محمود صدری

پارلمان عراق، پس از نه ماه کشمکش به دولت چندحزبی نوری‌المالکی نخست‌وزیر این کشور رای اعتماد داد. در همین حال، بحث خروج نیروهای آمریکایی از عراق جدی‌تر شده و به احتمال زیاد این نیروها تا زمستان سال آینده از عراق خارج خواهند شد. البته هنوز کابینه تکمیل نشده و تکلیف ۱۱ منصب دولتی از جمله وزیران دفاع و کشور معلوم نشده است؛ همچنین وعده‌های پیشین آمریکا درباره خروج نیروها دقیقا اجرا نشده است. اما به هرحال جریان عمومی سیاست داخلی و خارجی عراق در مسیر ثبات قرار دارد و آینده این کشور را می‌توان در این چارچوب تحلیل کرد.

عراق در دوران جدید به بازیگر فعال منطقه خاورمیانه تبدیل خواهد شد و این نقش تازه‌اش بر همه کشورهای منطقه از جمله ایران تاثیر خواهد گذاشت. عراق باثبات و فارغ از سلطه مستقیم آمریکا خصلتی دوگانه خواهد یافت: از سویی در سیاست خارجی خود ناگزیر به مراعات آمریکایی‌ها نخواهد بود و در صورت تمایل خواهد توانست روابط خود را با ایران گسترش دهد. اما از سوی دیگر، عراق آزاد از ملاحظات و فشارهای آمریکا با اعتماد به نفس بیشتری وارد چالش‌های منطقه‌ای خواهد شد و ناسیونالیسم عراقی امکان بروز دوباره خواهد یافت.

رهبران کنونی عراق با جمهوری اسلامی روابط حسنه‌ای دارند و حتی بخشی از مخالفان دولت مالکی به ویژه جریان ایاد علاوی و جریان مقتدا صدر نیز با ایران در تماس دائمی‌اند. اما دوستی شخصیت‌ها و احزاب، تضمین کافی برای ادامه این روابط نیست؛ زیرا در غیاب نیروهای آمریکایی، مخالفان افراطی دولت عراق و کشورهای عرب همسایه عراق و ایران، در سیاست آینده عراق مدخلیت بیشتری خواهند یافت. فعال شدن چنین نیروهایی، برای جمهوری اسلامی که خواهان رفتار مسوولانه اپوزیسیون داخلی عراق و همسایگان این کشور است، زحمت مضاعف ایجاد خواهد کرد.برخی همسایگان ایران و عراق، در هشت سال اخیر تنها به این علت در عراق دست برتر نیافته‌اند که در عراق پراکندگی قدرت بوده و در این پراکندگی، شیعیان و کردها که به ایران نزدیک‌ترند، برتری عددی داشته‌اند.

حال اگر قرار باشد در عراق باثبات آینده، این اکثریت در قالب دیوانسالاری تازه‌ای متجلی شود، آسیب‌پذیری آن در برابر معارضان داخلی و خارجی افزایش خواهد یافت؛ زیرا اکثریت شیعه حاکم ملاحظات منطقه‌ای و جهانی بیشتری خواهد داشت و احتمالا برای همکاری با ایران به شکل کنونی با دشواری‌های بیشتری روبه‌رو خواهد شد. بنابراین سیاست خارجی ایران در عراق آینده با دو خط موازی حساس مواجه خواهد شد. اول شیعیانی که محتمل است به اشکالی از ناسیونالیسم عراقی و عربی متمایل شوند و دوم همسایگانی که حتما تضعیف جریان شیعی عراق را دنبال خواهند کرد.این عوارض احتمالی ثبات در عراق، اوضاع را پیچیده خواهد کرد؛ اما در همین فضای پیچیده هم همکاری ایران با دیگر همسایگان عراق و توازن روابط با نیروهای سیاسی عراقی، ضربه‌گیر مطمئنی در برابر حوادث غیرقابل پیش‌بینی است.