میانجیگری عمان و آمریکا در بحران سوریه
گروه جهان: طی هفته‌های اخیر اتفاقاتی در سوریه رخ داده که احتمال رسیدن به راه‌حلی برای این کشور را سرعت بخشیده است. به عبارت دیگر، بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در حال نزدیک شدن به راه‌حلی سیاسی و اجماع بر سر آن برای سوریه هستند.

از مذاکره اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا با ملک سلمان، پادشاه عربستان گرفته تا ورود یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان به دمشق و دیدار با اسد و سخنان جان کری، وزیر خارجه آمریکا، مبنی بر دعوت از ایران برای نشست سوریه همگی نشان می‌دهد بازیگران در حال رسیدن به اجماعی هستند که براساس آن جنگ در سوریه جز بی‌خانمان کردن و آوارگی و کشتن هزاران انسان بی‌گناه فایده دیگری نداشته است.

ظاهرا مهم‌ترین خبر درباره تحولات سوریه زمانی مطرح شد که جان کری بحث دعوت از ایران به نشست آتی در مورد سوریه در وین را مطرح کرد؛ نشستی که قرار است امروز آغاز شد و تا فردا ادامه یابد (که در صورت لزوم تمدید خواهد شد). به گزارش نیویورک‌تایمز، مقام‌های روسی و آمریکایی گفته‌اند در این نشست علاوه بر ایران، از لبنان، مصر و عراق هم دعوت به عمل خواهد آمد. این گزارش می‌افزاید اگر ایران دعوت را بپذیرد اولین باری خواهد بود که جان کری احتمالا با ایران در مورد مساله‌ای غیر از مساله هسته‌ای وارد مذاکره خواهد شد.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «در هفته‌ها و روزهای اخیر مقام‌های آمریکایی اعلام کرده بودند که راه‌حلی سیاسی در سوریه بدون تهران امکان‌پذیر نیست.»

جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، روز سه‌شنبه گفت: «پیش‌بینی می‌کنیم که ایران برای حضور در نشست آتی دعوت خواهد شد.» این مقام آمریکایی افزود: آمریکا «دریافته که در مرحله‌ای از این مذاکرات و حرکت به سوی راه‌حلی سیاسی نیازمند مذاکره و گفت‌وگو با تهران است».

ظاهرا معادله قدرت در سوریه با حضور روسیه به نفع اسد و متحدانش به هم خورده است. بر همین اساس، گفته می‌شود ائتلاف ضدداعش به رهبری آمریکا از زمان آغاز حملات ضدتروریستی روسیه حملات هوایی خود را کاهش داده است. براساس گزارش‌های پنتاگون، حملات آمریکا علیه داعش در سوریه در ماه اوت به‌صورت میانگین هفت حمله در روز بود. در ماه سپتامبر میانگین تعداد روزانه این حملات به بیش از چهار مورد رسید و از ابتدا تا 26 ماه اکتبر، همزمان با آغاز حملات هوایی روسیه در سوریه درحمایت از بشار اسد، رئیس‌جمهوری این کشور، میانگین تعداد حملات هوایی ائتلاف آمریکایی به کمتر از چهار حمله در روز رسیده است.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد: از دیگر نشانه‌های تحول این است که اگر اوباما تا پیش از مذاکرات سخن از این به میان می‌آورد که «اسد باید برود» اما اکنون تا حدودی حضور وی برای دوره‌ای کوتاه و گذار سیاسی در این کشور پذیرفته شده است.

یک دیپلمات آمریکایی می‌گوید: جدیدترین تغییر پی بردن به این واقعیت است که ایران و روسیه به‌عنوان دو قدرت تاثیرگذار بر سوریه دعوت شده و کنار گذاشتن ایران از روند مذاکرات «نادیده گرفتن واقعیت» است. این روزنامه در ادامه گزارش خود با اشاره به ایران می‌نویسد؛ از فردای توافق هسته‌ای بسیاری پیش‌بینی تقابل میان ایران با آمریکا و کشورهای عربی را کرده بودند اما به نظر می‌رسد تحولات سوریه تقابل را به همکاری تبدیل کرده است. یک دیپلمات به شرط فاش نشدن نام به نیویورک‌تایمز می‌گوید: دیپلمات‌های غربی از این اصرار خود عقب‌نشینی کرده‌اند که اسد در آغاز دوران گذار سیاسی باید برود.

گاردین نیز در گزارشی با اشاره به عقب‌نشینی غرب از مواضع خود در قبال سوریه می‌نویسد حضور ایران و روسیه به‌عنوان متحدان اصلی اسد در نشست وین مولفه‌ای اساسی است که می‌تواند بازیگران خارجی رقیب در این ستیز را حول یک میز بنشاند.

با این حال، آمریکا معتقد است هدف نهایی نشست وین کنار گذاشتن اسد است اما در گام اول می‌توان وضعیت را مدیریت کرد. گاردین می‌نویسد: «هدف نهایی همگان... رسیدن به یک چارچوب برای گذار سیاسی موفقیت‌آمیز در سوریه است که در آن دولت آینده سوریه نه از سوی اسد بلکه از سوی نمایندگان مردم سوریه هدایت شود.»

پیش‌شرط حضور در نشست وین

جرمی شاپیرو در یادداشتی در گاردین می‌نویسد اگرچه حضور طرف‌های درگیر در بحران سوریه در وین 2 مهم است اما تا زمانی که میان طرف‌های درگیر منطقه‌ای آتش‌بس برقرار نشود، نمی‌توان امیدی به موفقیت کنفرانس وین داشت. شاپیرو می‌نویسد: «ابتدا باید وین 5/ 1 شکل گیرد که همان آتش‌بس منطقه‌ای میان طرف‌های درگیر است تا بتوان به وین 2 رسید.» او در تحلیل خود می‌نویسد: بحران سوریه دیگر بحرانی داخلی نیست بلکه به «جنگ نیابتی منطقه ای» تبدیل شده است که یک سر آن ایران و روسیه و سر دیگر آن را باید در قطر، ترکیه، عراق، عربستان و امارات یافت. تا زمانی که طرف‌های منطقه‌ای به آشتی یا دست‌کم به آتش‌بس نرسند قاچاق پول و سلاح برای تقویت طرف‌های مورد حمایت ادامه خواهد داشت.

شاپیرو برای سخن خود استناد می‌آورد. او می‌گوید قدرت آمریکا نتوانست به بحران‌های عراق و افغانستان خاتمه دهد چرا که حامیان منطقه‌ای هیچ آتش‌بس و توافقی را در افق نمی‌بینند. اما در لبنان همه چیز عوض شد. در سال 1989 ابتدا طرف‌های منطقه‌ای توافق کردند که بحران فیصله یابد، سپس نزاع به پایان رسید. او همین راه‌حل را برای سوریه هم تجویز می‌کند. شاپیرو می‌گوید: تا کنون هیچ تلاشی در مورد نقش بازیگران منطقه‌ای و آوردن آنها پای میز صورت نگرفته است. او معتقد است هدف کنفرانس وین 5/ 1 همانا تسهیل راه‌حل سیاسی نهایی در سوریه است. او معتقد است روسیه و آمریکا می‌توانند با آوردن سایر بازیگران به پای میز مذاکره روند کمک‌رسانی انسانی را تسریع کرده و به حل و فصل بحران یاری رسانند. حضور ایران و عربستان در این مذاکرات سازنده خواهد بود.

نظرسنجی سعودی‌ها چه می‌گوید؟

موسسه واشنگتن در یکی از زیرشاخه‌های تحقیقاتی‌اش به نام «موسسه فکره» به انجام یک نظرسنجی نادر در عربستان اشاره کرده و می‌نویسد در این نظرسنجی که در ماه سپتامبر در مورد تحولات سوریه و نقش بازیگران خارجی انجام شد افکار عمومی سعودی دیدگاه مطلوبی نسبت به بازیگران خارجی سوریه ندارند.

در مقابل، مصر و حماس دارای نرخ محبوبیت نسبتا خوبی هستند و حتی اخوان‌المسلمین هم جایگاه تقریبا مثبتی در نگاه یک سوم شهروندان عربستان داشت. این اولین نظرسنجی یا یکی از نادر نظرسنجی‌هایی است که در عربستان سعودی انجام شده است چه این کشور به‌عنوان یکی از بسته‌ترین کشورهای جهان اصولا میانه‌ای با دموکراسی یا رویکردهای دموکراتیک مبتنی بر احترام به حقوق مردم ندارد.

دیوید پولاک، محقق این موسسه در یادداشت خود می‌نویسد: این نظرسنجی به‌صورت رندوم از هزار شهروند سعودی انجام شد. نیمی از آنها زیر 35 سال بودند و فقط 28 درصد دبیرستان را تمام کرده یا وارد تحصیلات عالیه شده بودند. پاسخ‌دهندگان هم از مناطق مختلف این کشور هستند: ریاض (23 درصد)، مکه و جده (22 درصد)، دمام (16 درصد)، سایر استان‌ها (39 درصد). اکثر پاسخ‌دهندگان خود را «اهل سنت» (86 درصد) می‌نامیدند و سایرین هم در قالب «شیعیان» (8 درصد) تقسیم بندی می‌شوند.

در میان قدرت‌های خارجی، روسیه و آمریکا به ترتیب با 85 و 81 درصد رتبه «نامطلوبی» به دلیل سیاست هایشان به دست آوردند و 42 درصد هم نگاهی «بسیار منفی» به هر دو کشور داشتند. چین و فرانسه جایگاه بهتری داشتند و به ترتیب «نسبتا منفی» و «بسیار منفی» بودند. 63 درصد هم نسبت به پاکستان و همین حدود هم نسبت به ایران دیدگاهی منفی داشتند.

جالب این که دولت عربستان هیچ نظرسنجی نسبت به نقش خود در بحران‌های منطقه‌ای انجام نمی‌دهد. این کشور از فروردین ماه 94 در حال بمباران مردم یمن است و این کشور می‌رود که به دلیل خرابی‌های سعودی‌ها از نقشه جغرافیا محو شود. همچنین در مورد نقش مخرب سعودی‌ها و متحدانشان در سوریه که پرورش‌دهنده گروه‌های تکفیری- سلفی داعش، النصره و ... بودند نیز هیچ نظرسنجی انجام نمی‌دهند.