منوچهر فخرزاد

گام نخست مرحله اول اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، با افزایش قیمت ۹ حامل انرژی، نان ونرخ کرایه حمل‌ونقل شهری و بین شهری در عمل از پنج روز قبل آغاز شد. برخی گزارش‌های اولیه دستگاه‌های مباشر «طرح» حکایت از آن دارد که مصرف برخی ازحامل‌ها از جمله برق، بنزین وگازوئیل به میزان و درصد متفاوت کاهش یافته است.درباره تغییر و تاثیر رفتار مصرفی افراد جامعه، دو تفسیر وجود دارد. برخی از کارشناسان با اتکا به تجربه تاریخی از سری‌های زمانی مشابه، روندکاهش مصرف حامل‌ها، بعد از افزایش قیمت‌ها را بسیار طبیعی می‌دانند. بعضی هم کاهش مصرف رارویکرد پیشگیرانه برای کاهش هزینه‌ها فرض می‌کنند. واقعیت این است که در این مقطع، هرگونه ارزیابی(کمی سنجی) و ارزشیابی(کیفی سنجی) درباره آثارقیمتی «طرح» بر میزان رفتار مصرفی افراد جامعه (تولید‌کنندگان، خدمت رسانان، مصرف‌کنندگان و توزیع‌کنندگان) و قیمت کالاو خدمات بسیار زود است. این‌گونه داوری نمی‌تواند ملاک ارزیابی گام اول باشد.آنچه مسلم است، اینکه با وجود تمام تمهیدات نظارتی وتشویقی که برای جلوگیری از افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اتخاذ شده است، هنوز آثار قیمتی «طرح» مشخص نیست. یعنی اعلام قیمت نهایی نمی‌تواند آثار تورمی را نشان دهد. به بیان ساده‌تر، آثار قیمت‌گذاری «طرح» زمانی کشف می‌شود که قیمت نهایی حامل‌ها از مصرف‌کننده دریافت می‌شود. در مورد اثر قیمتی بنزین زمانی می‌توان به‌طور قطعی اظهار نظر کردکه سهمیه حمایتی رانندگان به اتمام برسد. یا درمورد تاثیر افزایش تعرفه آب، برق، گاز بر رفتار مصرف‌کنندگان، زمانی می‌توان به‌طور قطعی ابزار عقیده کرد که قبوض دراسفند(دوماه آینده) به دست مشترکان می‌رسد. در آن مقطع زمانی مشترکان با ابعاد طرح با توجه به مصرف خانوار، آَشنا می‌شوند و واکنش‌های اقتصادی مشخص می‌شود. درآن مقطع زمانی (اسفندماه) باید دید که مصرف تا چه اندازه کاهش خواهد یافت. قدرمسلم اینکه با توجه به افزایش همیشگی نرخ تورم در اسفندماه که ناشی از پارامترهایی نظیر افزایش تقاضا، افزایش سرعت گردش پول، افزایش حجم نقدینگی و... است، تغییر قیمت‌ها به‌طور محسوس در رفتار مصرف‌کننده تاثیر می‌گذارد. با این حال موضوعی که از هم‌اکنون نباید آن را دست کم گرفت، مساله کاهش شدید مصرف فراتر از انتظار دستگاه مسوول است. بدیهی است که هریک از حامل‌های آثار قیمتی چند لایه‌ای بر هزینه زندگی، تولید کالا و خدمات دارد. کاهش مصرف ناشی از استفاده از ابزار قیمت‌ها، اگرچه فرصتی را برای دستگاه‌ها فراهم می‌کند که کاستی تاریخی مدیریت عرضه را جبران کنند، اما کاهش فزاینده ناشی از کاهش توان خرید خدمات دولتی، می‌تواند درآمد عمومی ناشی از فروش خدمات از سوی دولت از محل اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را تنزل دهد. درهر صورت، هم‌اکنون مقطع زمانی مناسبی برای ارزیابی تغییر تورم و کاهش مصرف حامل‌های انرژی نیست. اسفندماه تقریبا زمان مناسبی برای شناخت وضعیت است.