محمود صدری

مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در ژنو پایان یافت و نماینده ایران در مذاکرات از حصول دو توافق خبر داد. توافق‌هایی که سعید جلیلی از آن یاد کرده، ... ... معطوف به مسائل مورد ادعای آمریکا و اروپا؛ یعنی برنامه هسته‌ای ایران نیست، بلکه یکی درباره ادامه مذاکره راجع به نقاط مشترک است و دیگری درباره محل مذاکرات آینده؛ یعنی استانبول ترکیه. ظاهر این دو توافق از بی‌حاصلی مذاکرات ژنو حکایت دارد؛ اما براساس نمادشناسی دیپلماتیک، می‌توان از تحولی تازه و درخور اعتنا سخن گفت. اینکه ایران و بازیگران اصلی صحنه بین‌المللی، پس از یک‌سال قطع مذاکره، حاضر به مذاکره شده‌اند و پس از مذاکرات از «نقاط مشترک» سخن گفته‌اند به این معنا است که طرفین مذاکره از یکدیگر ناامید نشده‌اند. ایجاد امیدواری به مذاکره مهم‌ترین کارکرد دیپلماسی است و از این جهت، ایران و گروه ۱+۵ گامی به پیش برداشته‌اند.

توافق دوم در واقع ادامه و مکمل توافق اول است و مستقلا ارزشی ندارد؛ اما همین بخش کم ارزش توافق، برای طرف ایرانی اهمیت استراتژیک دارد. ترکیه به همراه ایران و برزیل یکی از اضلاع مثلث توافقنامه تهران است که سال گذشته پیشنهادی غافلگیرکننده به طرف‌های غربی داد و به نوعی ابتکار عمل را از دست آمریکا و اروپا خارج کرد. توافقنامه تهران، خواستار مبادله اورانیوم نیمه فرآوری شده ایران با اورانیوم فرآوری شده در ترکیه شد؛ اما غربی‌ها این پیشنهاد را نپذیرفتند. کامیابی اجلاس تهران در این بود که پیش از آن، روسیه پیشنهاد مشابهی داده و غرب آن را پذیرفته بود و امتناع غرب در برابر پیشنهاد اجلاس تهران، اروپایی‌ها و آمریکا را پیرو معیار «دوگانه» تصویر می‌کرد.

اجلاس تهران البته نتیجه عملی و معطوف به هدف ایران در پی نداشت؛ اما برای دیپلماسی آمریکا و اروپا نوعی خجلت اخلاقی ایجاد کرد. حال اگر نمایندگان ایران و طرف‌های بین‌المللی در استانبول ترکیه گرد آیند و احیانا برزیل و ترکیه به عنوان میهمان و ناظر در مذاکرات شرکت کنند، ایران دست کم از «تنهایی ژنو» خلاص می‌شود و در زمینی بازی دیپلماتیک خواهد کرد که برخی قواعد بازی آن را خودش نوشته است. بازی در چارچوب قواعد پیشنهادی ایران یعنی اسقاط همه اتهامات پیش از اجلاس سه جانبه تهران. نکته آخر اینکه مدیریت وقایع مرتبط با روابط ایران و غرب از حالا تا زمان مذاکرات استانبول (احتمالا بهمن) مقدمه ضروری کامیابی در این مذاکرات است. محور این مدیریت وقایع، همان سخنی است که شامگاه دیروز سعید جلیلی، دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران در اعتراض به بیانیه اجلاس ژنو مطرح کرد. زیرا اگر اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بتوانند فضای مذاکره را به پیش از اجلاس تهران بازگردانند، ایران بار دیگر در موضع اتهام خواهد نشست.