برنده معتبرترین جایزه ادبی جهان چه کسی خواهد بود؟
شانس، شگفتی و شایستگی در نوبل
اهدای جایزه نوبل ادبیات در دوره‌های مختلف با حاشیه‌ها و شگفتی‌هایی هم همراه بوده است. برای مثال اهدای جایزه نوبل به «پیتر هاندکه» نویسنده اتریشی در سال ۲۰۱۹ با انتقادات بسیاری از افراد روبه‌رو شد که او را به دلیل حمایت‌های پیشین از «اسلوبودان میلوشویچ»، رئیس‌جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی، شایسته دریافت مهمترین جایزه ادبی جهان نمی‌دانستند. همچنین از برندگان غیرقابل‌پیش‌بینی این جایزه به «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر سابق بریتانیا می‌توان اشاره کرد. این جایزه در سال ۱۹۵۳ به «چرچیل» اهدا شد.
جایزه نوبل ادبیات از سال ۱۹۰۱ تاکنون ۱۱۴ بار اعطا شده و تاکنون تنها ۱۶ نویسنده زن برنده این جایزه شده‌اند. نوبل ادبیات در سال‌های ۱۹۱۴، ۱۹۱۸، ۱۹۳۵، ۱۹۴۰، ۱۹۴۱، ۱۹۴۲ و ۱۹۴۳ اهدا نشد. اهدای مشترک جایزه نوبل در یک سال در شاخه‌های دیگر نوبل معمول‌تر است؛ با این حال نوبل ادبیات تاکنون چهار دوره مشترکا به دو نفر اهدا شده است: در سال ۱۹۰۴ به طور مشترک به «فردریک میسترال» و «خوزه اچه‌خارای» اهدا شد. در سال ۱۹۱۷ نیز «کارل آدولف گیلروپ» به همراه «هنریک پونتوپیدان» به عنوان برنده برگزیده شد. در سال ۱۹۶۶، «شموئل یوسف آگنون» و «نلی زاکس» برنده این جایزه شدند. «ایویند جانسون» و «هاری مارتینسون» نیز برگزیدگان سال ۱۹۷۴ بودند.
شانس‌های امسال
بنگاه شرط‌بندی «NicerOdds» که طبق روال هرساله اقدام به معرفی شانس‌های کسب نوبل ادبیات می‌کند، امسال نیز فهرستی از این نویسندگان منتشر کرده که چون سال‌های گذشته، شاهد حضور چندین شانس همیشگی نوبل چون «هاروکی موراکامی» ژاپنی و چندین چهره ادبی کمتر‌شناخته‌شده است. هرچند سابقه این جایزه نشان می‌دهد به این فهرست‌ها خیلی نمی‌توان اعتماد کرد، چرا که اغلب رای کمیته شش‌نفره آکادمی سوئد با آرای بنگاه‌های شرط‌بندی متفاوت است. به عنوان مثال سال گذشته، عبدالرزاق گورنا در حالی فاتح نوبل ادبیات شد که نامش حتی در این فهرست حاضر نبود یا در سال ۲۰۲۰، لوئیز گلیک، تنها از شانس ۲۵/ ۱ برخوردار بود و برای برندگان ۲۰۱۸/ ۲۰۱۹ که به طور مشترک در سال ۲۰۱۹ اعلام شدند هم اولگا توکارچوک شانس ۱۰/ ۱ و پیتر هاندکه شانس ۲۰/ ۱ داشتند.
به گزارش ایسنا، بر اساس فهرست منتشر‌شده امسال NicerOdds، میشل ولبک، نویسنده فرانسوی برنده جایزه گنکور که او را مهمترین نویسنده نسل جدید ادبیات فرانسه می‌دانند، با شانس ۷/ ۱، بیشترین بخت را برای کسب نوبل ادبیات دارد. چندین وب‌سایت نیز کمپین‌هایی را برای اعطای نوبل ادبیات امسال به سلمان رشدی راه‌اندازی کرده‌اند. حال باید در انتظار باشیم تا ببینیم اعضای کمیته نوبل آکادمی سوئد امسال اهالی ادبیات را شگفت‌زده خواهند کرد یا دست به انتخابی کمتر حاشیه‌ساز خواهند زد. اتفاقی که البته در چند سال گذشته شاهد آن نبودیم و چرایی انتخاب برندگان نوبل ادبیات مورد نقد جامعه ادبی بوده است.
طبق این نظرسنجی نگوگی وا تیونگو (۱۰/ ۱)، استفن کینگ (۱۰/ ۱)، آنی ارنو (۱۲/ ۱)، گاریل لوتز (۱۲/ ۱)، پیر میشون (۱۲/ ۱)، رابرت کوور (۱۲/ ۱)، هاروکی موراکامی (۱۴/ ۱)، آن کارسون (۱۶/ ۱)، هلن سیکسو (۱۶/ ۱)، جامائیکا کینکید (۱۶/ ۱)، یون فوسه (۱۶/ ۱)، لیودمیلا اولیتسکایا (۱۶/ ۱)، مارگارت اتوود (۱۶/ ۱)، دان دلیلو (۲۰/ ۱)، کورمک مک‌کارتی (۳۳/ ۱)، مرلین رابینسون (۳۳/ ۱) و میلان کوندرا (۵۰/ ۱) از دیگر شانس‌های دریافت نوبل امسال در شاخه ادبیات معرفی شده‌اند.
داوری در آکادمی
پس از رسوایی اخلاقی در آکادمی در سال ۲۰۱۸ که منجر به پاکسازی و تجدید انتخاب هیات داوران شد، آکادمی سلطنتی سوئد، ژیلا مساعد، شاعر ایرانی-سوئدی را برای عضویت در کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات انتخاب کرده است. حضور یک زن فارسی‌دان در آکادمی بسیاری ایرانی‌ها را امیدوار کرد که شانس نویسندگان و شاعران فارسی‌زبان در این جایزه افزایش یابد. اگرچه یکی از معیارهایی که بنیانگذاران این جایزه مطرح کرده بودند این بود که ارزیابی‌ها درباره یک نویسنده نباید بر اساس نژاد و ملیتش باشد، اما آنچه عملا و به‌ویژه در نیمه اول تاریخ بیش از صدساله نوبل اتفاق افتاده، توجه بیشتر آکادمی نوبل به نویسندگان و شاعران چند کشور و برتری نسبی چند زبان است.
با مروری بر مشخصات برندگان جایزه نوبل ادبیات و آثار آنان، درمی‌یابیم از نظر ملیت، نویسندگان و شاعران فرانسوی به دفعات بیشتری جایزه نوبل ادبی را از آن خود کرده‌اند، به طوری که آنان توانسته‌اند ۱۵ بار این جایزه را به دست بیاورند. پس از فرانسوی‌ها، آمریکایی‌ها و بریتانیایی‌ها با ۱۲ و ۱۱ نوبل ادبی در جایگاه‌‌های دوم و سوم قرار دارند. آلمان، سوئد، اسپانیا و ایتالیا هم در رتبه‌های بعدی هستند. از نظر زبان هم، این زبان انگلیسی است که بر جایزه نوبل ادبیات مسلط است؛ به طوری که یک‌چهارم جوایزی که اهدا شده، به نویسندگان و شاعران انگلیسی‌زبان بوده است. پس از انگلیسی، زبان‌های فرانسوی، آلمانی و اسپانیایی بیشترین جایزه را به دست آورده‌اند و سوئدی، زبان داوران آکادمی نوبل، که فقط ده‌میلیون نفر متکلم دارد، در رتبه پنجم است.
