محمدصادق جنان‌صفت

نرخ تبدیل یک یوروی اروپا، یک دلار آمریکا و یک پوند انگلیس به ریال ایران در شرایط حاضر و با توجه به مجموعه وضعیت کسب‌و‌کار ایرانیان، چقدر باشد یا چقدر است؟ دولت و بانک مرکزی برای هزینه کردن درآمدهای حاصل از فروش نفت و همچنین مدیریت ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی کدام گزینه‌های کارآمد را دارند؟ تقاضای ارز در بازار ایران و در موقعیت فعلی چقدر است؟ پرسش‌های مطروحه، مهم‌ترین و محوری‌ترین پرسش‌های ایرانیان در هفته‌های اخیر بوده است. با توجه به اهمیت موضوع که از کسب‌و‌کار کلان و بنگاه‌ها عبور کرده و به سطح خانواده‌ها رسیده است، بانک مرکزی ایران، مشارکت فعال وزارت اقتصاد و وزارت صنعت، معدن و تجارت را برای طراحی سازوکار تازه عرضه و تقاضای ارز پذیرفته است. این سازوکار جدید تاسیس «بورس ارز» است که مطابق تعریف موجود از «بورس» در ایران، لابد عرضه و تقاضا را عامل و حاکم بر بازار می‌داند و قیمت تعادلی از این بازار بیرون خواهد آمد. منتقدان رفتار تازه دولت، باورشان این است که بازار ارز فعلی با راه‌اندازی بازار تازه از تعادل خارج شده و علاوه‌بر ایجاد ابهام، تعدد نرخ ارز بیشتر خواهد شد. از طرف دیگر اما شرایط فعلی بازار ارز به گونه‌ای است که حجم گسترده‌ای از رانت پدیدار کرده و فضای عجیبی را بر دادوستد این کالای کمیاب حاکم کرده است. آیا راه‌حل نهایی برای بازار ارز در بلندمدت متصور است؟

با توجه به تنگنای پدیدار شده و اختلاف دیدگاه جدی میان مدیران دولتی و صاحبان بنگاه‌ها پیشنهاد می‌شود مذاکرات و گفت‌و‌گوی فشرده میان نمایندگان گروه‌های ذی‌نفع - تولیدکنندگان، بازرگانان و دولت - برگزار شده و بر پایه خردجمعی و منافع گسترده‌تر عمومی، تصمیم کارآمدی اتخاذ شود. دعوت از کارشناسان، ‌اقتصاددانان و مدیران باسابقه برنامه‌ریزی که تجربه مدیریت ارزی در دهه‌های گذشته را دارند، می‌تواند بر اعتبار تصمیم‌های اتخاذشده بیفزاید. اما راه‌حل نهایی و میان‌مدت برای ارز این است که بپذیریم ارز نیز کالایی همانند سایر کالاها است و قیمت آن باید از برخورد عرضه و تقاضا به دست آید. تجربه نیم قرن اخیر نشان می‌دهد دستکاری در سازوکار بازار هر کالایی از جمله بازار ارز و ایجاد محدودیت‌های مصنوعی و سلیقه‌ای برای تقاضا، تعادل‌ها را به عدم تعادل رسانده و دشواری‌های ناشناخته پدیدار می‌سازد. اکنون که شرایط ایجاد شده، اهمیت ارز و نرخ آن را در جامعه سیاسی ایران مشخص کرده است، توجه اکید به شرایطی که موجب افزایش درآمد ارزی شود را حتما به خود جلب خواهد کرد.