واکنش‌ها به طرح نظارت مردمی بر صنعت نشر ادامه دارد
مانور «کتاب بان»ها؟
اهداف طرح
اطلاعیه دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی حاکی از آن است که ارشاد برای این طرح ۶ هدف را مدنظر قرار داده است که عبارتند از ارتقا و توسعه سطح نظارت پسینی بر آثار منتشره، نقش‌‌آفرینی بیشتر مخاطبان در پالایش و سالمسازی فضای محتوایی کشور، کمک به شناسایی آثار حاوی مصادیق مندرج در ماده چهار مصوب اصلاحی اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر، رصد، شناسایی و برخورد با متخلفان در حوزه نشر و ارتقای کیفی سطح بررسی آثار منتشره و کمک به سرعت دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی در امر نظارت پسینی.
در ادامه دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی از عموم اهالی کتاب، پژوهشگران، کتاب‌‌فروشان، کتاب‌خوانان، والدین و گروه‌های ترویجی کتاب دعوت کرده است تا ضمن مطالعه دقیق ماده چهار مصوبه اصلاحی «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» مصوب جلسه ۶۶۰ مورخ ۸۹.۱.۲۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان سند بالادستی در کارشناسی کتابهای بزرگسال و کودک و نوجوان، موارد مغایر با ضوابط نشر را برای بررسی دقیق‌تر، برخورد و جبران در سامانه نظارت مردمی گزارش کنند. دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی همراه با گزارشهای دوره‌ای بررسی‌های گزارشهای رصدی مردمی و اعلام نتیجه، به نحوی مطلوب از تهیه‌‌کنندگان گزارشهای صحیح تقدیر و قدردانی خواهد کرد.
مدافعان و دلواپسان
هنوز سامانه این طرح به‌درستی بارگذاری نشده بود که وزیر ارشاد مهر تایید خود را بر آن زد و تمام‌قد پشت آن ایستاد. محمدمهدی اسماعیلی در صفحه ایکس (توئیتر) خود نوشت: «مشارکت‌دهی مردم عزیزمان در حکمرانی فرهنگی، جزو دغدغه‌های اصلی ماست. سامانه نظارت مردمی، بستری است برای مشارکت مردم در امر نظارت بر کتابهای منتشره.» و در ادامه با ذکر آدرس سایت ادامه داده است: «می‌توانید گزارش‌هایتان از آثار مغایر با ضوابط نشر را برای بررسی به ما اعلام کنید.» اما آنچه موجب نگرانی اهالی کتاب شده، بیشتر به افزایش ممیزی و سخت‌گیری‌های مرتبط با این موضوع مربوط می‌شود، چراکه بسیاری بر این عقیده‌اند تمام کتاب‌ها پیش از انتشار یک بار توسط بازبین‌های این وزارتخانه ارزیابی می‌شوند و گاه پس از ماه‌ها انتظار تیغ ممیزی که بعضا به شکل سلیقه‌ای صیقل داده شده بر آنها وارد می‌شود.
نگرانی این گروه که بیشتر در فضای مجازی بازتاب یافته بر این نکته متمرکز است که چه بسا پس از گذراندن هفت‌خوان انتشار و صرف هزینه زیاد، با فشاری بیرون از این وزارتخانه، جلوی فروش آثار گرفته شود و در حالت بدبینانه‌تر گروهی بر این باورند شاید این وزارتخانه قصد دارد پشت نظرات به اصطلاح مردمی قایم شود و پای مجوز خود نایستد؛ همان‌طور که درباره برگزاری کنسرت‌ها گاه این اتفاق افتاده است. اگرچه مسوولان وزارت ارشاد در فضای رسمی اظهارنظری درباره این طرح و موافقت‌ها و مخالفت‌ها نداشته‌اند، اما در فضای مجازی به آن پرداخته‌اند. در تازه‌ترین واکنش مقام مسوول در وزارت ارشاد، یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در شبکه ایکس موضع خود درباره این سامانه را با توجه به انتقادات مطرح‌شده چنین اعلام کرده است:
«طبق مصوبه ۶۶۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی کتابهای منتشره در ایران از دبیرخانه این هیات مجوز دریافت می‌کنند. مجوز انتشار کتاب تضمین سلامت اثر برای مخاطب و تایید انطباق با ضوابط نشر برای ناشر است. هر چیزی را نمی‌توان به عنوان گزارش مطرح کرد بلکه این موارد محدود به مصوبه ۶۶۰ است. ممکن است در فرآیند اشکالاتی وجود داشته باشد که با تذکر مشفقان اصلاح می‌شود. مجوزی که ارشاد برای انتشار اثر صادر می‌کند، معتبر است و ارشاد از آن دفاع می‌کند. گاهی درباره برخی آثار انتقاداتی مطرح می‌شود. سامان دادن به این اظهارنظرها و جلوگیری از فشار بر پدیدآورنده، ناشر و ارشاد از دلایل راه‌اندازی سامانه است. گاهی برخی آثار در بازار با متن مجوز‌گرفته تفاوت دارند، این سامانه به کمک سلامت بازار و حفظ اعتبار مجوز می‌آید. هر گزارشی در این سامانه باید با ارائه کد ملی و شماره تلفن همراه فرد گزارش‌دهنده باشد. بنابراین محل اظهارات بی‌‌هویت برای تخریب و رقابت نیست.»
ادامه یک روند
محمدعلی مرادیان، رئیس اداره کتاب، نیز در تلگرام در اظهارنظری پاسخ منتقدان را به شکل دیگری داده؛ ضمن اینکه سامانه نظارت مردمی را یکی از مبارک‌ترین اتفاقات ارشاد بعد از انقلاب دانسته، به نحوی مخالفان را به باد انتقاد گرفته و کم‌وبیش شمشیر را برایشان از رو بسته است. به گفته مرادیان دسته اول مخالفان کسانی هستند که موضوع را درست متوجه نشده‌اند؛ یعنی تصور می‌کنند هر گزارشی درباره کتابی بیاید ارشاد ورود می‌کند و کتاب‌ها را جمع می‌کند و ... طبیعی است ارشاد گزارشهای مردمی را بررسی می‌کند و اگر درست و منطبق با قانون و نه سلیقه شخص و جریان‌ها باشد به آن رسیدگی می‌کند. اما نکته اینجاست که این روند را سال‌هاست ارشاد در حال انجامش بوده و هست. ممکن است ایرادی در ممیزی باشد، سهو و خطایی شده باشد، خب وظیفه ارشاد ورود است.
دسته دوم به گفته مرادیان، خود متخلفان هستند، کسانی که مثلا کتابی را ارشاد اصلاحیه زده، ناشر فایل را اصلاح کرده، یکی دو نسخه هم به ارشاد در اعلام وصول داده است و بعد فایل اصلاح‌نشده را در بازار عرضه کرده است. ارشاد روزانه با این موضوع طرف است. وی معتقد است نظارت پسینی کمک می‌کند به مشخص شدن این محدوده. مردم می‌آیند کمک سالمسازی. او در توضیح دسته سوم آورده است: پدیدآورندگانی که بیشترین حجم از ممیزی شدن را دارند. یکی‌شان سرمقاله‌بنویس فلان‌جاست و دیگری ویراستار و مدیر تولید فلان نشر. طبیعی است نگران شوند. آنها طرفدار آنارشیسم محتوایی‌اند و از قانون فراری. سال‌هایی هم رفقایشان در ممیزی حضور داشته‌اند و جای قانون سلیقه‌شان را اعمال کردند و مردم را دچار مشکل و ایراد. مثلا شاید یادتان باشد ممیزی در سال ۹۸ گفت ملاک من فقط ایران است نه دین، نه سیاست و نه قانون...
اما دسته چهارم مخالفان از دید مرادیان، آن دسته از آدم‌های همیشه معترض هستند که حالا موضوع جدیدی پیدا شده؛ نه می‌دانند چیست و نه مخاطب کتاب هستند. با هر صدایی همراهی می‌کنند. اصلا موضوعشان کتاب نیست. نشانه‌اش هم این است که یک اکانت معتبر و دارای نام و نشانی ندارند. و دسته پنجم، رفقایی که فکر می‌کنند همه‌چیز شوخی است و این شوخی ارشاد با مردم است یا دیگری که این ایده‌ها را اولویت نمی‌داند و هرچیزی را خودش می‌فهمد فکر می‌کند همان اولویت است و حتی خبر هم ندارد چه اتفاقاتی در این دوسال برای ساماندهی اوضاع نشر رخ داده و درحال رخ دادن است و برنامه‌های آتی چیست. اما ششمین گروه از نظر مرادی مخالفان ارشاد و دولت هستند که راه تازه‌ای پیدا کرده‌اند تا براساسش نیشی بزنند و خط و خشی بیندازند و ...
