیعه‌نشین سلطه یافته بود. در سوریه، همزمان با مقابله نیروهای ائتلافی به رهبری ایالات متحده با عوامل داعش، فشار از بشار اسد، متحد ایران، برداشته شده است. در شرایطی که زمانی گفته می‌شد او باید از حکومت کنار برود، اکنون این تصور قوت گرفته است که غرب برای مبارزه با تهدید بزرگی چون داعش، مجبور به همکاری با او است. با حضور حزب‌الله که مورد حمایت ایران است و حمایت روسیه در شورای امنیت، به‌نظر می‌رسد اکنون جایگاه اسد امن است. اوضاع بد برای پادشاهی عربستان به همین‌ها ختم نمی‌شود. مرزهای جنوبی و غربی این کشور شاهد مبارزات شیعیان در یمن و تظاهرکنندگان در بحرین است و همه اینها باعث می‌شود که سعودی‌ها فکر کنند از همه طرف در چنبره قدرت ایران گرفتار شده‌اند.

در چنین اوضاعی که به نظر می‌رسد تا حدود زیادی به‌نفع ایران است، عربستان سعودی تصمیم گرفت که با یک ضربه پاسخ دهد. با توجه به آنکه ریاض ترجیح می‌دهد با ایرانی‌ها وارد مقابله نظامی نشود، مجبور شد به راه‌های دیگری برای مقابله با ایران متوسل شود. راه آسان برای عربستان کاهش درآمدهای ایران است. اقتصاد ایران به شدت به هیدروکربن‌ها وابسته است و ۶۰ درصد از درآمدهای صادراتی و ۲۵ درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۳ را هیدروکربن‌ها به خود اختصاص داده‌اند. به همین دلیل ایران پیش از کنفرانس ماه نوامبر، کاهش تولید اوپک را مطرح کرده بود و سعودی‌ها آن را رد کردند.

علاوه بر این سعودی‌ها شانس این را یافته‌اند که با کاهش قیمت نفت و کاهش درآمدهای مسکو از هیدروکربن‌ها، به روسیه، متحد بی‌باک بشار اسد، ضربه بزنند. با کاهش قیمت‌های نفت ارزش روبل روسیه هم از ماه ژوئن تاکنون تا ۳۵ درصد کاهش یافته است. به‌نظر می‌رسد سیاست یک تیر و دو نشان، سیاستی جدید از سوی عربستان سعودی بود چون نمی‌خواهد وارد جنگ نظامی شود.

اما سعودی‌ها تا چه مدت می‌توانند به این بازی ادامه دهند؟ اگر واقع‌‌گرایانه پاسخ دهیم تنها چند ماه. اما اگر قیمت نفت همچنان به کاهش خود ادامه دهد، سعودی‌ها مجبور خواهند بود در مورد این استراتژی خود بازاندیشی کنند. گر چه در پایان سال مالی گذشته این پادشاهی ۷۴۱ میلیارد دلار ذخایر ارزی و ۱۵ میلیارد دلار مازاد حساب جاری داشت و سعودی‌ها می‌توانند هزینه کسری بودجه خود را تا چند سال جبران کنند. علاوه بر این سعودی‌ها خرید تسلیحاتی خود را اخیرا انجام داده‌اند و بنابراین پیش‌بینی می‌شود که هزینه‌های تسلیحاتی این حکومت در دو یا سه سال آینده کاهش یابد و می‌تواند نقدینگی‌اش را صرف کارهای دیگر کند.

گر چه ریاض تلاش کرده است که اقتدار خود را در منطقه به اثبات رساند و بی‌شک موجب نارضایتی تهران و مسکو خواهد بود، اما سلاح نفتی نمی‌تواند برخی از جریانات حساس منطقه را دستخوش تغییر کند. داعش هویتی برابر با اندازه‌های بریتانیا در عراق و سوریه برای خود ایجاد کرده است و خصومت آن با آل سعود در مصاحبه ۱۷ دقیقه‌ای ابوبکر البغدادی، خلیفه خود خوانده این گروه، مشخص شد. نفت ارزان حاصل از سرزمین‌هایی که داعش به‌دست گرفته می‌تواند روزانه میلیون‌ها دلار درآمد برای آنان به همراه داشته باشد و اگر آمریکا و ایران برای حل موضوع داعش همکاری نکنند، این مساله حل نخواهد شد و این به نفع ریاض نخواهد بود. به علاوه، اگر قرار باشد از جنگ منطقه‌ای اجتناب شود، سعودی‌ها باید بپذیرند که باید توافقی بین ایران و گروه ۱+۵ حاصل شود. اینها بهترین موارد از گزینه‌های بدتری هستند که پیش روی عربستان قرار دارند و تلاش اخیر سعودی‌ها برای مشارکت دادن همتایان ایرانی‌شان در مسائل، به‌ویژه امور امنیتی منطقه همچون داعش، گامی مثبت بود.

منبع: بی‌بی‌سی