علیرضا کدیور

بیش از یک‌ماه از ورود پست‌بانک، آخرین بانک دولتی مشمول خصوصی‌سازی به بورس می‌گذرد. پست‌بانک در تاریخ ۱۱ آبان‌ماه ۸۹ با عرضه بیش از ۲۸ میلیون سهم (معادل ۵ درصد کل سهام شرکت) در قیمت ۲۳۰۲ ریال در بورس تهران کشف قیمت شد. عرضه‌ای که در زمان خود به دلیل رعایت نکردن ضوابط افشای اطلاعات از جمله صورت‌های مالی ۶ ماهه، مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفت و در نهایت با تلاش مدیران سازمان و شرکت بورس، به بازار سرمایه ایران وارد شد. اما فارغ از نقض برخی از مواد قانون بازار اوراق بهادار در عرضه اولیه این شرکت، روند حرکت قیمت سهام این شرکت پس از ورود به بورس بسیار قابل توجه و هشداردهنده است.

این شرکت از دومین روز حضور در بورس تاکنون طی۲۴ روز معاملاتی به طور مداوم شاهد صف خرید چند میلیونی بوده که حتی رشد ۶۵ درصدی قیمت سهم در این فاصله هم نتوانسته است ذره‌ای از صف خرید حاکم بر معاملات این نماد را کاهش دهد. این در حالی است که پست‌بانک طی ۲۴ روز کاری گذشته، پس از سپری کردن دو دوره ۵ روزه دستورالعمل رفع گره معاملاتی و ورود به دوره سوم، با معامله ۲۸۰ هزار سهم از سهام عرضه شده توسط دولت (معادل یک درصد کل عرضه اولیه و ۵ صدم درصد کل سهام شرکت) شاهد جهش ۶۵ درصدی قیمت بوده است. همچنین صف خرید پست‌بانک در معاملات دیروز بالغ بر ۱۳۰ میلیون سهم، معادل ۲۳ درصد کل سهام شرکت بود. این صف خرید در حالی برای پست‌بانک تشکیل می‌شود که از یک‌سو وزارت اقتصاد به عنوان تنها سهامدار عمده و مالک ۶۵ درصد کل پست‌بانک، در یک روز معاملاتی نمی‌تواند بیش از ۵ درصد (معادل ۲۸ میلیون سهم) از سهام شرکت را در بورس واگذار کند. از سوی دیگر، به دلیل واگذاری ۲۵ درصد پست‌‌بانک به سبد عدالت و عرضه ۵ درصد سهام در بورس و واگذاری ۵ درصد سهام در قالب سهام ترجیحی و امکان حضور ۲۰ درصدی دولت در پست‌بانک به دلیل طبقه‌بندی شرکت مزبور در گروه شرکت‌های صدر اصل ۴۴، دولت تنها ۴۵ درصد (معادل ۵/۲۵۲ میلیون سهم) سهام قابل واگذاری بانک را در اختیار دارد که این میزان سهام قابل عرضه در صورت ممکن بودن عرضه در یک روز معاملاتی، قابلیت جذب شدن از سوی سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی بورس را دارد.

اما دلیل اصلی گره خوردن معاملات سهام پست بانک و افزایش بی‌رویه و بی‌منطق سهام این شرکت بازهم به ساختار ناکارآمد معاملات سهام در بورس مربوط می‌شود. در حقیقت شرکت پست‌بانک به دلیل کوچک بودن و محدود بودن سهام قابل عرضه از سوی سهامدار عمده (دولت)، مامن و فرصتی مطمئن برای سفته‌بازانی فراهم کرده که در سایه اطمینان از عدم عرضه سهام و درهم شکستن صف خرید، هر روز صف خرید طویلی برای سهم تشکیل می‌دهند که بالا رفتن ۶۵ درصدی قیمت نیز تاثیری در تغییر رفتار آنان ندارد. از سوی دیگر، محدودیت ناچیز نوسان روزانه قیمت سهام در کنار مکانیزم‌های ساختگی بورس تهران از جمله حجم مبنا و گره معاملاتی که تنها مختص این بازار است، نیز سهام شرکت را به بالا هل می‌دهد. روندی که به نظر می‌رسد در چند روز آینده می‌تواند بازدهی پست‌بانک را در فاصله کمتر از دوماه از ورود به بورس به بیش از ۱۰۰درصد هدایت کند.هرچند پست‌بانک می‌تواند به دلیل کوچک بودن و امکان تصاحب مدیریتی توسط برخی سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، گزینه‌ای جذاب تلقی شود، اما باید توجه داشت که محدودیت‌های معاملاتی حاکم بر بورس، فرصت سوءاستفاده و دستکاری قیمت را برای برخی از سهامداران و سرمایه‌گذاران مهیا می‌کند. اتفاقی که در عرضه اولیه سهام شرکت‌هایی همچون پالایشگاه تبریز، کشتیرانی، مخابرات و سایر شرکت‌هایی که عرضه اولیه محدودی داشتند نیز رخ داده است. نکته جالب توجه در خصوص افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و تخلفات احتمالی مرتبط به دلیل وجود همین محدودیت‌ها و سایر ضوابط معاملاتی از جمله امکان خرید بی‌نام سهام، در عمل توانایی سازمان بورس به عنوان ناظر بازار سرمایه برای ردیابی آنها، تا حد زیادی کاهش می‌یابد.