گروه فرهنگ‌وهنر- شایان ربیعی: نزدیک به دو سال پیش خبری در رسانه‌های جهان منتشر شد که در عین تحسین مخاطبان این رسانه‌ها، تعجب آنها را نیز برانگیخت؛ شبکه جهانی گوگل برای اشتراک‌گذاری ویدئو؛ «یوتیوب» براساس انعقاد یک توافق‌نامه با سازمان حمایت از حقوق مولفان موسیقی در سوئد، پذیرفت که حق تالیف آثار موسیقیایی منتشر شده در این شبکه را از محل درآمدهای آگهی‌های تجاری خود بپردازد. این در حالی است که یوتیوب معمولا براساس انتخاب‌ها و بارگذاری کلیپ‌های مخاطبانش به روز می‌شود با این وجود مسوولان این شبکه اشتراک‌گذاری ویدئو موظف به پرداخت حق تالیف به سازندگان آثار موسیقیایی پربازدید شده‌اند. این مقدمه در واقع به منزله ورود به موضوع حق تالیف موسیقی در ایران است؛ هنری که بنا به گفته مسوولان و صاحب‌نظران مربوطه، نزدیک به ۶۵ درصد محتوای برنامه‌های بزرگ‌ترین رسانه فارسی زبان؛ صدا و سیما را پوشش می‌دهد که کمترین درآمدی از این رسانه به‌عنوان حق تالیف دریافت نمی‌کند.

حق تالیف یا مولف (Copy right) چیست؟

مالکیت فکری یا مالکیت معنوی از حقوقی است که در پی ایجاد یک ابزار جدید یا یک نوآوری و ابتکار منحصربه‌فرد، به صاحب آن اندیشه تعلق می‌گیرد. این نوع مالکیت به دو شاخه مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی تقسیم می‌شود. حق مولف از مباحث مالکیت ادبی و هنری است که به صاحب اثر اجازه می‌دهد تا در مورد چاپ یا عدم چاپ، انتشار یا عدم انتشار و پخش یا عدم پخش اثر هنری، خودش یگانه مرجع تصمیم‌گیرنده باشد و مانع از تعرض و تصمیم‌گیری غیرمجاز هر شخص نسبت به آن شود. اهمیت حمایت از حق مولف، با توجه به سهولت دسترسی افراد به آثار فکری متعلق به دیگران و کپی‌برداری و نشر غیرمجاز آن زایدالوصف است.

وضعیت حقوقی مالکیت فکری در ایران

در ایران، دربابِ حق مولف دو قانون وجود دارد که تاریخ تصویب هردو به آخرین دهه رژیم پهلوی باز می‌گردد؛ یکی «قانون حمایت از حقوق مولفان» مصوب ۳ آذر ۱۳۴۸ است و دیگری «قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی» مصوب ۶ دی ۱۳۵۲ و هر دو قانون مبتنی بر الگوهای اروپایی است. قانون حق مولف، میان «حقوق معنوی» پدیده‌آورنده اثر که از نظر زمان و مکان نامحدود و غیرقابل انتقال به غیر است و «حقوق مادی» آن که ممکن است برای بهره‌برداری بازرگانی به شخص یا اشخاص دیگری منتقل شود تمایز قائل است. شمول حمایت نخستین قانون حق‌مولف در ایران بسیار وسیع است و هر نوع اثری، از قبیل نوشته‌های علمی، فنی، ادبی و هنری؛ قطعات موسیقی؛ آثار دیداری - شنیداری تولید شده برای تئاتر، سینما و تلویزیون، عکس، نقاشی، مجسمه، طرح‌های معماری، نقشه جغرافیایی و خلاصه هر اثر بدیعی را که از تلاش فردی یا جمعی پدید آمده باشد دربر می‌گیرد، اما حقوق مادی اثر تنها به شرطی مورد حمایت قرار می‌گیرد که برای نخستین‌بار در ایران از طریق انتشار، عرضه در یک نمایشگاه، اجرا و جز آن به عموم ارائه شود.

به این ترتیب، قانون از آثاری که برای نخستین‌بار در خارج از کشور منتشر یا اجرا شده باشند، حتی اگر پدیدآورندگان آنها شهروندان ایران باشند، حمایت نمی‌کند. ایران هنوز به هیچ‌یک از پیمان‌های جهانی حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار (کپی‌رایت) از جمله میثاق کپی‌رایت جهانی (یو.سی.سی) نپیوسته است. عدم رعایت حق مولف اگرچه عمدتا در حوزه نشر و ادبیات برای مخاطبان قابل لمس و توجه است، در دیگر حوزه‌ها ازجمله سینما، تئاتر، موسیقی، تجسمی و طراحی مد و لباس نیز دچار بحران‌های جدی است و کم‌توجهی مسوولان به این موضوع مهم، موجب پریشانی حوزه فرهنگ و افزایش تنش‌ها در این بخش شده است. روز جمعه نیز نشستی با همین عنوان در تهران برگزار شد که در آن برخی از کارشناسان حوزه موسیقی با آسیب‌شناسی وضعیت پخش موسیقی از شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی صدا و سیما، بر لزوم توجه مدیران این نهاد رسانه‌ای به حق مولف به‌عنوان یک عنصر قانونی، حرفه‌ای و اخلاقی لازم‌الاجرا، تاکید کردند. چالش‌های نبود قانون کپی‌رایت در ایران برای هنرمندان شرایط دشواری را شکل داده است. در این گزارش نظرات سه کارشناس حاضر در نشست روز جمعه به نقل از «ایسنا» می‌آید.